Review Epson EH-TW9000

De kwaliteit van home cinema projectie heeft de laatste vijf jaar een enorme vlucht genomen. Was destijds een contrast van 2000:1 nog een uitstekende waarde, tegenwoordig zijn waardes van 50.000:1 geen uitzondering meer.

Ook gaat de lichtopbrengst omhoog, worden de grijswaarden 'uit de doos' steeds correcter en wordt het steeds vanzelfsprekender dat het kleurbereik volledig te kalibreren is. Hierdoor is het mogelijk om met de huidige home cinema projectoren – mits er een grondige ISF kalibratie wordt uitgevoerd – een absoluut correct beeld te verkrijgen dat weinig te wensen overlaat. 

Ook zijn de prijzen de laatste jaren enorm veel lager geworden, bij verbeterde kwaliteit. Zo betaalde men voor een JVC full HD projector in 2004 nog een slordige 27.000 euro. Daar kan nu, met de huidige generatie full HD projectoren gerust een nulletje af... En zo komen we uit bij de Epson EH-TW9000, die met zijn 2899 euro prijstechnisch aan de onderkant zit van high-end projectie. Een 'W'-versie is ook verkrijgbaar, in een witte uitvoering en met wireless HDMI.



Uiterlijk en mogelijkheden
Er zijn allereerst twee versies: de EH-TW9000 en de EH-TW9000W. Laatstgenoemde heeft een witte kleur en een mogelijkheid voor draadloze beeldoverdracht. De EH-TW9000 is stemmig zwart. Welke uitvoering ook wordt gekozen, de projector ziet er gelikt uit en is met zijn organische vorm een stuk minder saai dan zijn voorganger, de EH-TW5500. Verder is het ontwerp symmetrisch, dus met de lens in het midden van de behuizing. Er is ook een gemotoriseerde lens-cover aanwezig. Aan de voorzijde, naast de lens, zijn de luchtinlaat en luchtuitlaat geplaatst, wat het mogelijk maakt de Epson in een kast in te bouwen. De beeld- en voedingsaansluitingen zitten aan de achterzijde van het apparaat. Er is voorzien in 2x HDMI, 1x composite, 1x component, 1x VGA, 1x RS232 en een trigger uitgang. Voor het geval de met de projector meegeleverde brillen niet goed werken met het synchronisatiesignaal dat de projector zelf uitgeeft, kan er ook een externe 3D emitter worden aangesloten.



Zoom en focus kunnen handmatig worden aangepast met behulp van grote ringen, die verdraaid kunnen worden via de bovenkant van de projector. Ook de lens shift werkt handmatig. Er is iets te zeggen voor het elektrisch verstellen van deze parameters (gemak), maar er zijn ook nadelen (prijstechnisch, mogelijke storingen) te noemen. Eenmaal ingesteld, zullen de controls niet echt meer worden gebruikt, dus in de praktijk is een handmatige instelling prima. De TW9000 is zeer flexibel in de plaatsingsmogelijkheden met zijn 97% verticale en 47% horizontale lens shift. Ook het zoombereik is zeer ruim met een throw ratio van 1,34 – 2,87 (oftewel, de projectieafstand kan 1,34 – 2,87 maal de beeldbreedte zijn).

Dan de specificaties die Epson opgeeft voor de projector: 2400 ANSI lumen en een contrast van 1.000.000:1. Beiden moeten met een zakje zout worden genomen, aangezien de lichtopbrengst slechts wordt gehaald in de 'Dynamic' stand en het contrast alleen in de uiterste standen van de iris (compleet dicht voor zwart en volledig open voor maximaal wit). Het 'native' contrast (dat van de panelen zelf) zal aanzienlijk lager liggen. Epson gebruikt uiteraard haar eigen LCD panelen (de meeste andere LCD aanbieders overigens ook). In dit geval een D9 paneel (van de negende generatie) met een verversingsfrequentie in 2D mode van 240 Hz, wat bewegingsonscherpte moet tegengaan, en met een verdubbelde frequentie in 3D (480 Hz) spookbeelden en onrust moet verminderen.

Klikbaar voor een 360-foto van de projectie demonstratie op AV-NU 2011

Metingen en kalibratie
Wellicht zoals bekend mag worden verondersteld, zijn er exemplarische verschillen tussen verschillende exemplaren van een bepaald type projector. Zo ook bij de TW9000. Drie verschillende TW9000 exemplaren hadden dan ook verschillende afwijkingen in gray scale en kleurbereik. 

2D
Het eerste exemplaar had alleen minimale afwijkingen in de gray scale (alles gemeten en aangepast in de default 'Cinema' stand). Zo klein, dat een kalibratie alleen zin kreeg nadat de standaard ingestelde gamma-waarde van 2.2 was verzet naar 2.3, wat voor deze projector een mooi gammaverloop geeft van rond de 2.2, de ideale waarde voor een projector in een verduisterde ruimte. Twee andere exemplaren gaven op de gray scale iets grotere afwijkingen te zien. 

Prestaties in 3D

Het hier weergeven van de voor- en na metingen geeft weinig extra inzicht: de gray scale en gamma van deze projector zijn absoluut uitstekend te krijgen met een kalibratie en zijn 'uit de doos' zeer acceptabel. Hetzelfde kan helaas niet gezegd worden van het kleurbereik, dat volgens REC709 moet worden gekalibreerd voor een match van de primaire en secundaire kleuren (en alle mengkleuren daar tussenin) met HD video content. In tegenstelling tot bij de voorganger, de EH-TW5500, zijn er in de 'Cinema' preset reeds waarden ingevuld in het color management systeem, maar dat resulteert helaas niet in mooie meetresultaten. Er moet nog flink 'getrokken' worden aan tint, verzadiging en helderheid van de primaire en secundaire kleuren om een perfecte match te krijgen met de driehoek op zowel de x, y als Y (luminantie) waardes. Is dat echter gedaan, ziet het beeld er in zijn geheel onverzadigd uit. De 'Cinema' stand is voor de kleuren dus geen mooi uitgangspunt. Voor de geïnteresseerden de gemeten waardes van de kleuren in een tabelletje:

De 'Natural' stand geeft voor het kleurbereik een meetresultaat dat 'uit de doos' veel dichter bij het ideaal ligt, maar wijkt naar mijn idee nog steeds iets teveel af om volledig acceptabel te zijn zonder kalibratie. Dit is de stand die ik zou willen adviseren voor goede basisinstellingen. De hoeveelheid licht die van het scherm komt, is genoeg voor schermen tot maximaal 3m breed (mits een goed verduisterde ruimte). 

3D
We meten ook de prestaties in 3D en hiervoor zetten we de projector in een 3D stand, waarbij we de 3D bril voor de color analyzer plaatsen. Zo meten we door de bril heen de correcte waardes die van het scherm afkomen. Meten we beide 3D presets na, dan blijkt de kleurendriehoek in de 3D dynamic stand wel erg af te wijken. De kleurendriehoek in de 3D Cinema stand is echter goed te noemen. Groen, rood en geel zijn oververzadigd, maar hun luminanties wijken weinig af. Wel dienen de secundaire kleuren cyaan en magenta nogal bijgesteld te worden. Ook de grayscale is in de 3D Cinema stand behoorlijk neutraal. 



Subjectieve beeldtest
Met een volledig gekalibreerde EH-TW9000 begonnen we aan de kijktest. Dat is een aardig feest! Het beeld is scherp zonder digitale look en zeer natuurlijk in zijn kleurenpalet. Op 2D valt heel erg weinig aan te merken, behalve dat er zeker (DLP-)projectoren te vinden zijn met een nog hogere lichtopbrengst en dientengevolge een spectaculairder beeld. Of dat beeld dan ook correcter is, moet maar worden bezien. In de donkerste gebieden is een zeer goede doortekening te zien en het zwart is zeer diep, maar de sensatie van absoluut zwart dat projectoren van JVC (D-ILA) en Sony (SXRD) laten zien, gaat net nog wat verder. De iris-functie (die nog steeds zijn werk niet volledig geruisloos doet), verandert hier verder wat mij betreft weinig aan.

Op 3D kijkt het relatief rustig, wat ook afhangt van de gekozen instellingen. Hier is het vaak kiezen uit een trade-off tussen bewegingsonscherpte en spookbeelden. Met de optimale instellingen en een kleine gewenningstijd is het echter absoluut genieten van de kleurechtheid en grotendeelse afwezigheid van artefacten. Voor deze prijs heb ik nog geen betere 3D performance gezien! 



Conclusie
Je koopt met de Epson EH-TW9000(W) een dijk van een projector die absoluut klasse-leidend mag worden genoemd. Kies je voor de 'W'-uitvoering, hoef je alleen nog maar een stroomvoorziening te hebben bij de projector. Het video-signaal is draadloos. De 'W' valt door zijn witte kleur ook mooi weg bij een wit plafond.

De beeldkwaliteit van de TW9000 is ronduit uitstekend en er is zowel in 2D als 3D weinig op aan te merken. Om deze kwaliteit significant te verbeteren, dien je ongeveer twee keer zoveel geld uit te geven.