Op ontdekkingstocht met de videocamera

Schotland kent een hoge dichtheid aan duistere spookverhalen en gruwelijke gebeurtenissen uit een lange, wrede geschiedenis. Er is veel gebeurd in verlaten kasteelruïnes, uitgestrekte heidevelden en diepe meren. Richard Helwig ging met de videocamera (en met een knipoog) op zoek naar enkele onverklaarbare situaties.

Vanaf Schiphol vlieg ik met een rechtstreekse vlucht van Flybe op Inverness Airport. Het is een Bombardier Dash 8 Q400 waarvan deze Engelse luchtvaartmaatschappij er 58 heeft rondvliegen en er 8 in bestelling heeft staan. De continue hard ronkende motoren (het is een turbopropvliegtuig) maakt de vlucht wat onrustig. Ik heb het gevoel in de trommel van een wasmachine te zitten die op 1600 toeren centrifugeert. Een MP4-spelertje en een koptelefoontje met wat rustgevende muziek doet het ergste van dat geluid wegnemen. Het toestel is bijna leeg. Mijn brede rugzak met videoapparatuur heb ik noodgedwongen onder mijn stoel moeten neerleggen omdat het bagagevak te klein is. Eenmaal boven de bergen van de Schotse Hooglanden probeert de gezagvoerder met zijn stem door de intercom over de herrie uit te komen. Wat gedeeltelijk lukt. Ik kan nog net verstaan dat het ‘normaal’ is dat het motorgeluid ‘iets’ gaat toenemen omdat er turbulentie ontstaat. Een glimlach kan ik niet onderdrukken. Net nadat zijn woorden door het toestel hebben geklonken, lijkt het inderdaad alsof de toeren van de wasmachine flink worden opgeschroefd. Het toestel ligt regelmatig op zijn kant als er scherpe bochten worden genomen. De vaart zit er goed in.

Ongeveer 3000 kastelen
Deze vorm van vliegen blijkt voor mij toch een waar genot. Om nog sneller in het hartje van het Schotse Hooggebergte terecht te komen, had ik met een straaljager moeten reizen. Als ik na slechts twee uur vliegen het ruige landschap onder me voorbij zie trekken, bedenk ik me dat er in Schotland ongeveer 3000 kastelen staan. Veel daarvan zijn ruïnes en daar kleven de nodige geheimzinnige verhalen aan. De Kelten die het land lang geleden bewoonden, beschikten over een rijk voorstellingsvermogen waarin de meest bijzondere figuren de revue passeerden. Van romantische elfen tot huiveringwekkende monsters. Misschien ontstonden sommige verhalen onder het genot van een paar stevige glazen bier en whisky. Wie zal het zeggen. Zijn het allemaal verzinsels? Zeker is dat de geschiedenisboekjes hebben geleerd dat Schotten onderling flink strijd wisten te leveren. Men ging elkaar niet zelden van man tot man met hakbijlen, messen en hamers te lijf. 

Herkenning en medeleven
Op bepaalde plekken in Schotland zijn door mensen in de loop van jaren allerlei waarnemingen gedaan. Die variëren van het zien van schaduwen, witte en vage verschijningen, bloedvlekken tot het voelen van koude windvlagen. Een dergelijk inhoudelijk interessant onderwerp kan intellectuele spanning bij de kijker oproepen. Drijvende kracht bij intellectuele spanning is de nieuwsgierigheid. Als het monster van Loch Ness bestaat, waarom heeft niemand dan een duidelijk filmpje kunnen maken? Hoe kan het dat er schimmen waarneembaar zijn achter de ramen van een kasteel? Vooropgesteld moet worden dat de kijker interesse heeft in het onderwerp. Herkenning en medeleven zijn direct gerelateerd aan de persoonlijke beleving van de kijker. Gelooft die niet in spoken en bestaat er geen enkele interesse, dan is de kans klein dat er sprake zal zijn van enige emotie. De beleving zal per kijker verschillend en afhankelijk zijn van de individuele kennis en persoonlijkheidseigenschappen.

Effecten en trucages
Stellingen (‘Die schaduw kan nooit afkomstig zijn van de geest van die overleden doedelzakspeler’) kunnen door de kijker pas voor waar worden aangenomen wanneer tegelijkertijd de onwaarheden duidelijk worden gemaakt (‘Gebleken is dat die schaduw niet afkomstig van hem kan zijn omdat hij nog leeft’). Beweringen mogen best bewezen worden (hoe moeilijk dat bij deze materie ook is) of in twijfel worden getrokken. Tenzij je als filmmaker bewust de dialectiek wilt laten ontbreken en voor een eenzijdig perspectief kiest. Een loopje wilt nemen met de werkelijkheid.Nooit bewezen is dat entiteiten, die bij kasteelruïnes op bezoek komen, dit doen omdat ze herinneringen hebben aan die plaats. Het is een aanname waar filmmakers dankbaar gebruik van maken. Zo’n verschijning wordt meestal voorgesteld als een kleurloze schim. In films zijn het doorzichtige wezens die door muren en gesloten deuren kunnen zweven. Menig filmmaker wil spanning bij de kijker creërendoor gebruik te maken van effecten en trucages. Dat laatste zorgt er overigens voor dat de kijker verwend is geraakt. Hij kijkt nergens meer van op en veronderstelt dat niet alles op waarheid berust. De integriteit van het filmmedium zelf wordt daarmee aangetast. 

Mist en regen
Op Inverness Airport worden mij de sleuteltjes van een splinternieuwe Toyota Yaris overhandigd. Met nog net geen 800 kilometer op de teller rij ik het parkeerterrein van het kleine vliegveld af. Links rijden is voor mij geen probleem aangezien ik al eerder in Engeland heb gereden. Dit keer weet ik in een week tijd zo’n 1200 kilometer op de teller bij te schrijven. Er zijn geen snelwegen. Provinciale wegen zorgen overal voor een goede bereikbaarheid. De meeste wegen zijn ‘single track’. Dat houdt in dat er maar één rijstrook voor beide richtingen is, met om de zoveel meter een ‘passing place’ waar ik tijdelijk kan insteken om een tegenligger voorbij te laten gaan. Er lopen vaak schapen, dus een aangepaste snelheid is noodzakelijk. In de donkere avonduren is er nergens verlichting. Samen met regen en mist is het vermoeiend rijden. Groot wild kan plotseling oversteken. Vangrails is niet overal aanwezig. Ik heb minimaal een zaklamp, een warme deken en iets om te eten en te drinken bij me. Een mobiele telefoon ligt in de auto, al is die vaak buiten bereik. Voor de reistijd hou ik rekening met een gemiddelde snelheid van slechts 40 tot 50 kilometer per uur. Op tijd tanken doe ik in het noordwesten, want benzinepompen zijn in de Schotse Hooglanden bijna nergens te vinden.

Een waar genot
De kasteelruïnes die ik met de camera bezoek, liggen mijlenver uit elkaar. Ik heb dagen dat ik er maar twee of drie kan aandoen, omdat ik uren moet rijden. Vervelend is dat in zijn geheel niet, want onderweg stap ik regelmatig uit om opnamen te maken. Het verlaten beeld dat het gebied heeft, is het gevolg van de ontruiming in de 18e eeuw. Woeste bergen, langgerekte meren, zelfs waddengebied met zandstranden en steile klippen, maken de Schotse Hooglanden tot een ‘filmvriendelijk’ gebied. Een autorit of wandeling door de Glencoe met uitzicht op de 1344 meter hoge Ben Nevis is adembenemend. Mijn meegenomen paraplu doet wonderen. Als het even regent en ik toch opnamen wil maken, blijft de camera in ieder geval droog. Het enige nadeel van mijn bezoek aan Schotland is dat ik onderweg word aangevallen door ‘midges’. Het zijn plaatselijke muggen die kleiner zijn dan de muggen die ik in Nederland ken en zich veel talrijker manifesteren. Ze trekken niet veel aan van anti-muggen sprays en komen voornamelijk tevoorschijn bij windstil en droog weer.

Het Ardvreck Castle in Lochinver is vlakbij de A837 gelegen, die Ullapool met Lochinver
verbindt. Het is een schilderachtige ruine van een 15e-eeuws kasteel. Hier zouden twee
spoken ronddwalen. Het ene spook is een grote man in het grijs gekleed. Hij zou de
geest zijn van James Graham. Het andere is dat van een jong meisje. Het verhaal luidt
dat Macleod hulp van de duivel verkreeg om het kasteel te bouwen. In ruil daarvoor was
de dochter van een van de leiders aan hem beloofd als betaling. Het meisje was zo
wanhopig dat ze zich van een van de torens wierp en stierf. 

Panasonic HC-X800
Van Panasonic krijg ik voor dit artikel de HC-X800 mee. Door de verbeterde 3MOS sensor zijn de opnames met deze compacte videocamera sterk in kwaliteit toegenomen. Kleuren worden door deze sensor natuurgetrouw weergegeven. Filmen kan met de HC-X800 in Full HD 1080/50p. Pluspunt is de hoeveelheid licht die via de Leica F1.5 Dicomar lens op de sensor valt. Filmen bij donker weer is daardoor geen probleem. En dat is in Schotland handig, want het is er veelvuldig bewolkt. Daarnaast wordt de lichtreflectie door de Nano Surface Coating drastisch verminderd. Dit leidt tot minder lichtvlekken op de opnames. Filmen in 3D is mogelijk. En dat is subliem! Dat kan met behulp van de DMW-CLT2 conversielens (in 1080/50i), of door technische conversie in de camera zelf. Jammer dat dit type niet geschikt is om een afstandsbediening op aan te sluiten. Bij dergelijke statische onderwerpen zoals kasteelruïnes is het gebruik van een statief vereist en bij het zachtjes aanraken van de opnametoets op de camera is toch altijd enige beweging in het beeld zichtbaar. Scènes zijn eenvoudig terug te zien op het 3.0 inch Touch LCD scherm. Bediening is kinderspel. Het ‘monteren in de camera’ blijft beperkt tot het knippen van scènes waarbij slechte stukken uit een scène of de gehele scène verwijderd kunnen worden. Het is wat mij betreft nog steeds wachten op het moment dat scènes met een vingerveeg over het scherm in volgorde kunnen worden veranderd. Eenmaal verwijderde scènes kunnen niet meer worden teruggehaald. De camera waarschuwt daar duidelijk voor. Waarom is er geen ‘prullenbakje’ in het systeem opgenomen? Accu’s van bepaalde, nog redelijk recent voorliggende camera’s passen niet meer op dit nieuwe model.

Sfeerwerking
Kleurgebruik speelt een belangrijke rol als het gaat om accentuering en sfeerwerking. Opnamen van kasteelruïnes maken nu eenmaal meer indruk op de kijker als ze enigszins bewerkt zijn. Er bestaan ruime mogelijkheden om de kleurkarakteristieken van het beeld te variëren, onder meer door het gebruik van kleurfilters of met behulp van nabewerking in de montage. Met kleurfilters kan bijvoorbeeld het blauwe ochtendlicht veranderen in rood avondlicht. De diepte van de kleuren is regelbaar. Denk hierbij aan de kleurverzadiging en de fletsheid. Zon in de rug kan een mooie blauwe lucht geven. Filmen tegen het licht in, levert slechte resultaten op. Filters hoeven niet duur te zijn. Er worden goedkope setjes verkocht waarmee volop te experimenteren is. Een zwak punt van video is de beperkte contrastverhouding (toonwaarde). Bij grote verschillen in de helderheid is extra licht nodig om die contrasten te verminderen. Naast kleurfilters bestaan er polarisatiefilters. Deze worden gebruikt om hinderlijke schitteringen van bijvoorbeeld wateroppervlakken te voorkomen of om het contrast tussen wolken en blauwe lucht te vergroten.

Op ontdekkingstocht met de videocamera

Monster van Loch Ness
Zeg je Schotland, dan draait het niet alleen om whisky, maar eveneens om het monster van Loch Ness. Volgens de verhalen zou dit enorme dier (in de volksmond ‘Nessie’ genaamd) zich in een diep meer in Schotland ophouden. Maar voor de volle honderd procent is dit nooit bewezen. Er zijn wat onduidelijke foto’s, maar daar blijft het bij. Het monster heeft veel filmmakers geïnspireerd. In Drumnadrochit is ‘The Official Loch Ness Monster Exhibition Centre’ gevestigd. Je kunt er met de videocamera naar binnen, maar veel heb je er niet aan. Er is met een variatie aan digitale projectie en lasers het nodige aan (film)materiaal te zien. Het gaat hier om de speurtocht naar het monster zoals dat werd uitgevoerd door allerlei onderzoekers. Er wordt veel verdiend aan ‘Nessie’ want de ruimte waar de souvenirs worden verkocht, is oneindig groot. Ik kwam er bedrogen uit. Met enkele documentaires van National Geographic en Discovery die over dit onderwerp zijn gemaakt, kom je verder. Ik had ze, voordat ik de reis ondernam, voor een paar tientjes in Engeland besteld. En werd uitgebreider geïnformeerd dan in deze tentoonstelling het geval was. Een betere locatie om op beeld vast te leggen is het Urquhart Castle. Vooral vanaf een grote afstand nodigt dit onderwerp uit tot het maken van een indrukwekkend shot. Ideaal om het zoombereik van de videocamera uit te proberen! Overigens is ‘kasteel’ als benaming teveel van het goede, want het is meer een ruïne. Je loopt met de camera tussen de stenen overblijfselen rond. Hier moet dik worden betaald voor de entree. Vanaf deze kasteelruïne kun je met een boot mee om een stuk het meer op te varen. En dat is voor filmers best een aantrekkelijk idee. Maar kaartjes blijken niet in het kasteel te worden verkocht, die hadden vooraf gereserveerd moeten worden bij een hotel in de nabije omgeving. Omslachtig!

Eilean Donan Castle
Het meest gefilmde kasteel is het Eilean Donan Castle. Dat is niet zo verwonderlijk want het is bijzonder gesitueerd. Dit historische hoofdkwartier van de stam MacRae staat op een eiland tussen drie meren met steile hellingen. Producenten van bekende films zoals ‘The New Avengers’ (1976), ‘Highlander’ (1986) en zelfs James Bond met ‘The World is Not Enough’ (1999) maakten dankbaar gebruik van deze schilderachtige locatie. Het aan de Loch Duich gelegen 13e eeuwse bouwwerk was de thuishaven van de clan Macrae. In 1913 werd de ruïne gekocht door John MacRae-Gilstrap en hij herstelde het tot in de oorspronkelijke staat. Het kasteel uit 1220 werd verwoest in 1719, maar in 1932 is het herbouwd. Het blijkt geen kasteel waar geesten of andere onverklaarbare verschijningen zijn gesignaleerd, maar het is een locatie die ik voor filmers niet onvermeld wil laten.

Het binneninterieur is voor filmers helaas niet toegankelijk. Videotassen moeten
worden ingeleverd! 

Lunan Lodge
Een handige manier om de omzet van je accommodatie wat omhoog te krijgen is het verhaal in stand te houden dat het er spookt. Lunan Lodge in Lunan (bij Montrose) is een bed and breakfast en was oorspronkelijk gebouwd als huis voor een predikant. Het is een rare plek want de bijbehorende kerk is een paar kilometer verderop. Het vermoeden bestaat dat het huis hier was gebouwd omdat er veel energie samenkomt op deze plek. Het ‘spookhuis’ dateert uit 1745. Het is het jaar dat Bonnie Prince Charlie de opstand begon die Schotland uiteen liet vallen. De strijd ging tussen de Lowlanders en Highlanders. De frontlinie liep dwars door Montrose. De represailles werden steeds intensiever en het huis heeft veel actie doorstaan. Na bijna 3000 jaar religieuze activiteit en na de meest wanhopige oorlog te hebben meegemaakt wordt gezegd dat het huis een paar geesten heeft. 

Glamis Castle
Een andere bijzondere locatie die met de videocamera is te bezoeken, betreft het Glamis Castle. Hier leven aardig wat legenden, zoals de ‘Grey Lady of Glamis’ die rondzweeft in de kapel en de klokkentoren. En er is nog de vierde graaf van Crawford die in een dichtgemetselde kamer rondspookt. Of neem het Montrose Air Station in Montrose. Deze kleine luchthaven werd een tijd lang gekweld door de geest van Luitenant Desmond Arthur. In de Eerste Wereldoorlog verongelukte hij met zijn tweedekker na een slordige reparatie.

Slag bij Culloden
In mijn draaiboek heb ik Culloden als één van de belangrijke plekken gemarkeerd om met de videocamera naar toe te gaan. Want hier is geschiedenis geschreven. Op een vroege avond arriveer ik op deze gedenkwaardige plek. Een zacht windje waait over de uitgestrekte, open velden. Ik loop met de camera anderhalf uur rond. Het is vredig stil. Er is niemand. Ik voel een zekere spanning. Vreemd is dat niet, want hier vond de Slag bij Culloden plaats. Het was de laatste slag tussen de Jacobieten en het Huis Hannover. En het betrof de laatste veldslag die plaats vond op het eiland Groot-Brittannië. In april 1746 kwamen de twee legers in elkaars buurt in de regio van Culloden. Het leger van prins Charles telde ongeveer 5000 man. Het regeringsleger bestond uit ongeveer 7500 man, waaronder cavalerie en artillerie. In beide legers bevonden zich Schotten. Als plaats voor de veldslag koos prins Charles voor een stuk moeras. Op 15 april 1746 werd de nachtelijke aanval uitgevoerd. George Murray koos in het bijzonder voor deze nacht omdat de hertog van Cumberland die dag 25 jaar werd. Hij ging er vanuit dat veel soldaten van het regeringsleger vanwege deze verjaardag dronken zouden zijn en daardoor weinig weerstand konden bieden. Toch mislukte de operatie.

Spanningwekkende middelen
Op 16 april 1746 vond de daadwerkelijke Slag bij Culloden plaats. Even na elf uur ’s in de ochtend barstte de hevige strijd los. Prins Charles gaf het bevel om op te rukken naar het regeringsleger. Maar de ondergrond van het moeras was niet geschikt om snel aan te vallen. Het regeringsleger hield de aanval heldhaftig tegen. Het leger van prins Charles was niet in staat stand te houden en werd gedwongen zich terug te trekken. De hertog van Cumberland zag hier zijn kans schoon en gaf zijn cavalerie de opdracht tot verdere aanval. Het uiteindelijk aantal slachtoffers was groot. Tijdens deze slag werden aan de zijde van prins Charles naar schatting 1000 man gedood. Het regeringsleger moest het doen met 364 doden. Als filmmaker vraag ik mij af op welke wijze ik deze veldslag kan voorleggen aan de kijker. Welke spanningwekkende middelen zijn er nodig? Daarbij hoeft niet meteen gedacht te worden aan het naspelen van de gevechten waar honderden figuranten voor nodig zijn. Spanning kan in dit geval op meer subtiele wijze effectief worden toegepast. Door het uitgestrekte veld en vervolgens close-ups te laten zien. Ik maak een opname van het grote herdenkingsteken. En ik laat vervolgens duidelijk commentaar inspreken, afgewisseld met het geluid van schreeuwende stemmen en heftig wapengekletter. De beelden kunnen worden gecombineerd met tekeningen die over deze strijd zijn gemaakt.

Vrij toegankelijk
Tegenwoordig is het slagveld in handen van de National Trust for Scotland. Het is vrij toegankelijk met de videocamera. Op dit veld staan verschillende herdenkingstenen, voor elke clan één. Ook de massagraven zijn er te vinden met daarop de namen van de clans. Het blijft vreemd, maar tijdens het maken van enkele opnamen op dit slagveld krijg ik plotseling te maken met onverklaarbare storingen in de camera. Nadat ik deze beladen plek heb verlaten, zijn de problemen weer even snel verdwenen als dat ze waren gekomen. Toeval bestaat toch niet?

Luxueus verblijf in Ramnee Hotel 
Als auteur van dit artikel verbleef Richard Helwig op uitnodiging in het Ramnee Hotel in het plaatsje Forres. Om zelf te ervaren wat kwaliteit betekent. ‘Een absolute aanrader voor filmers die dagelijks goed uitgerust in de Schotse Hooglanden op pad willen gaan,’ concludeert hij na zijn dagenlange ontdekkingstocht met de videocamera. De karakteristieke Edwardian villa uit 1907 zorgt voor sfeer en gemoedelijkheid. Omgeven door de prachtige Morayshire countryside ligt dit hotel op tien minuten rijden met de auto van Findorn Beach. Het is gesitueerd net buiten het centrum, vlakbij het Grant Park. Vanaf Inverness Airport ben je een half uurtje onderweg naar het hotel.

Meer informatie
Het hotel is met 4-sterren onderscheiden door Visitscotland. En terecht! Kijk voor meer informatie en het boeken van kamers op de website www.ramneehotel.com. Het hotel is gevestigd aan de Victoria Road in Forres, Morayshire IV36 3BN, Verenigd Koninkrijk (telefoon 01309-672410).