dCS event bij Rhapsody

Denk je dat de SACD inmiddels - jammer genoeg - dood en begraven is, krijg je een uitnodiging van de Britse digitale audio specialist dCS om aanwezig te zijn bij de lancering van een revolutionaire nieuwe ontwikkeling op het gebied van digitale audio gebaseerd op SACD technologie. Of eigenlijk meer over het formaat waarmee SACD schijfjes worden gecodeerd: DSD.

De introductie van het Direct Stream Digital (DSD) formaat moest volgens Sony en Philips in 1999 een compleet nieuw tijdperk inluiden. Hoewel technisch en klankmatig veruit superieur aan het toen ruim 15 jaar oude cd-formaat, was het toch vooral een strategische keuze van de twee elektronica-giganten om een compleet nieuw formaat te introduceren. De rechten voor deze Cash-Cow, wat de Compact Disc inmiddels was geworden, liepen namelijk ten einde. Helaas bleef de acceptatie van SACD door de muziekindustrie en de consument achter bij de verwachtingen van de fabrikanten. De muziekindustrie moest heftig investeren in nieuwe apparatuur, maar ook de consument die van de verbeterde klankkwaliteit wilde profiteren bleef een investering in nieuwe apparatuur - SACD-speler en luidsprekers met ‘supertweeters’ - niet bespaard. Toch waren er, vooral in de klassieke hoek, de nodige studio’s en platenmaatschappijen die enthousiast waren over de mogelijkheden van SACD.

Onder hen het kleine Nederlandse specialistische label Turtle Records. Bert van der Wolf, producer en recording engineer bij Turtle Records viel al snel voor de mogelijkheden die het DSD-formaat hem bood. Niet alleen de hogere resolutie, ook de mogelijkheid om in deze hoge resolutie surround opnames te kunnen maken was reden om in de nieuwe technologie te investeren.

Twaalf jaar na de introductie was de SACD, en daarmee het DSD-formaat, zoals gezegd op sterven na dood. Een enorme catalogus met fraaie opnames in hoge kwaliteit dreigde slechts voorbehouden te zijn voor die paar consumenten die wel de keuze voor SACD hadden gemaakt. 

Ook de Britse fabrikant dCS, die vanaf het begin betrokken was bij de ontwikkeling van het DSD-formaat, zag de teloorgang van de SACD met lede ogen aan. Maar digitale specialisten als ze zijn wilden ze zich daar niet bij neerleggen en gingen op zoek naar een oplossing om het DSD-formaat beschikbaar te maken voor een grote groep consumenten. Ze vonden de oplossing in de computer.

Computer Audio heeft de afgelopen jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Steeds meer consumenten gebruiken hun computer om muziek naar hun audio-installatie te streamen. Hogere resoluties dan de 16-bit / 44.1kHz van de Compact Disc behoren met Computer Audio inmiddels ook tot de mogelijkheden. Veel streamers en DAC’s kunnen zelfs resoluties tot 24-bit / 192kHz of hoger moeiteloos verwerken, en daarmee kwam volgens dCS ook de mogelijkheid om het DSD-signaal vanuit de computer naar de audio-installatie over te brengen.

Maar dat is niet zonder haken en ogen. Zo is er bij de ontwikkeling van de SACD afgesproken dat spelers het DSD-signaal niet op de digitale uitgang aan mogen bieden. Technisch gesproken is dat geen probleem, maar de huidige generatie Digitaal-naar-Analoog omzetters kan het signaal sowieso niet verwerken. De ingenieurs van dCS bedachten een oplossing voor dit ‘probleem’ en willen dat zelfs als een Open Source formaat aanbieden bij andere fabrikanten en aanbieders van muziekspeler software.

Bitte `ein bit`

Het DSD-signaal bestaat uit 1-bit audio data met een data-rate van 2.822MS/s (Million Samples / second), waarbij voor ieder kanaal een eigen datastroom voorhanden is. De digitale data binnen het DSD-formaat is erg eenvoudig en kent maar twee mogelijkheden: 1 of 0, puls of geen puls.  Pieken in het signaal worden gerepresenteerd door kort op elkaar volgende pulsen, dalen door een laag aantal pulsen.

De sample rate binnen het DSD-formaat is 64 keer die van standaard CD, maar iedere sample is 16 keer kleiner (1-bit vs 16-bit), waardoor de data-rate van DSD vier maal (64/16=4) hoger is dan die van CD. Hierdoor kun je het signaal theoretisch verpakken als een 16-bit / 176.4kHz signaal (4 x 44.1kHz) en past het daarmee in een ‘standaard’ PCM bestand met een sample-rate van 176.4kHz. In een 24-bit / 176.4kHz bestand zijn er dan 8-bits (24-bit minus 16-bit) beschikbaar om een digitale ‘marker’ in het signaal te verwerken, zodat de ontvangende DAC het signaal als een DSD-signaal kan herkennen.

Deze nieuwe techniek, waarbij het DSD-signaal via USB wordt getransporteerd vraagt wel om aanpassingen in de software van muziekspelers op de Mac of PC. Dat is ook de reden waarom dCS in een vroeg stadium is gaan samenwerken met Amarra (Sonic Studio) en Pure Music (Channel D). Deze spelers krijgen een software update waarmee ze de 8-bits ‘marker’ kunnen herkennen en het signaal in het DSD-formaat uitsturen naar de DA-converter. Als bestandsextensie krijgen de DSD-bestanden de toevoeging .DFF of .DST.

Het mag duidelijk zijn dat ook de DA-converters aangepast moeten worden om dit nieuwe bestandsformaat te kunnen decoderen. Volgens dCS is dat relatief eenvoudig met een software update te implementeren, waardoor er in de nabije toekomst steeds meer DSD-geschikte DAC’s op de markt moeten komen. Ook is dCS is gesprek met andere software fabrikanten om hun spelers geschikt te maken voor het DSD-formaat. Het is daarbij lovenswaardig dat dCS heeft gekozen voor een Open Source model, waardoor de acceptatie wellicht vlotter zal verlopen.

De eerste dCS DAC die geschikt is voor DSD is het instapmodel in het huidige dCS assortiment, de Debussy. Binnenkort volgen er updates van de andere dCS DAC’s.

Introductie bij Rhapsody Hilversum

Voor de internationale introductie van DSD via USB werd gekozen voor Rhapsody in Hilversum. De reden hiervan is tweeledig. Bij dCS wilden ze graag Bert van der Wolf van Turtle Records - als dCS gebruiker en klankbord van het eerste uur - betrekken bij deze introductie. Hem over laten vliegen naar Londen lijkt daarbij voor de hand te liggen, maar dCS heeft er bewust voor gekozen om de introductie in Hilversum te laten plaatsvinden en de internationale pers daarheen te vliegen. De luisterruimte van Rhapsody is voor Bert van der Wolf een bekend gegeven, en Harry van Dalen heeft alle apparatuur in huis die nodig is voor een perfecte demo. Apparatuur waarmee Bert ook nog eens bekend is omdat hij er zelf regelmatig mee werkt.

Martin Odijk (More Music) met links David Steven (Managing Director dCS)

Die apparatuur bestaat uit de al eerder genoemde dCS Debussy DAC die van signaal voorzien wordt door een Macbook Pro. Versterking komt in de vorm van de Spectral DMC30SS voorversterker en DMA260 mono-eindversterkers. Als luidspreker is gekozen voor de Avalon Transcendant. Alle bekabeling is uit de MA-serie van MIT afkomstig.

David Steven (dCS)

Bert’s enthousiasme voor het streamen van DSD over USB werkt aanstekelijk. “Nu is er eindelijk de kans je werk als producer te delen zoals je het bedoeld hebt. Het kan gewoon via het internet met iedereen gedeeld worden,” vertelt Bert, om vervolgens zijn ongenoegen te uiten over het ‘moeten’ maken van een cd-laag van zijn productie. “Soms werken dingen die op de DSD-laag vanzelfsprekend gaan, voor de cd-laag helemaal niet. Het lijkt wel alsof de boventonen op een andere manier met elkaar verweven worden op de cd-laag. Het liefst doe ik alles in DSD-surround. DSD kinkt zoveel natuurlijker. Zelfs beter dan wat mogelijk is met 24-bit / 192kHz PCM!”

Om zijn verhaal kracht bij te zetten wordt er via de Macbook Pro een stuk van Satie gespeeld. Op het eerste gehoor delicaat en op een zeer laag volume afgespeeld, maar met een zeer goede micro-dynamiek. Maar als na een paar minuten de toetsen hard worden aangeslagen blijkt hoe goed het gesteld is met de macro-dynamische capaciteiten van het DSD-formaat. Een feit dat nog eens bevestigd wordt als tijdens een zeer dynamisch opgenomen en luid afgespeeld stuk van de Buzz Bros Band op Turtle Records de toch als extreem stabiel bekend staande Spectral DMA260’s spontaan in de beveiliging springen.

Bert van der Wolf (Turtle Records)

Maar de kwaliteiten van DSD over USB blijven niet beperkt tot een goede micro- en macrodynamiek. Het zijn de verfijning en de vloeiende weergave van de muziek die de meeste indruk op me maken. Alsof de mix duidelijker uit meerdere lagen is opgebouwd.

De Toekomst
Als ik af mag gaan op de demonstratie bij Rhapsody (ik ken de ruimte bij Rhapsody inmiddels redelijk goed en ook de combinatie van Spectral en Avalon heb ik daar al vaker beluisterd) dan biedt DSD over USB een enorm potentieel voor de kwaliteitsbewuste consument. Door de keuze voor het Open Source model zullen hopelijk meerdere fabrikanten hun DAC’s aanpassen zodat ze geschikt zijn om DSD te decoderen. De drempel van het aanschaffen van een dedicated SACD-speler komt daarmee te vervallen. Gecombineerd met de toename aan muziekliefhebbers die via een laptop of desktop hun favoriete muziek afspelen biedt dat zeker perspectief voor de toekomst, waardoor het weliswaar beperkte aanbod aan fraaie opnames in het DSD-formaat eindelijk voor ‘iedereen’ beschikbaar komt.

We moeten alleen nog wel even geduld hebben voordat er downloads beschikbaar zijn, DAC’s geschikt zijn gemaakt en de belangrijkste software-matige muziekspelers het DSD-formaat automatisch kunnen herkennen en verwerken. Oh ja, als iemand van dCS meeleest: ga alstublieft ook even praten met fabrikanten van streamers zoals Naim, Linn, Logitech en Sonos, etc.