Sonus Faber Lilium: L’Ultima Innovazione bij AudioXperience

Eén van de leukste bezigheden die ik als recensent ken is het bezoeken van een goed opgezette dealershow. Zo’n show waarin een enthousiaste dealer één of meerdere producten in de schijnwerper plaatst. Zoals bijvoorbeeld het geval is bij deze luidspreker uit het hogere segment die voor het eerst in Nederland te horen is.

Dagenlang wordt er getuned; wat is de ultieme plaatsing, met welke componenten en kabels komt de luidspreker het best tot zijn recht, etc. Dit verslag gaat over zo’n show. En nog wel in mijn eigen provincie, Noord-Brabant. Niet dat ik de show bezoek. Ik ben uitgenodigd om een dag voor de show de mooie Sonus Faber Lilium luidspreker te komen beluisteren. In alle rust en met alle tijd voor een uitgebreide demo.

AudioXperience
Soms ben je zo bezig met wat er elders aan lekkers te halen is dat je vergeet dat er ook in je eigen achtertuin heel veel te genieten valt. Die gedachte overvalt me wanneer mijn hoofdredacteur me vraagt of ik geïnteresseerd ben om in het kader van een show visit een bezoek te brengen aan AudioXperience in Nuenen. Ik herinner me dat ik destijds, kort nadat eigenaar Hans Oosterwaal in 2007 zijn bedrijf was gestart, een bezoek aan de winkel heb gebracht. Toen lag de nadruk op head-fi. En nog steeds kun je bij deze specialist terecht voor dat onderdeel. Alleen is het instapdeel losgelaten. En dat geldt eigenlijk voor het gehele productenpallet.

De lat ligt tegenwoordig duidelijk hoger. Dat is een bewuste keuze. Niet alleen van de eigenaar van het eerste uur Hans, maar ook van de huidige mede-eigenaar Martijn Lavrijsen. Hem ken ik nog uit de jaren die hij op de weg doorbracht voor de Belgische HiFi importeur Joenit. Hans en Martijn overleggen regelmatig samen over de koers die AudioXperience dient te varen. Vijf jaar geleden is Erik Paulus bij hen in dienst getreden. Hij werkt al sinds 1995 in de HiFi branche en hem ontmoette ik voor het eerst toen hij actief was bij Mijn HiFi, de winkel in Nijmegen met indertijd de mooiste dedicated luisterruimte die ik op dat moment kende.

De ontvangst
Ik word welkom geheten door Martijn die nog druk bezig is om de laatste hand te leggen aan de voorbereidingen van de show van morgen. Al snel voegt Erik zich bij ons. We starten met een gesprek aan de grote tafel in de volledig verbouwde ruimte waar destijds een wand was met hoofdtelefoons en, nog steeds leverbare, handzame in eigen beheer ontworpen en gebouwde hoofdtelefoonversterkers. Zoals bij iedere goede HiFi winkel is ook hier de het gesprek begeleidende koffie – in mijn geval espresso – boven iedere kritiek verheven.

Martijn schetst in het kort de ontwikkelingen, de strategische keuzes en het succesvolle laatste jaar van het bedrijf. Het is verfrissend om te horen dat het dit relatief jonge bedrijf vooral tijdens het laatste jaar voor de wind is gegaan. Al snel heb ik het idee dat dit vooral te danken is aan de klantgerichte wijze van ondernemen die AudioXperience kenmerkt. Er is een sterke band met de clientèle die voornamelijk afkomstig is uit de regio Eindhoven maar die ook te vinden is in uithoeken als bijvoorbeeld Maastricht. Naast de landelijk gepresenteerde shows worden er regelmatig bijeenkomsten voor specifieke klantengroepen georganiseerd.

Zo is er bijvoorbeeld een grote groep Vivid liefhebbers en gebruikers waarvoor met enige regelmaat een evenement georganiseerd wordt, zoals in het verleden bij een traditionele ‘Braai’ het geval was. Maar er is ook een groep van Linn liefhebbers onder de vaste klanten die binnenkort weer uitgenodigd wordt voor een avond waarop de nieuwste producten van het Schotse merk Linn centraal zullen staan, gepresenteerd door Gilad Tiefenbrun, zoon van Ivor Tiefenbrun, de oprichter van Linn. Kortom, AudioXperience is een zeer actieve en succesvolle dealer voor het Brabantse land en ver daarbuiten.

De set
Ditmaal is er dan een show rond een prachtige, kostbare Sonus Faber weergever, de 60.000 euro per paar kostende Lilium. Afgeleid van de Aïda, de ultieme luidspreker van Sonus Faber. Een schitterend vormgegeven speaker, zoals je dat mag verwachten van het prestigieuze Italiaanse merk dat ooit opgericht werd door Franco Serblin. Het feit dat importeur Audiac als podium voor de Nederlandse première gekozen heeft voor deze Brabantse dealer zegt iets over het hogere niveau waarop AudioXperience zich tegenwoordig presenteert.

Voor een deel zal het er natuurlijk ook mee te maken hebben dat AudioXperience een succesvol verkoper van de diverse Sonus Faber modellen is en dat dit deel van de klantenkring waarschijnlijk zeer geïnteresseerd zal zijn in een show waarin de Sonus Faber Lilium centraal staat. Wanneer ik de demo ruimte betreed eisen deze prachtig gestileerde en vervaardigde luidsprekers met hun hoogte van 160 cm, hun breedte van 49 cm en hun diepte van 70,5 cm direct alle aandacht voor zich op. Ze komen schitterend uit tegen de gitzwarte achtergrond waarop een Sonus Faber beeltenis en de tekst L’Ultima Innovazione geschreven staat. Het geheel heeft een rustige, chique uitstraling die mij meteen aanspreekt.

Maar ook de rest van de set die door Martijn en Erik in de afgelopen vijf dagen is opgebouwd is het bekijken meer dan waard. Aanvankelijk is er wat gewisseld met apparatuur en kabels om de optimale combinatie te vinden, en van even groot belang is dat in de tijd daarna de apparatuur de gelegenheid heeft gekregen om te stabiliseren. Waar Martijn en Erik uiteindelijk voor de versterking op uitgekomen zijn is een combinatie van het Amerikaanse Audio Research. Bestaande uit de Ref 5 voorversterker en de Galileo eindversterker. Deze eindversterker maakt gebruik van de in de tweede helft van 2013 geïntroduceerde KT150 buis van het merk Tung-Sol van New Sensor, die gemaakt wordt in de fabriek van New Sensor in Rusland.

Tijdens de demo staat de eindversterker tussen de beide luidsprekers geplaatst en nu is goed te zien dat ook Audio Research tegenwoordig, net als Sonus Faber, onder de paraplu van dezelfde Italiaanse investeringsmaatschappij valt. Deze eindversterker is intern nog steeds in hart en nieren een echte Audio Research, maar het uiterlijk heeft enige invloed van Italiaanse verfijning ondergaan en is daarmee losgekomen van het industriële design dat altijd zo kenmerkend was voor Audio Research. De in de vertrouwde styling uitgevoerde Ref 5 voorversterker staat aan de zijkant opgesteld op een Solid Steel stand.

Daarnaast staat op een drieplanks rack van Solid Steel de uit drie delen bestaande bron. Dan heb ik het over de DCS Vivaldi combinatie van transport, DAC en clock die ik in de afgelopen maanden op meerdere locaties in diverse topsets heb mogen beluisteren en bewonderen. Uiteraard mag in deze tijd een streamer niet ontbreken en daarvoor is de keus gevallen op de top van het gerenommeerde Aurender; de W20.

Je vraagt je waarschijnlijk af waarom deze twee bronnen naast elkaar opgesteld staan, maar het antwoord is heel simpel. Veel hoge resolutie opnamen bieden klankmatig niet de meerwaarde die je zou mogen verwachten op grond van hun 24/192 karakteristiek en dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met een inferieure wijze van rippen. In dat geval blijft een in een SACD speler afgespeelde DSD disc klankmatig te prefereren. Tijdens de demo wisselt Erik dan ook regelmatig tussen beide bronnen. Voor de bekabeling is uiteindelijk gekozen voor een mix van Audioquest en Shunyata Research.

De demo

Deze wordt, zoals gezegd, verzorgd door Erik en, zoals ik kan verwachten van de vakman die hij is, heeft hij van tevoren een playlist opgesteld. Een lijst van werken die waarschijnlijk ook zal worden gebruikt tijdens de show zelf. Wanneer ik eenmaal comfortabel ben geïnstalleerd op de luisterpositie start hij met het geluid van een luit waarop een compositie wordt gespeeld van de in mijn ogen grootste componist aller tijden; Johan Sebastiaan Bach.

Voordat ik zeg wat ik hierbij ervaar moet ik misschien even iets toelichten. In één van mijn sets speel ik al enkele tientallen jaren met een set monitor luidsprekers van Sonus Faber. Dat ze nooit vervangen zijn heeft alles te maken met de muzikaliteit en het stressvrije klankkarakter van deze speakers dat door de jaren heen kenmerkend is gebleven voor Sonus Faber luidsprekers. Diezelfde kenmerken blijven bij de Lilium onveranderd en onaangetast overeind. Wat daarbij opgeteld wordt is uiteraard de meerwaarde die een full range systeem toevoegt aan de klank van een set monitor luidsprekers.

Maar er is meer. Tegenwoordig klinkt in mijn oren een Sonus Faber weergever niet alleen opener maar ook veel energierijker. De energie van deze enkele luit is adembenemend realistisch. De combinatie van het geluid van de kast, dat van de vingers op de snaren en de snaren zelf heeft een ongekende urgentie en werkt op mij sterk verslavend. Ik wil niet dat het na dit ene nummer voorbij is. Maar Erik gaat meedogenloos onverstoorbaar verder. Een compositie van Bram Stadhouders, een nummer van Bad en Cold Nites van How To Dress Well. Mij allen volledig onbekend waarbij de mengeling van klankbelevingen en beats van de laatst genoemden mij nog het meest aanspreekt. Selecties die ik zelf niet snel zou kiezen maar die wel prachtig aangeven dat iedere muzieksoort door deze set op topniveau wordt neergezet.

De daaropvolgende selectie spreekt veel meer tot mijn verbeelding. De Catalaanse kampioen van de oude muziek Jordi Savall die met het gezelschap La Capella Reial de Catalunya zijn helaas veel te vroeg overleden vrouw Montserrat Figueras begeleidt in Sibil-la Catalana, het derde deel van El Cant De La Sibil-La, Catalunya, een schitterende hybride SACD op het AliaVox label. Erik vertelt dat hij dit vaak draait om de diepte en ruimtelijkheid van een set te beoordelen. Een terechte keus. Het begint met tromgeroffel in een ruimte waarvan meteen duidelijk is dat deze groot is. Aanvullend klinken blaasinstrumenten en wanneer de laatste noten van de blaasinstrumenten uitgeklonken zijn valt een koor van sonore mannenstemmen in. Ook deze stemmen verglijden en dan klinkt plots vanuit het niets de prachtige, typisch Spaanse, vibratoloze, fluwelige stem met emotionele ondertoon van Montserrat Figueras en het kippenvel staat dik op mijn onderarmen. De manier waarop die stem in de ruimte wordt gezet is kenmerkend voor een uitstekende DSD opname en dit systeem is in staat om dat optimaal te laten horen.

Van mij mag Erik de volledige SACD van begin tot eind draaien, maar hij heeft nog wat alternatieven in petto. Wanneer dat eerste alternatief afkomstig blijkt te zijn van het uit 2010 daterende Nik Bärtsch album Llyria op ECM, dan is het voor mij niet moeilijk om de stap te maken. Modul 47 klinkt door de ruimte en is in zijn minimalistische opzet en hypnotiserende werking direct te herkennen als een Bärtsch nummer. Opnieuw blijft er tijdens het beluisteren niets te wensen over. De doorzichtigheid is adembenemend. Iets wat ook opvalt bij het beluisteren van Yellow, afkomstig van het uit 2005 daterende album Nomad van de in Berlijn wonende Hongaarse gitarist Ferenc Snetberger. Erik draait dit op folk gebaseerde thema waarin het trio excelleert en met name bassist Arild Andersen met zijn organisch vloeiende en lyrische toon is overweldigend.

Bij Bjørn Berge’s interpretatie van Willie Dixon’s ‘I Can’t Quit You Baby’ krijg ik vervolgens beelden van Hans Theessink voor mijn geestesoog. Zo’n zelfde sonore, donkere stem, begeleid door mooi weergegeven akoestisch gitaarspel. Voor Erik is de demo nu ten einde maar zelf mis ik nog iets waar juist een systeem als dit goed in behoort te zijn; het compromisloos neerzetten van groot symfonisch werk. Daarop draait hij als toegift nog twee selecties. Als appetizer is daar de solo piano. Een ons beiden onbekende pianist die een vroeg werk van Erik Satie speelt. Hoewel ik de voorkeur geef aan een wat langzamere uitvoering weet de realistische klank van de piano me volledig voor zich te winnen. Chapeau!

Afgesloten wordt met een Reference Recording van het Dallas Wind Symphony Orchestra dat La Fiesta Mexicana; Prelude And Aztec Dance uitvoert. Een voor mij onbekend werk, maar wel met alle kenmerken van een groot symfonisch werk. Met kracht, gewicht, dynamiek, detaillering, emotie, prachtige klankkleuren van akoestische instrumenten en het vermogen mij in de muziek te trekken.

De techniek
Nadat de demo beëindigd is komt Martijn de luisterruimte binnen. Hij wordt vergezeld door Michael Huigen van Audiac, de importeur die het merk Sonus Faber in Nederland distribueert. Hij geeft nog wat technische informatie over deze fraaie luidsprekers. Want hoewel deze weergevers het kenmerkende klassieke uiterlijk van een Sonus Faber hebben, is er intern het nodige aan innovatieve techniek te ontdekken. Techniek die voor een groot deel verantwoordelijk is voor de klankmatige kenmerken die mij tijdens de demo zijn opgevallen zoals de energierijke, open presentatie, de doorzichtigheid, de uiterst precieze lichtvoetige weergave van het middengebied en het uiterst gecontroleerde laag. Zoals gezegd; de speakers hebben de schoonheid van een klassiek Sonus Faber ontwerp.

Toch is het bij nadere inspectie duidelijk dat het hier niet alleen maar gaat om de zoveelste prachtig gestileerde en gebouwde kast in de Sonus Faber traditie. De vorm van de kast is afgeleid van de Lyra, een klassiek snaarinstrument. Daardoor lopen de wanden niet parallel en zijn er minder storende reflecties zoals duidelijk wordt tijdens de absoluut schone weergave van de stem van Montserrat Figueras. Voor diegenen die vallen voor de charmes van de Lilium maar voor wie deze uitzonderlijke speaker niet haalbaar of plaatsbaar is, is het goed om te weten dat veel van de filosofie waarmee de Lilium ontworpen is, tevens wordt toegepast in de Olympica en Venere lijn. Over alles is nagedacht. Het in leer gehulde frontpaneel met afgeschuinde kanten en aluminium baffle voor midrange en tweeter is uiteraard stijlvol, maar draagt ook bij aan de uitgebalanceerde frequentiekarakteristiek. Vertaald naar de demo; het klankbeeld van de Lilium heeft een wijds en open karakter en is vrij van scherpte.

Wat betreft de drivers wordt er in het kader van het voorkomen van vervorming door veel fabrikanten tegenwoordig gekozen voor drivers die gemaakt zijn van lichte, harde materialen als aluminium, titanium of beryllium. Dit heeft ontegenzeggelijk voordelen, maar door het gebruik van deze materialen ontstaan er aan de bovenkant van het bruikbare spectrum heftige membraanresonanties die dan weer gecompenseerd moeten worden in het crossover om niet te zorgen voor hoorbare vervorming. Sonus Faber kiest daarom voor in nauwe samenwerking met ScanSpeak ontwikkelde drivers waarin hard metalen membraanmaterialen ontbreken. De tweeter is bijvoorbeeld van het klassieke softdome type. Zij het dat deze, net als bij een ringstraler, in het centrum gefixeerd wordt om frequentie afhankelijke membraan ‘break up’ te voorkomen. Ook deze techniek komt terug in de Olympica serie. De 18 centimeter midrange weergever bestaat uit een luchtgedroogd papiermembraan, versterkt met een mix van natuurlijke vezels. Een gewenste combinatie van stijfheid, laag gewicht en een hoge mate van interne demping.

Onder de 250 Hz werken drie van de midrange afgeleide 18 centimeter drivers samen om de nodige lucht in beweging te zetten. Ook deze drivers delen veel met de woofers die in de Olympica serie worden ingezet. Uitzonderlijk voor de Lilium is echter de infra-woofer die (passief gefilterd) haar werk doet beneden de 80 Hz. Deze visueel niet te ontdekken infra-woofer is ondergebracht in een los van de frontsectie staande behuizing. Daardoor heeft de grote energiewisseling binnen deze behuizing geen enkele invloed op de hoog- en midden weergave. De infra-woofer is geplaatst onderin de achterste, vertikaal opgebouwde kast, terwijl haar passieve membraam bovenin gesitueerd is. Dit passieve membraan is vergelijkbaar met de afstemming van een basreflex poort. Bij het tegengaan van ongewenste trillingen in de kast is niet alleen de vorm van de wanden en de manier waarop interne verstevigingpanelen geplaatst zijn van belang.

Sonus Faber gebruikt aanvullend een ‘Tuned Mass Damper’ techniek die zijn oorsprong vindt in de constructie van bijvoorbeeld wolkenkrabbers. In de achterste kast koppelt een speciale, vertikaal geplaatste stalen as twee dempers met hoge massa aan elkaar. Rest trillingen worden in de as geïnduceerd en door de dempers geabsorbeerd. Waarmee paneelresonanties effectief worden afgevoerd en onschadelijk worden gemaakt. Omdat verder de akoestiek in verschillende ruimtes sterk kan variëren en lage frequenties lastig te temmen zijn, is de Lilium uitgerust met 3 instelmogelijkheden voor de infra-woofer, waarmee de balans geoptimaliseerd kan worden.

Tot slot
Dit is het zoveelste topsysteem dat ik in relatief korte tijd heb kunnen en mogen beluisteren. Natuurlijk zijn dit soort sets niet bestemd voor iedereen. Maar de positieve boodschap is dat van al deze top luidsprekers, zoals ook bij de Sonus Faber Lilium het geval is, er een trickle down beweging uitgaat waardoor heel veel van de gebruikte kennis en techniek uiteindelijk, en vaak zelfs tegelijkertijd, ook terecht komt in de meer betaalbare systemen. Systemen die luisterklaar opgesteld staan bij serieuze dealers zoals AudioXperience, een bezoek meer dan waard.