Review: Focal Sopra N°2 luidspreker

Drie jaar heeft een R&D team van Focal in een wisselende samenstelling van zes tot acht man gewerkt aan een nieuwe serie luidsprekers, die het gat moet opvullen tussen de Electra en de Utopia range. Een enorme investering in mensen, geld en middelen welke alleen een groot bedrijf als Focal zich nog kan permitteren. Het resultaat is een verfrissende weergever die verbaast door zijn innovaties, zijn kenmerkende uiterlijk en de gekozen luidspreker units.

Focal is niet heel ver buiten de geëffende paden getreden van voornoemde types, maar heeft zich dieper in de materie ingegraven, opgedane kennis benut en vooral onderzocht en getest. Het resultaat is omgeven door veel geheimzinnigheid geïntroduceerd in München en pas in juli 2015 stond het eerste exemplaar in Nederland. Zo vers en zo uniek, want er kan nog slechts mondjesmaat uitgeleverd worden, dat het oneerlijk zou zijn om het publiek ervan weg te houden door de luidspreker nu al wekenlang bij een recensent thuis op te stellen. Vandaar dat ondergetekende naar Tilburg vertrok om in de luisterruimte van iEar’ uitgebreid kennis te gaan maken met de Sopra N°2. De vloerstaander in de serie waartoe naast de N°2 voorlopig alleen nog een monitor N°1 behoort.

Nederland kleurt oranje, zou dat de reden zijn dat Focal als eerste een paar Electric Orange gespoten N°2 heeft geleverd? De indrukwekkende luidspreker met de van de Utopia geleende ‘knakken’ maakt in de luisterruimte fysiek een kleinere indruk, tot ik er naast ga staan en mij realiseer dat de N°2 119 cm hoog is, 35,8 cm breed en 54 cm diep. Misschien maar beter dat hij niet naar mijn derde etage verhuisde, want zonder verpakking weegt hij 55 kilo schoon aan de haak. De luidsprekerunits komen mij bekend voor, hun grijze ‘W’ conus is gebleven voor de 6.5” midrange en de twee 7” woofers. Het beryllium membraan voor de tweeter ontbreekt evenmin. De ware schoonheid en de verbeteringen zitten dieper dan het conusoppervlak. In de midrange gebruikt Focal in de surround een zogenaamde Tuned Mass Demper, op het oog slechts ribbels, ondertussen een zeer uitgekiend extra stukje massa dat de conus meer precies in bedwang weet te houden en ongewenste resonanties zal dempen. Een techniek die Focal afkeek van de wielophanging van racewagens en het aardbeving bestendig maken van wolkenkrabbers. Helemaal niet te zien is het verbeterde magneetsysteem van de driver dat de naam ‘Neutral Inductance Circuit’ draagt. Kort gezegd een Faraday ring die zorgt dat het magnetisch veld in de luchtspleet niet langer wordt beïnvloed door de positie van de spreekspoel, de stroom door de spreekspoel of de frequentie van de tonen. Het gevolg: lagere vervorming, meer detail en grotere dynamiek. Wat dat betreft lijken de twee woofers in vergelijk eenvoudige dingen. Gelukkig maar dat Focal ook daar de NIC technologie toepast. Diegenen die het naadje van de kous willen weten kunnen terecht op de website van Focal waar alle techniek uitvoerig is beschreven. Helaas is de ruimte hier te beperkt om te diep in details te treden.

Een betere methode
De ‘Gamma Structure’ kast is uitermate complex, vandaar dat Focal de kastenbouw net als het fabriceren van alle units niet uitbesteed, maar in eigen fabriek in Frankrijk laat plaatsvinden. Wat ook direct de oorzaak is dat levering van de Sopra maar mondjesmaat kan geschieden (troost u met de gedachte dat de Nederlandse distributeur flinke aantallen op voorhand heeft besteld). Focal past het aloude basreflex principe toe voor de dubbele woofer, met een poort aan de onderzijde van de kast, waar de luchtwervelingen verspreid worden over de zware, glazen voet. Focal kiest ervoor onvermijdelijke resonanties in de kast te dempen met Helmholz resonatoren, vaak een fraaiere oplossing dan het filter complex te maken. De tweeter heeft achter zich een wijd uitlopende gesloten hoorn, gedempt met absorberend materiaal, die akoestisch gezien een nul impedantie heeft zodat luchtweerstand de beweging van de dome vrijlaat. Resultaat is een 30% lagere vervorming en ultieme definitie. De vorm van de kast zorgt voor een gelijkmatig faseverloop door de units ten opzichte van elkaar correct te positioneren. Opnieuw zou je die fasereinheid ook kunnen bereiken in het wisselfilter, maar dat gaat ten koste van rendement, detailweergave en dynamiek. Akoestisch problemen oplossen is gewoon een betere methode. Te melden valt verder dat de glazen voet plaats biedt aan de spikes waarop de Sopra staat, dat er frontjes voor de units zitten die magnetisch worden vastgehouden en dat de kasten voorlopig leverbaar zijn in hoogglans zwart, Carrara wit, Electric oranje, Imperial rood, of met grafiet zwart fronten die zijn gecombineerd met Dogato walnoot zijpanelen. Als de productie op stoom is zal de Sopra geleverd kunnen worden in elke RAL kleur, maar wel tegen een nog onbekende meerprijs.

Wat technische gegevens

Tot slot resteren wat technische gegevens voordat ik de luistersessie ga beschrijven. Het geclaimde frequentiebereik is 34Hz tot 40kHz binnen +/- 3dB, met een -6dB punt op 28Hz. Het rendement is 91dB bij een nominale impedantie van 8 Ohm. De minimum impedantie is 3.1 Ohm en dat is best laag. De cross-over frequenties liggen op 250 en 2200 Hz.
Afmetingen heb ik u al genoemd, dus alleen nog de prijs van 12.000 euro per paar hoeft u te weten. Voor de volledigheid, de N°1 monitor gaat inclusief voet voor 8.000 euro van eigenaar verwisselen. De elektronica die ik mocht gebruiken bij iEar’ is volledig van het zusje van Focal, het Engelse Naim Audio. De bron vormt een CD5 XS speler die dankbaar gebruik maakt van de digitaal naar analoog converter in een NAC–N272  lijnversterker. De voeding van de NAC-N272 is een XPS. Het vermogen waarvan de Sopra N°2 wel een slokje lust, komt uit een NAP300 eindversterker met losse voeding. Luidsprekerkabels zijn van AudioQuest, de onderlinge elektronica bekabeling is van Naim zelf.

Luistersessie
Genoeg verteld over de in-en outs, tijd voor mij om, inmiddels gewend aan de zware demping van de iEar’ luisterruimte, de oren te spitsen voor het live concert van Katie Melua in de O2 Arena. Haar breekbare Kviteli Potlebi (Yellow Leaves) komt uit de speakers, inclusief zelfs het kleinste podium geluidje. Haar ditmaal tedere stem weerklinkt vol overtuiging, waarbij zowel elke stembuiging als de microfoonplopjes overduidelijk zijn. In de mix is de piano keurig naar achteren geplaatst. Als Katie vervolgd met If You Were A Sailboat komt het op de cd aangezette laag vet tot leven. Schuivend op de bank kom ik tot de ontdekking dat het op oorhoogte houden van de tweeter belangrijk is bij deze Focal, maar dat je van een hotspot niet hoeft te spreken. En hoewel het systeem mij nog niet helemaal in de grip heeft, kan ik wel dat heerlijke live gevoel volop beleven. Mede dankzij of juist vanwege het feit dat de Sopra genadeloos fouten in de opname laat beluisteren. Ook Mary Black Live geeft dat rommelige gevoel dat bij een live optreden hoort. Als het publiek klapt is het geen massaal geruis, maar een groep individuen. Een track als Katie geeft gewoon een feestje in de luisterruimte. Zodra het publiek mee gaat zingen is hun plaatsing scherp afgetekend. Deze cd maakt het elke luidspreker lastig, soms door de ruwheid, het ongepolijste hoog en/of drukkende laag, de Sopra lacht er om en maakt de weergave van Ellis Island levendig en snel. Slagwerk is op de achtergrond subtiel en detailrijk, meerstemmige zang blijft per zanger verstaanbaar.

Twee dames die in de studio zijn opgenomen. De eerste is Mor Karbasi, een zangeres met een stijl die beïnvloed is in Spanje en in het Midden Oosten. Haar La Hija De La Primavera wordt breed neergezet door de speakers, die vanzelf uit beeld verdwijnen en de weergave los laten. Verstaanbaarheid mag misschien nog wat beter zijn, instrumenten kunnen optimaal worden onderscheiden van elkaar. Dat met die stem zit hem ook in de demping van de luisterruimte. Thuis demp ik juist weinig om het ‘leven’ in de weergave te behouden. Kwestie van smaak en persoonlijke prioriteiten. Piano heeft een mooie klank, mooi helder en spits. De lage tonen zijn krachtig aanwezig en maken het systeem groots. Een volgende track op de cd (Yasmin) is helder en scherp weet ik uit ervaring, de Focal tweeter gaat daar eerlijk en delicaat mee om. Focal scherp? Die tijd ligt ver achter ons! Micheline van Hautem is van een andere orde. Zij zingt op Créme De La Créme vertaalde Nederlandse liederen zoals het gevoelige Dis-moi C’est Pas Comme Ca. Hierop is de gitaarklank ontzettend mooi opgenomen en dat laat de Sopra horen. De gitaar is rijk, vol, beetje erg groot qua afmeting en laat het tokkelen vrij. De stem van Micheline wint aan kracht gedurende de track, maar ik denk dat ze last blijft houden van de vele, ongebruikte luidsprekers die langs de wanden staan opgesteld.

Deze opname leeft

Tijd voor klassiek werk van het Holland Baroque Society en Rachel Podger die samen de door Antonio Vivaldi gecomponeerde De La Cetra vioolconcerten spelen. Zonder daar moeite voor te hoeven doen steekt de solo viool goed af ten opzichte van de rest van het ensemble. Zuiver en mooi van klank met fluwelen tonen en toch de pittige rand van de viool. Goed qua plaatsing, prima in verhouding tot de oorspronkelijke opname, zo komt het althans op mij over. Met veel kracht in de lage registers, zijn midden en hoog levendig en natuurlijk. Favoriete violiste Janine Jansen mag haar gang gaan met werk van Sergei Prokofiev, zijn Vioolconcert Nr. 2 in G kleine terts Opus 63, waarbij zij steun heeft van het London Philharmonic Orchestra. Dit is een opname die nog veel meer recht doet aan de kwaliteit van dit systeem. Viool is nog veel levendiger, orkest zelf is beter gedefinieerd dan bij Podger, met als gevolg een betere scheiding van de instrumenten onderling. Dit is het bewijs dat de Sopra N°2 niet zomaar iets doet, maar bar weinig aan de opname verandert/toevoegt en die zoveel mogelijk volgt, zelfs als zou dat de muziek niet altijd fraaier maken in de weergaveketen. Deze opname leeft, ontrolt zich voor de ogen en oren van de luisteraar, waardoor ik enthousiast raak en de bewondering voor de Sopra toeneemt. In een sonate voor twee violen ontstaat er in het allegro een tweestrijd tussen de violisten die onbeslecht blijft. Hierbij komt de zuivere vioolklank optimaal tot zijn recht. Prachtig los van de systemen, vrij in de ruimte neergezet, variërend van subtiel tot krachtig. Deze opname kent geen orkest dat in het laag (te) overheersend kan zijn. Ik vervolg met de Dance Macabre van Saint-Saëns op Reference Recordings. Een mooi moment om te zien hoeveel geweld de Sopra aankan. Het begin is zacht, muziek is meeslepend, dreigend, met een mooie plaatsing, zowel breed als hoog en diep. Al snel komt de vaart er in en neemt het volume toe. Percussie spettert, het orkest davert de ruimte door. Toch blijven de diverse secties in het orkest geweldig te onderscheiden. Op hoog volume wordt het orkest majestueus, groots, fysiek heel groot zelfs. Prachtig!

Glans aan de zomertijd
Ik dacht aan een moment van rust met Beverly Craven, haar Change Of Heart cd met de track No Shame rockt echter behoorlijk terwijl slagwerk imponeert. Pas een rustige volgende track laat de stem subtieler weerklinken, warmer en vol gevoel. Eigenlijk gaat dat de hele cd zo door, wisselen tussen punch en zachtheid. In sommige tracks is dat zelfs gecombineerd, wat resulteert in heerlijke muziek van deze mooie Engelse zangeres. Ze heeft een heel herkenbaar stemgeluid waar de Focal Sopra N°2 perfect mee uit de voeten kan. Dat veel details hoorbaar zijn komt mede door de demping in de ruimte die geen reflecties toelaat. Een op korte afstand van de microfoon opgenomen sax heeft geen last van die demping en komt recht op de luisteraar af. Des te diffuser de opname, des te lastiger heeft de Sopra het in deze omgeving. Vanaf de eerste noot die Jachinta zingt heeft zij mijn hart gewonnen. Haar uitvoering van Lush Life voelt net zo ‘lush’ als ze heeft bedoeld. De Sopra werkt vanuit het hart mee om dit mooi te maken. Summertime is net zo, het intro alleen al geeft glans aan de zomertijd. Percussie, heel fraai op de achtergrond, is licht tikkend, verder is de muziek dynamisch, zit er de kracht van de zon in. Een zinderende warmte met luchtwervelingen, het is allemaal voor te stellen in dat ene nummer. Ik zie mijzelf hangen op een bank in de schaduw, met in de hand een glas gevuld met ijsklontjes om af te koelen. Ook voor jazz loopt de Sopra bepaald niet weg.

Nog wat korte indrukken van de verzamel cd Groove Into Bits Vol. 1 van STS Digital. Een track als Golden Brown van The Stranglers, speelt levendig en is helder neergezet met een duidelijke stem. Het So Strong van Labi Siffre toont aan dat een mannenstem het minstens zo goed doet als alle vrouwen die langs kwamen. Het is een mooie opname zonder opgeblazen bas waarmee het slagwerk indrukwekkend is gecombineerd. Come Di van Poalo Conte is ritmisch sterk met een opvallend goede plaatsing. Kleine geluiden gaan nergens verloren en maken de muziek levendig en spannend. De stemweergave van Focal is net als die veel Franse speakers: nadrukkelijk zonder te overdrijven. De weergever laat zich niet verhullen in opgepept laag en hoog aan de einden van de frequentieband. Wade In The Water van Eva Cassidy, laat weten waarom Eva vaak wordt genoemd als het gaat om de mooiste stem onder de pop zangeressen. Nuances komen met groot gemak naar voren, een tweede stem staat er mooi achter. Instrumenten vinden alle ruimte rondom de vocaliste. Als de laatste track Money Money van The King’s Singers van de conus spettert is er niets om over te klagen.

Conclusie
Ik heb een geweldige uitsmijter gevonden in Dee Dee Bridgewater met Live At Yoshi’s. Haar Slow Boat To China knalt werkelijk op hoog volume zonder een krimp te geven. Jammer dat het zo hard staat dat ik het niet lang vol kan houden, het geeft wel aan tot welke dynamiek sprongen de Sopra N°2 in staat is. Als je deze geweldige luidspreker zijn gang laat gaan weet ik geen grenzen te bereiken. Geen nare randen, geen scherpte, een heel lage vervorming, nauwelijks tot geen kleuring, zelfs geen aanwijsbaar eigen signatuur. De Sopra N°2 blijft neutraal zonder overdrijving. Maar pas op met de aankleding van de ruimte en geef de Sopra niet teveel demping om zich heen. Laat hem juist vrij en breng hem tot leven met een dynamische bron, plus een versterker met ballen. Dan ervaar je welk een prestatie het Focal team in de afgelopen drie jaar heeft geleverd. De Sopra zet een nieuwe norm in de prijsklasse volgens mij. Zelfs al past hij niet in uw ruimte, zelfs al keurt u het uiterlijk af, zelfs al verzint u stapels drogredenen, dan nog blijft bewondering bestaan. Hier staat letterlijk en figuurlijk een luidspreker van formaat.

Prijs
Focal Sopra N°2 € 12.000,- per paar

Smart Audio, www.smart-audio.nl