Review: Hegel H360 geïntegreerde versterker met DAC

Een ieder die in de laatste Music Emotion van 2015 mijn verslag over het fabrieksbezoek van de Noorse elektronicafabrikant Hegel heeft gelezen, weet dat ik ter plaatse bijzonder onder de indruk van met name de prestaties van de H360 raakte. Het is namelijk niet niks als je als versterker van nog geen €5.000,- op bijna achteloze en vooral zeer overtuigende wijze een akoestisch vergrootglas als de €48.000,- kostende Magico S5 luidsprekers, meer dan voortreffelijk weet aan te sturen. In deze test het vervolg van deze bijzondere versterker. Een product wat gelukkig nu eens niet op constante en (te) nadrukkelijke wijze de auditieve aandacht probeert te trekken, maar vooral opvalt door zijn complete pakket aan mogelijkheden en buitengewoon evenwichtige klankmatige eigenschappen. 

In een maatschappij waarin consumenten dagelijks van allerlei kanten worden bestookt met een onophoudelijke stroom aan ongewenste reclame-uitingen, is het voor merken met werkelijke kwaliteiten en commerciële nuchterheid, een stuk lastiger nog boven het maaiveld uit te steken. Tot voor kort was het Noorse Hegel dan ook een wat triest schoolvoorbeeld van deze laatste categorie. Vooral omdat oprichter Bent Holter en zijn team, vooral gepassioneerden techneuten zijn en eigenlijk totaal geen kaas hebben gegeten hoe je producten nu eigenlijk aan de man moet brengen.

Gelukkig is sinds 2008 de situatie door de komst van de bevlogen en zeer sympathieke Hegel verkoopleider Anders Ertzeid, in sneltreinvaart ten goede veranderd. Mede door zijn inspanningen en een reeks nieuwe beter bij de markt aansluitende modellen, is een wereldwijde omzetstijging van maar liefst 400% gerealiseerd!

Hegel

Voor alle mensen die niet mijn eerdere verhaal hebben gelezen, volgt hier eerst nog een samenvatting over de geschiedenis en achtergronden van dit intrigerende merk. Hegel is het geesteskind van Bent Holter en is in 1988 opgericht. Bent is een prachtig voorbeeld van wat mensen zich doorgaans bij een (geniale) whizzkid voorstellen. Aan de buitenkant zie je in eerste instantie een heel normale man van begin vijftig. Maar zodra je met hem gaat praten, blijkt hij een heel andere en vooral enorm gefocuste pragmatische kijk op alles te hebben. Bent denkt daarbij niet in problemen maar vooral in oplossingen en is zijn gesprekspartner altijd zo’n drie stappen voor.

Daarbij is hij ook nog eens bijzonder goed in staat om het technische einddoel met alle onderlinge relaties in beeld te houden. Op 12-jarige leeftijd bouwde hij al zijn eerste eigen versterker en tijdens zijn studietijd als student aan de Technische Universiteit in Trondheim (NTNU), hield hij al bezig met het ontwerpen en vervaardigen van P/A-systemen. Zijn liefde voor muziek werd verder gevormd door zijn klarinetspel in een symfonieorkest en toen dat op een bepaald moment niet ‘cool’ en stoer genoeg meer was, wisselde hij van instrument en koos voor de elektrische gitaar.

Tijdens zijn studie wist hij een master graad op het gebied van semiconductor ontwerp te halen en die kennis bleek een grote steun bij het schrijven van zijn proefschrift te zijn. Een document waarin zijn diepgeworteld verlangen om de bestaande versterkertechniek met gebruik van transistoren beter te krijgen was verwerkt en hij zelfs een flink aantal ontwerpproblemen wist op te lossen. Deze door Bent gepatenteerde oplossing werd SoundEngine gedoopt en zou de basis van zijn latere merk Hegel gaan vormen.

SoundEngine

Hoewel je deze baanbrekende vinding technisch uit kan proberen te leggen, probeer ik het eerst op deze manier. Als een verhaal van persoon tot persoon wordt verteld verandert doorgaans al snel bepaalde informatie. Sommige dingen worden toegevoegd, terwijl andere juist verdwijnen. Na een willekeurig aantal personen te hebben doorlopen is op een gegeven moment het verhaal behoorlijk veranderd. Wanneer een muzieksignaal een audioversterker doorloopt, zal er een soortgelijk effect plaatsvinden. Want aangezien het signaal verschillende (versterkings-)fasen moet doorlopen, verandert ook het feitelijke muzieksignaal door elke versterkertrap. Wanneer dit signaal dan uiteindelijk bij de luidsprekers aankomt, verschilt het met het aan het begin door de signaalbron aangeleverde origineel.

Het Hegel SoundEngine ‘lokale fout uitdovingssysteem’ voorkomt deze vervorming en afwijking met behoud van de oorspronkelijke details en het dynamische bereik van het originele muzieksignaal. Het eindresultaat is een veel schoner en meer natuurgetrouw muzieksignaal, waarbij een groter dynamisch bereik en minder vervorming kan worden gerealiseerd. In technische zin komt het erop neer dat binnen deze gepatenteerde SoundEngine audiotechnologie, de voordelen van een klasse AB-versterker en het voordeel van de klasse A-versterkers samen worden gecombineerd zonder de nadelen. De technologie is namelijk in staat de cross-over vervorming die alle soorten klasse AB-versterkers nu eenmaal bezitten, volledig te elimineren.

Mede doordat het menselijk oor nu eenmaal zeer gevoelig is voor hoogfrequente vervormingscomponenten in het muzieksignaal, is de effectieve werking zeer goed waarneembaar. Om vervolgens zelf geen eigen nadelen te introduceren, maakt SoundEngine bewust geen gebruik van globale negatieve tegenkoppeling, maar wordt indien nodig van lokale tegenkoppeling en adaptieve ‘feed forward’ technologie gebruik gemaakt. Mede door de allerlaatste verfijningen aan deze techniek bereikt de H360 nu niet alleen een zeer hoge dempingsfactor van meer dan 4.000, maar blijft ook wederom de negatieve klankbeïnvloeding van globale tegenkoppeling gelukkig volledig achterwege. 

Hegel H360: Luisteren

H360

Het Hegel geïntegreerde versterker pallet bestaat door de introductie van de nieuwe H360 uit vier modellen. Apparaten waarbij naast bijvoorbeeld vermogensverschillen, vooral een flink aantal opmerkelijke parallellen zijn te trekken. Allereerst zijn de apparaten in iedere kleur verkrijgbaar zolang het maar zwart (met een blauwe display) is. Een ander meer typerend Hegel kenmerk is het licht golvende front met twee stevige draaiknoppen. Samen met de standaard bijgeleverde metalen afstandsbediening, kunnen hier alle functies keurig mee worden bediend.

De aan/uit schakelaar bevindt zich bij al deze versterkers aan de onderzijde en dat kan een allereerste keer zonder de handleiding te hebben geraadpleegd, toch wel enig zoeken veroorzaken. Hoewel verschillende andere merken hier ook al druk mee bezig zijn, is het helemaal van deze tijd dat alle vier de versterkers van uitgebreide DAC functionaliteiten zijn voorzien. En wat voor DAC’s! Want in tegenstelling tot verschillende concurrenten, worden de ingebouwde D/A omzetters bij Hegel net zo serieus genomen als het versterkerontwerp zelf! Hier dus geen standaard ingekochte kant-en-klaar modules, maar wederom van de grond af aan opgebouwde ontwerpen.

Oplossingen die naast technologisch vooruitstrevend, ook klankmatig helemaal in lijn liggen met het uitgewogen pakket aan klankmatige eigenschappen. Ondanks alle rust en visuele bescheidenheid, is bij de H360 gelukkig wel meteen zichtbaar dat het hier om het werkelijke topmodel van de serie gaat. Hoewel niet reusachtig staat er met 43 cm breed, 12 cm hoog, 43 cm diep en een gezonde 24 kilo, toch zeker wel een substantieel apparaat voor mij.

Hoe potent de H360 nu werkelijk is, blijkt al snel uit het opgegeven vermogen. Want terwijl er aan 8 Ohm al 250 Watt aan de luidsprekerklemmen beschikbaar staat, is dit bij 4 Ohm al gestegen tot een heftige 420 Watt. Zelfs bij nog lagere waarden is er volgens de fabrikant nog steeds voldoende stabiliteit om de handdoek niet in de ring te hoeven gooien. Hoewel qua uitrusting ook al niet misselijk is de H360 nog meer dan alle andere Hegel geïntegreerde versterkers, een werkelijk compleet pakket. Naast een drietal conventionele analoge ingangen waarvan één gebalanceerd, is er op de achterzijde ook paar vaste en variabele (analoge) uitgangen te vinden. Aansluitingen die uiterst links en rechts tenslotte worden geflankeerd door een enkel paar luidsprekerterminals.

Toch zou mijn verhaal verre van compleet zijn als ik niet ook het grote aantal digitale in- en uitgangen zou omschrijven. Zo zijn aan de achterzijde keurig naast elkaar zes(!) digitale ingangen en één digitale uitgang zichtbaar. In respectievelijke volgorde gaat het hier om 1x coaxiaal, 3x optisch, 1x USB en 1x ethernet en dient als uitgang 1x coaxiaal. In het onderhuidse digitale deel wordt een meervoudige 32 bit/192 kHz sigma-delta DAC toegepast, die naast PCM ook native DSD64 en DSD128 signalen kan verwerken. Last but not least kan deze H360 zelfs als een heuse streamer functioneren, waarvoor van Apple AirPlay en DLNA streaming functionaliteiten gebruik kan worden gemaakt.  

Luisteren

Doordat ik de Hegel H360 al een week voor het Noorse fabrieksbezoek thuis kreeg, was de verrassing werkelijk compleet. Want naast het feit dat ik nooit eerder naar een losse DAC of versterker van dit Noorse merk had geluisterd, was de eerste indruk van deze nieuweling meteen al verpletterend goed! Hoewel de ultieme kwaliteiten van kostbare top high-end producten nog niet gehaald worden, gaat de Hegel binnen zijn prijsklasse en zelfs ruim daarboven meteen aan de haal met de eerste prijs!

Zo wordt meteen al hoog gescoord met zaken als realisme, stabiliteit en tonale balans. De klankmatige eigenschappen zijn zelfs zo sluitend en goed, dat deze H360 zelfs zonder blikken of blozen in een uitgewogen high-end systeem kan meedraaien! Hoewel het oplossend vermogen hoog en de detaillering mooi verfijnd is, ligt de klankmatige nadruk daar gelukkig niet te sterk op. Qua (energie)balans is de Hegel op een natuurlijke wijze mooi neutraal te noemen, waardoor het in de praktijk een echte muzikale alleseter is. Audiofiel, ‘gewoon’ populair, klassiek, jazz of rock. Het maakt de H360 allemaal niets uit.

Uiteraard let ik door Hegels opgave van de zeer hoge dempingsfactor ook bewust op het laag. Iets wat meteen een hele verhelderende ervaring blijkt te zijn. Want waar ik veel versterkers met zulke hoge waarden als onnatuurlijk strak, doods of met te weinig natuurlijke tonale vulling ervaar, blijkt daar bij de H360 geen moment sprake van te zijn. Het laag komt zeker uitstekend gecontroleerd en gedefinieerd over, maar van verstikkend of onnatuurlijk is hier gelukkig totaal geen sprake! Het eindresultaat is een laag en vooral laagmidden weergave die niet alleen perfect bij de rest van het spectrum aansluit, maar ook kleur, vulling en dynamische ballen heeft.

Samen met het zachte maar informatieve hoog wat nooit en te nimmer hard of geëtst klinkt en een normaal zonder accenten gepresenteerd middengebied, kun je er vele uren achterelkaar met plezier naar luisteren. Zelfs qua voor mij immer zo belangrijke ambiance en 3D ruimte presentatie scoort deze top Hegel de nodige punten. Daarbij sterven klankblokken prima uit en komt de muziek bij alle gebruikte weergevers zeer goed los van de behuizingen. 

Hegel H360: Muzikale voorbeelden

Muzikale voorbeelden

Wanneer ik tenslotte de muzikale voorbeelden erbij haal kom ik als eerste bij dubbel cd Electrified (Polydor 47088703) uit. Een bijzonder interessant soloalbum van mede Yello oprichter Boris Blank, wat met een overspanning van 50 jaar, 40 tracks met nooit eerder uitgebracht materiaal bevat. Daarmee is het niet alleen een prachtig eerbetoon aan een van de absolute toppers uit de elektronische muziek scene, maar geeft het ook de nodige ruwe schetsen van later verder uitgewerkte Yello nummers prijs. De tracks op Electrified zijn met een gemiddelde tijdsduur van een minuut of 3 niet al te lang, maar daarvoor in de plaats vaak wel ontzettend puur en bijzonder intens.

Een prachtig voorbeeld hiervan is het nummer ‘Big city grill’. Een compositie wat met zijn puntige staccato basloopjes en pulserende ritmes, ieder audiocomponent qua timing en start- en stoptijden zwaar op de proef stelt. Zoals verwacht houdt de H360 dit kleine meesterwerkje in al zijn facetten intact. Dit geeft niet alleen veel rust en overzicht, maar neemt je als luisteraar vooral mee naar een compleet andere wereld.

Ook een nummer als ‘A Touch of Magic’ is zo’n mooi voorbeeld. Dit keer zijn het aanhoudende en zeer diepe bastonen die wat luider afgespeeld, een versterker en een set gemakkelijk uit hun evenwicht kunnen brengen die de klok slaan. Zoals verwacht houdt de Hegel ook bij deze track de gelederen keurig gesloten en laat aan alle gebruikte weergevers dezelfde mate aan rijpheid en evenwicht horen.

Na Boris Blank schroef ik het intensiteitsniveau met het album Malak van muzikaal multi talent Dhaffer Youssef (ENJ-9367-2) nog wat verder op en dompel mijzelf onder in zijn gelaagde maar ook complexe oosterse sferen. De uit Tunesië afkomstige Dhaffer beschikt over een enorm herkenbaar stemgeluid. Naast een enorme klankkleurrijkdom en toonvastheid, bezit hij ook iets wat zeldzaam is bij veel zangers. Want naast het feit dat hij zuiver en zacht kan zingen, kan hij ook enorm mooi luid uithalen. Zeker met een echt goede versterker als deze Hegel H360, is het dan echt genieten geblazen en is kippenvel gegarandeerd. Grote klasse Hegel!

En met de ingebouwde DAC?

Hoewel ik zelf van een uitermate goede losse DAC gebruik maak en een ingebouwd exemplaar voor mijzelf dus niet zo belangrijk vind, kan ik mij wel heel goed voorstellen dat het voor veel andere mensen tegenwoordig wel een belangrijk item is geworden. In een eerste ronde sluit ik mijn North Star Design 192 MK II cd-loopwerk dan ook met de prachtige coaxiale Sonore AC Reference op de coaxiale ingang van de Hegel aan.

In beginsel start ik naast verschillende andere cd’s, ook weer met Boris en Djaffer en tot mijn grote verbazing is de weergave hoewel anders dan mijn eigen referentie DAC, niet minder van kwaliteit! Een unicum wat tot op heden nog maar hoogst zelden is voorgekomen! Na de nodige vergelijkingen denk ik dat het vooral de puurheid van nog kortere signaalwegen en minder contactovergangen is, die de Hegel DAC samen met het geperfectioneerde ontwerp tot zulke grote hoogtes stuwt.

Wanneer ik in een laatste ronde van een Ultraflow Music Server en Aurender X100S streamer gebruikmaak en ook de andere digitale ingangen benut, blijft het zeer positieve beeld volledig overeind. Heel mooi is dat de H360 daarbij niet alleen de onderlinge bronverschillen goed en adequaat laat ervaren, maar ook de meerwaarde van de bekende hi-res PCM en DSD bestanden kan laten horen. Niet slecht voor een versterker uit de Ä 5.000,- prijsklasse die eigenlijk alles aan boord heeft wat een moderne muziekliefhebber nodig heeft.

Hegel H360: Conclusie

Conclusie  

Hoewel het Noorse Hegel in het verleden al meer indrukwekkend goede producten op de markt heeft gebracht, spant deze nieuwe H360 wat mij betreft de kroon. Naast het feit dat hij veel kwaliteiten van de duurdere Hegel voor- en eindversterkers in zich weet te verenigen, gaat hij zowel gehoormatig als technologisch op een aantal facetten zelfs nog wat verder!

Wat te denken van de zeer hoge dempingsfactor waardoor iedere weergever maximaal onder controle blijft, maar dit tevens door de slimme SoundEngine module ook weet te combineren met een vrij, open en vooral natuurlijke geluidspresentatie. Ook de bijzonder goede DAC wordt door mij zeer gewaardeerd. Ook hier geldt dat het zeker beter kan, maar niet voor deze prijs!

Op het misschien wat al te gewone aansluitmateriaal aan de achterzijde na, heb ik verder geen minpunten aan dit concept kunnen ontdekken. Zeker in zijn eigen prijsklasse en ruim daarboven is deze Hegel door zijn mooie pakket aan evenwichtige eigenschappen in combinatie met een gezonde dosis kracht, voor mij vanaf nu de referentie voor transistorversterkers in deze prijsklasse!