Review Pro-Ject RPM 3 Carbon: om verliefd op te worden
Pro-Ject draaitafels zijn een graag geziene gast in de luisterruimtes. In de zogenaamde RPM serie zijn enkele nieuwe modellen beschikbaar. Daarvan draait de RPM 3 Carbon hier rondjes.
Pro-Ject is inmiddels een van de grootste draaitafelfabrikanten ter wereld maar beperkt zich niet tot alleen platenspelers. Er is een uitgebreide catalogus met phono-accessoires, los verkrijgbare toonarmen, een reeks phono-voorversterkers, kabels en audio-elektronica. Bij de laatste horen Klasse-D versterkers, voorversterkers, hoofdtelefoonamps, converters en elektronische toerenregelaars. Pro-Ject past in een tijd dat vinyl een ongelooflijke revival meemaakt. Er zijn grote groepen liefhebbers die herstarten met vinyl, voor het eerst kennismaken met dit medium of nog de bekende verzameling op zolder hebben staan en deze vanuit nostalgie weer kwijt willen op een fatsoenlijke en betaalbare speler. Die groepen kunnen terecht op de tweedehands markt voor vintage spelers. Aan de andere kant zijn er ook nieuwe draaitafels die goede prestaties leveren en soms in een hogere budgetklasse vallen.
In principe kun je apparatuur uit zeer uiteenlopende prijsklassen met elkaar combineren. De focus is namelijk altijd een zo realistisch mogelijk geluid. De vele Pro-Jects die hier aanwezig waren hebben over de jaren heen een plaats gehad in verschillende, altijd tijdelijk aanwezige systemen, met erg uiteenlopende prijskaartjes. De Pro-Jects zijn daaruit nooit verwijderd vanwege slechte prestaties. Ook het feit dat een audio-systeem veel geld heeft gekost, zegt niet altijd iets over prestaties. Audio-systemen die echt goed klinken bouw je met behulp van inzicht, ervaring en kennis en niet uitsluitend vanuit een goedgevulde portemonnee. Uiteraard zijn er platenspelers die de lat hoger leggen dan de Pro-Jects. Dan moet je zeer bewust zoeken en exact weten waar je mee bezig bent.
RPM 3 Carbon
De Pro-Ject RPM-lijn van platenspelers kent inmiddels verschillende modellen en uitvoeringen en omvat de prijsrange die van €319 tot €2.600 reikt. De nieuwe modellen zijn de RPM 3 Carbon en een tweetal uitvoeringen van de RPM 9 Carbon. De ‘3’ vult prijstechnisch een ruimte tussen de RPM 1 en de RPM 5.1. De ‘9’ valt tussen de RPM 5.1 en de luxe RPM 10.1. Het herkenbare design is identiek voor de hele RPM-reeks en verschillen zitten in de gemonteerde typen toonarmen, lagers, motoraansturing, cartridges, plateau’s, materialen en afwerking. Ook binnen de andere lijnen platenspelers biedt Pro-Ject modellen met vergelijkbare verschillen in de technische toerusting, maar de RPM-lijn valt op door het trendy design. Ook de Elemental-line wijkt af van de standaard rechthoekige plinth, maar deze is in ons land niet leverbaar.
De RPM 3 is snaar-aangedreven. Pro-Ject zet hier in op een wisselstroom-motor. Die wordt vanuit gelijkstroom middels een precisie AC-generator aangestuurd. Dat geeft een betere speed-stability dan de gemiddelde DC-motor biedt in een standaardconfiguratie. De RPM 3 heeft een omgekeerd lager met een keramische ‘ball’. Volgens Pro-Ject vermindert dat de rumble. Ook in andere constructiedetails zijn maatregelen terug te vinden die resonanties dempen. Het contragewicht van de arm heeft TPE-demping, de motor is vrijstaand, het plateau is van MDF en de carbon-arm heeft interne demping.
De aanwezige RPM 3 is uitgevoerd in flashing red en derhalve een eyecatcher van de eerste categorie. Wit en zwart zijn eveneens verkrijgbare kleuren. Als optioneel accessoire levert Pro-Ject acryl beschermingskappen. Dat houdt de draaitafel stofvrij, oogt erg goed en beschermt de naald tegen subversieve acties van de schoonmaak(st)er, kinderen, huisdieren en niet in het minst de eigenaar van de draaitafel. De kunststof naaldbeschermers voor cartridges zijn namelijk zeer effectief in het vernielen van de cantilever/naald, net zoals naaldkwastjes en flesjes met alcohol. Door de draaitafel tijdens idle-time onder zo’n acryl kap te houden, is een naaldbeschermer overbodig.
Pro-Ject RPM 3 Carbon: luisteren
Opbouw
Pro-Ject heeft de reputatie om draaitafels zoveel mogelijk in ‘plug & play’ vorm te leveren. Maar voor de RPM 3 zijn nog wat handelingen noodzakelijk alvorens te kunnen spelen. Deze draaitafel komt met het voortreffelijke Ortofon 2M Silver element, dat zich af fabriek al standaard in de shell bevindt. De trotse eigenaar zal aan zo’n totaal pretpakket niets tekortkomen. Pro-Ject levert elk denkbaar accessoire mee, waaronder een naalddruk meter, een overhang protractor, inbussleutels, een phonokabel en de power supply. Een uitgebreide visuele handleiding van IKEA-allure zou borg moeten kunnen staan voor een geslaagd samenbouwproject rondom uw Pro-Ject. Uw eigenwijze recensent heeft, naar goed gebruik, al deze fraaie tools en de handleiding natuurlijk straal genegeerd en is zelf aan de slag gegaan met de VTA, azimuth, de antiskating, de overhang, de zenith, de tracking force en de laterale balans. De handleiding voorziet in een duidelijke afstelprocedure voor de belangrijkste van deze parameters. Wie zich later verder verdiept in de analoge techniek zal merken dat er best nog wat extra instellingen met de arm mogelijk zijn.
De bijgeleverde ‘cartridge alignment protractor’ is van het two-point type. Over de ‘juiste’ overhang-instelling bestaan zeer uiteenlopende meningen, die allemaal onderbouwd zijn door mechanisch-wiskundige modellen. Voor het review is de Ortofon aligned via het one-point systeem, maar de eerlijkheid gebied te zeggen dat het erop leek of de vervorming enigszins hoorbaar toenam bij een afnemende afstand tussen de naald en de uitloopgroeven. Het fraaie van de Pro-Ject arm is dat vrijwel alle noodzakelijke afstellingen te maken zijn. Zelfs de zenith en de laterale balans zijn instelbaar (staat niet in de handleiding). De zenith kan ingesteld worden door de zijkant van het element parallel aan de lijnen op de protractor te zetten en is variabel vanwege de groeven in de headshell. De laterale balans kan ingeregeld worden omdat het contragewicht een excentrisch gat heeft. Sommigen vinden die laterale balans onzin, maar theoretisch kan het gebrek aan balans invloed hebben op de azimuth. Na de afstel-werkzaamheden is de RPM 3 nog even nagemeten met apparatuur van EMT. Daarmee kan onder andere de gewogen en ongewogen rumble worden gemeten, de wow & flutter (DIN 45 507) en de nauwkeurigheid van de gelijkloop. Voor dat laatste wordt de DIN 45545 Gleichlauf-Mess-Schallplatte ingezet, die een toontje geeft van 3150Hz. Deze Pro-Ject draaitafel geeft erg acceptabele meetcijfers en die vertalen zich uiteraard in de geluidsmatige prestaties.
De Ortofon 2M Silver is van het mm-type. De phono-versterker dient dus op ‘mm’ te staan en op de juiste capaciteit. Die is te vinden door de capaciteit van de spoeldraadjes op te zoeken (te vinden in het Ortofon spec sheet) en de capaciteit van de phonokabel daarbij op te tellen. De laatste kan zelf gemeten worden en als dat niet lukt kan al luisterend de juiste capaciteit op de phono-versterker geschakeld worden. Ook de gevoeligheid van de mm-ingang is op de meeste versterkers instelbaar. De 2M heeft een uitgangsspanning van 5.5mV.
Na al dit gemeet en gesleutel is het zo langzamerhand tijd voor de ‘audiofiele Fanta fruitexplosie’. Om als recensent enigszins verantwoord bezig te zijn, dient een draaitafel natuurlijk controleerbaar volgens de regelen dezer duistere kunst afgesteld te worden. Maar, er zijn in ons land lieden die zo’n elementje vastschroeven, even aan wat knoppen draaien en volledig op het gehoor de juiste instelling vinden. Daar zit iets in, want feitelijk kun je natuurlijk na vijf rondjes horen of een draaitafel goed is ingeregeld. Zoals hier gebruikelijk werd er rondom deze Pro-Ject een volledig nieuw systeem gebouwd. Omdat de ambitieuze Pro-Ject Phono Box ‘RS’, inclusief accuvoeding, ook aanwezig was heeft deze deelgenomen aan de review. Het fraaie is dat deze versterker ook een Decca-curve kent. Voordat de Recording Industry Association of America in 1954 de gestandaardiseerde RIAA-curve vastlegde, hadden de platenlabels vanaf pakweg 1926 (de constant velocity characteristic van de Western Electric disc cutter) allemaal hun eigen type correctie. De (tube) voorversterkers uit die tijden hadden op de phono-ingang dan ook de meest gebruikelijke curves voorhanden. Elke plaat kon dus met de juiste curve afgespeeld worden. Met de Pro-Ject RS kunnen dus Decca-records, die dateren van vóór 1954, beluisterd worden. Prima voor als u nog een verzameling oude Decca’s ter beschikking heeft.
De RPM scoorde meteen punten. De uitdaging van Saint Saëns’s Orgel Symphonie (DGG 2530 619) zit natuurlijk in de magistrale entree van het, in dit geval, door Gaston Litaize bespeelde orgel in de kathedraal van Chartres. Die exercitie wordt door de RPM overtuigend neergezet. Het orgel klonk zeer overtuigend met veel power en kracht in het laag. Ook Alfred Brendels interpretatie van Beethovens Pianoconcert No.2 in B Flat kwam goed uit de verf (Turnabout/Decca TV34206S). De vleugel bleef strak klinken en werd met het nodige ‘gewicht’ weergegeven. Hetzelfde kan opgemerkt worden over Vladimir Ashkenazy, die Pictures at an Exhibition speelt vanaf Decca SXL6328. De dynamiek en stage-presentatie vanaf de RPM 3 zijn erg goed. De stage is diep, klinkt ver buiten de luidsprekers en is afhankelijk van het programma-materiaal soms 8 meter breed. De Ortofon 2M-Silver is dynamisch, neutraal, gedetailleerd en subtiel in het hoog.
Het middengebied wordt fraai weergegeven. Dat leert de track ‘Als Flotter Geist’, uitgevoerd door Fritz Wunderlich, maar zeker ook materiaal van Frank Sinatra. Wie op zoek is naar een spectaculaire opname, draait ‘Den Signade Dag’ vanaf Proprius 7763. Jazz komt geloofwaardig uit de verf met onder andere Bill Evans, Toots Thielemans en Marc Johnson op de elpee Affinity (Warner WB 56 617). De bas van Johnson wordt hier zeer fraai neergezet. Een belangrijke eigenschap van deze Pro-Ject is dat de muziek levendig en betrokken wordt gepresenteerd. Er zijn absoluut draaitafels die nog stabieler draaien, een ‘zwartere’ achtergrond hebben en nog minder rumble. Maar sommige van die modellen klinken vaak levenloos en saai. Andere geperfectioneerde draaitafels klinken vaak als een cd-speler en de analoge kwaliteiten (welke dat ook moge zijn) zijn ver te zoeken. In het hoog en midden laat de RPM 3 weinig te wensen over, waarbij opgemerkt mag worden dat de arm in staat is om nog veel kostbaarder elementen te huisvesten (tussen de 5-9 gram). Het laag klinkt ook voortreffelijk.
Pro-Ject RPM 3 Carbon: conclusie
Deze phono-versterker verleende diensten tijdens de review van de RPM 3. Het apparaat beschikt over veel features, waaronder een traploos instelbare weerstand voor mc, de eerdergenoemde Decca-curve, XLR-in/uit, RCA in/uit, dip-switches voor vaste instellingen en de mogelijkheid voor een optioneel verkrijgbare accu-voeding (Power Box RS phono). De Phono Box RS komt standaard met een voedingsadapter. Omdat de ingang ook via XLR beschikbaar is, kan een phono cartridge in principe ‘balanced’ aangesloten worden. Het technisch ontwerp van deze versterker is namelijk dubbel mono balanced (per kanaal). Die aansluiting is tijdens deze review niet geprobeerd. Er is dan een kabel nodig vanuit de RPM 3 naar XLR-connectors en dan op de juiste manier bedraad, met name met betrekking tot de uitvoering en routing van de aarde. Zo’n kabel dient u dan zelf te bouwen en het werkt alleen met de RPM 3, indien de cartridge-aansluitingen die bij asymmetrisch gebruik voor links en rechts aan de massa worden geschakeld, niet al in deze platenspeler met elkaar verbonden worden. Voor de liefhebbers: bij symmetrisch gebruik mogen blauw en groen helemaal niet met elkaar verbonden worden, maar komen elk aan de inverterende kant van de ingangstrafo’s. Als u symmetrisch zou willen draaien met de RPM 3 en de Phono Box RS, dan kan de dealer natuurlijk ook zo’n kabel maken.
Conclusie
Pro-Ject zet met de RPM 3 - Carbon een buitengewoon goed presterende en designmatig aantrekkelijke draaitafel in de markt. De prijs biedt voldoende ruimte om een aantal performance-verbeterende features te introduceren ten opzichte van de voordeliger modellen. Met name de ac-motor en het inverted lager dragen bij aan de prestaties. Hoewel de lat hoger kan middels de aankoop van een kostbaarder element, biedt de Ortofon 2M Silver voortreffelijke prestaties. Het grootste USP is natuurlijk de levendigheid waarmee deze speler muziek maakt. Dat is niet altijd vanzelfsprekend en zeker niet standaard bij spelers die veel duurder zijn. Met deze Pro-Ject luister je echt naar analoog en met betrekking tot prijs en prestaties is er een haast perfecte match met de doelgroep van jongeren, hipsters en herintreders.
Het is ook een perfect ding voor de zogenaamde late majority (een begrip uit de wereld van het lifecycle management). Dat is een groep die nu pas ontdekt dat er ook hele grote zwarte cd’s bestaan. De phono-versterker biedt zeer veel kwaliteiten, maar valt begrijpelijkerwijs in een iets hoger prijssegment. Afsluitend mag opgemerkt worden dat zo’n knetterrode RPM 3 eigenlijk wel een dingetje is om een beetje verliefd op te worden.
Prijs
Pro-Ject RPM 3 Carbon
+ Ortofon 2M Silver element €699,-
Optionele stofkap €85,-
Pro-Ject Phono Box RS €839,-
Pro-Ject Power Box RS Phono €499,-