Speakerland - Ultimo

Er werd mij door de hoofdredacteur van Hifi.nl gevraagd of ik eens een zelfbouw luidspreker in huis wilde halen om hem in mijn in systeem op te nemen. Even dacht ik dat ik in de maling werd genomen: Hifi.nl en zelfbouw? Volgens René van Es zou het toch een bijzondere zelfbouw luidspreker zijn en moest ik er maar eens naar gaan luisteren. Met verrassend resultaat mag ik wel stellen.

Vooroordeel

Mijn beeld bij zelfbouwers is nogal eenzijdig en bevooroordeeld. Stoffige, vage lieden die altijd in de weer zijn met soldeerbouten, trafo`s, condensatoren, kabels en niet te vergeten de ettelijke kilo`s hout die nodig zijn om kasten in elkaar te zetten. Op zoek naar het ultieme geluid, dagenlang luisterend naar het wel of niet toegevoegde een extra weerstandje of condensatortje. Uiteraard is dit een beetje overdreven en gechargeerd, maar men moet kennis van zaken en heel veel geduld hebben om een zelf ontworpen luidspreker tot een goed eind te brengen. Ik bedenk mij snel dat alle eerste ontwerpen van luidsprekers ook ooit in een achteraf kamertje door veel zagen, lijmklemmen plaatsen en luisteren zijn ontworpen. Er is dus hoop voor de doorzetter. Naast deze groep enthousiastelingen is er ook een groep die niet zo rigoureus te werk gaat, het ontwerpen van een luidspreker aan anderen over laat en alleen het in elkaar zetten voor zijn/haar rekening neemt. Met name voor deze groep is de firma Speakerland actief. Dat de formule een succes is blijkt omdat Speakerland al sinds 1985 actief is. Bijna 20 jaar. Bij Speakerland kun je bouwpakketten bestellen om deze vervolgens op stille en verloren uurtjes met veel geduld en toewijding in elkaar te zetten. Ik pakte de telefoon en zocht ik contact met Ruud Jansen. Een afspraak voor het recenseren van een paar zelfbouwluidsprekers was snel geregeld. Het werd een luidspreker die onder naam Ultimo door het leven gaat en die zich in de top van het zelfbouwsegment van Speakerland bevindt.

Opstelling

Afijn, Ruud kwam voorrijden, leverde de Ultimo`s bij mij thuis af en ik maakte de plek waar normaliter mijn Avalons staan vrij om de Ultimo`s daar neer te zetten. Omdat ik over te weinig vrije tijd beschik en geen ervaring met zelfbouw heb waren de luidsprekers al in elkaar gezet. De Ultimo die ik tot mijn beschikking kreeg heeft een zeer fraaie kast in kersenkleur. De aangeleverde kast heeft massief houten hoeken, randen en bovenzijde, de grote panelen zijn dubbelzijdig gefineerd met een hoge kwaliteit fineer. Door het echte hout oogstte hij veel bewondering bij bezoekers. De Ultimo’s zijn met de Nirvana SL luidsprekerkabels met de Marsh A400s eindversterker verbonden. De voorversterker type P2000 uit de gelijknamige stal mocht de signalen van de bronnen ontvangen. Als bronnen dienden de gebruikelijke VPI Scout met het Victory Gold element en de Teac/Audio Alchemy/M-Audio combinatie. De Clearaudio Basic Symmetry phonoversterker poetst het minuscule signaaltje van de Victory op tot een meer aanvaardbaar signaal waar de P2000 voorversterker mee overweg kan. Al geruime tijd dienen SignAudio interlinks als referentiemateriaal en ook dit keer zijn ze ingezet.

De plaatsing van de Ultimo`s had nogal wat voeten in aarde, mede door de in doorsnede 13 cm grote baspoort die zich aan de achterzijde van de luidspreker bevindt. De luidsprekers stonden, vanaf de achterzijde gemeten, ongeveer een meter van de muur. De woonkamer met 8 meter lengte gaf toch nog problemen in het laag. Dat laag werd namelijk veel te zwaar aangezet. Ruud herkent dit probleem met kamers van deze lengte en had, uit voorzorg, schuimrubber dempingmateriaal meegenomen om de poort aan de achterzijde eventueel gedeeltelijk te dichten. Aldus geschiedde. Dat had tot resultaat dat het laag vele malen strakker en minder dik aangezet werd. Het nam echter wel een vleug levendigheid en speelsheid weg. Overall werd het geluid veel beter, dus besloot ik het dempingmateriaal er maar in te houden. Verder stonden de luidsprekers ruim van de zijwanden en bereikte ik het beste resultaat door de luidsprekers zover naar binnen te draaien dat de binnenkanten nog net een stukje zichtbaar waren. De onderlinge afstand tussen de Ultimo`s bedroeg ongeveer 2.25 meter.

Speakerland - Ultimo

Techniek (door René van Es)

Phil noemde het al, de poort in de Ultimo heeft inwendig een doorsnede van 7 cm en mondt uit in een trompet van 13 cm. De oorzaak van de problemen in het laag in een kamer van 8 meter is dat de afstemfrequentie van de poort in dit geval ongeveer gelijk is aan een halve staande golf met een lengte van ca. 8 meter. Aangezien Phil’s luisterpositie in het midden van de kamer is, heeft hij er daar het meeste last. Hij zit precies op de maximale amplitude van de staande golf. Dit klinkt allemaal erg ingewikkeld, maar wat relevant is, is dat de gebruikte basspeaker in het systeem dusdanige eigenschappen heeft, dat deze te gebruiken is in een basreflex behuizing én in een gesloten behuizing én elke mogelijke tussenvorm. Daardoor is het mogelijk om het systeem acoustisch aan te passen aan verschillende omstandigheden. Dergelijke oplossingen kom je ook tegen bij een aantal producenten van fabrieksspeakers (b.v. Dynaudio). Hoe meer je er een gesloten kast van maakt, hoe minder diep lage frequenties er worden weergegeven. Waardoor je dan dus minder last hebt van ruimte-resonanties. Bovendien verbetert het impuls gedrag, dus de snelheid van de weergave. Ongedempt, dus als volledige basreflex, gaat de Ultimo volgens Speakerland onverzwakt door tot 30 Hz.

De Ultimo is gebaseerd op een ontwerp van Audio Components, de importeur van Scan Speak. De woofer is een Scan Speak 18W8531G Revelator met een papier conus. De woofer wordt 12 dB/octaaf gefilterd met een Tritec spoel in serie en een MKP parallel. Het filter voor de Scan Speak D2904-7000 Ringradiator tweeter is een stuk complexer opgebouwd met in serie een MKP Plus condensator en werkt eveneens met een filterhelling van 12 dB/octaaf. Een zuigkring en een parallel weerstand onderdrukken een mogelijke piek in de frequentiekarakteristiek. De uit MDF opgebouwde kast is fors bemeten. 1000 x 375 x 240 mm (hxdxb) en is gedempt met pritex, loodbitumen, schapenwol en zilverzand. Er zijn drie compartimenten, voor de tweeter, de woofer en voor het filter. Het filter is bereikbaar via een uitneembare bodemplaat. De baffle loopt schuin om fasereinheid tussen tweeter en woofer te verkrijgen.

Luisteren

Het serieuze luisteren begon met een LP van Chet Baker met zijn zogenaamde Lyrical Trumpet. De trompet klinkt vol en heeft bijna een warme klankkleur. Er zit echter voldoende lucht en ruimte om de trompet. Een zelfde klankbeeld hoor ik bij de baritone-sax en de fluit. De instrumenten staan goed los van elkaar en zijn ieder afzonderlijk van elkaar te volgen. De bas staat fraai achterin geplaatst en gaat diep maar klinkt ietwat langzamer dan ik gewend ben. Dan The Weavers op het draaiplateau van de VPI. Na enkele nummers constateer ik dat de hoogte afbeelding realistisch weergegeven wordt. Geen stemmen die lijken alsof zij afkomstig zijn van lilliputters en die dicht bij de grond geplaatst worden, nee gewoon zoals het hoort. Opmerkelijk is dat vanaf het middengebeid naar de hogere frequenties de luidspreker meer open klinkt. Indien er één of twee vocalisten aan het woord zijn worden deze geheel tussen de luidsprekers geplaatst. En daar waar The Weavers allen hun act de presence gegeven, wordt er ook links en rechts buiten de luidsprekers geplaatst. Nergens is een hard randje rondom de stemmen waarneembaar. Gelukkig komt bij de Ultimo`s het gestamp op het podium naar voren en is zoals het hoort goed waarneembaar. De spreiding is goed voor elkaar, de stemmen hebben een bereik van ver aan de buitenzijde van de linkerspeaker tot ver aan de buitenzijde van de rechterspeaker. Zo wordt een mooi breed front neergezet, een zelfde beeld kwam ik tegen bij “Amused to Death” van Roger Waters. Het geluid van de arrenslee wat al ver buiten de speakers begint en met een grote boog voorlangs ergens ver weg aan de rechterzijde weer verdwijnt.

Na de The Weavers volgt “The Wall” van Pink Floyd, van totaal ander orde, maar daarom niet minder mooi. Er is voldoende detail die met kracht weergegeven wordt. De spelende kinderen op straat zijn ver achterin te horen. Het kloppen op de deur, net naast de linker luidspreker, is krachtig en wordt los in de ruimte gezet. De luidspreker wordt zelfs bij zeer luid spelen volledig in de greep van de Marsh eindversterker gehouden. Een andere LP van Pink Floyd verschijnt op de VPI en het nummer “The Machine” dendert met een full-blown laagweergave de kamer in. De Ultimo`s geven geen krimp en worden tot het uiterste gedreven. Uiteraard werden ook de nodige CD`s gedraaid. Laurie Anderson kwam zeer plezierig uit de luidsprekers ondanks haar sombere muziek. Het rijke laag op deze CD wordt enigszins aangezet, hetzelfde geld bij CD`s van Patricia Barber en Cassandra Wilson. De luidsprekers worden nog een klein beetje naar voren gezet en het laag wordt daardoor slanker en is minder dik. De detaillering neemt nog iets toe omdat de instrumenten verder naar achter komen te staan waardoor de onderlinge ruimte groter kan worden. De laatste paar dagen heb ik de Ultimo`s ongeveer twee meter uit de muur gezet. Ze kwamen op die manier wel erg ver de kamer in, maar het gaf een aanzienlijke verbetering. De bas was in alle gevallen flink geslonken en gaf meer detail in het diepste laag. Er kwam nog meer ruimte en lucht rondom de instrumenten waardoor deze meer konden leven wat de speelse muzikaliteit ten goede kwam. Ook de diepte naar achteren nam toe, de piepjes van Laurie Anderson`s VCR stonden wel erg ver achterin.

Speakerland - Ultimo

Conclusie

Mijn beeld over zelfbouwluidsprekers is bijna geheel herzien. Er kan op hoog niveau mee worden gespeeld, zeker met deze Ultimo`s. De Ultimo`s zijn luchtig klinkende luidsprekers met een open midden-hoog gebied. Al vragen de luidsprekers meer dan normale aandacht bij het opstellen (t.o.v. budget systemen). Staan ze eenmaal goed en worden ze aangestuurd door een krachtige en stabiele versterker dan is het heel goed vertoeven in de luisterkamer.

Groot voordeel van zelfbouw (en dan met name op het financiële gebied) is dat er nogal wat schakels in de handel worden overgeslagen die allemaal een graantje mee willen pikken. Hoge transport- en fabricagekosten zijn niet aan de orde en op die manier wordt er ook minder BTW betaald.
Kortom de prijs die u als consument betaald kan vrij laag gehouden worden. En volgens Ruud zijn de bouwpakketten zo eenvoudig ontworpen dat deze maar op één manier in elkaar kunnen worden gezet. Bent u op zoek naar nieuwe luidsprekers en heeft u een rechter en linker hand, stap dan eens binnen bij Speakerland en laat u informeren over het zelf bouwen van luidsprekers. Het zelf de handen uit de mouwen steken loont nog altijd ruim.

Prijs:
Wie de Ultimo als bouwpakket koopt, compleet tot op het laatste schroefje, betaald 1115 euro per stuk. De compleet gebouwde kast, gefineerd zoals ik die in huis kreeg kost 2250 euro.

Leverancier:
Speakerland
Smalstraat 21
5341 TW  Oss
Tel. 0412 647650
Fax 0412 638221
E-mail ruud@speakerland.nl
Web www.speakerland.com