Avantgarde Duo Omega
In tegenstelling tot veel van onze mede muziekliefhebbers / audiofielen, zijn wij nogal conservatief. Dit houdt in dat in dat we in de loop der jaren nooit de drang hebben gevoeld om apparatuur te vervangen omdat de nieuwe cd speler, DAC of versterker zo veel meer bevrediging biedt dan die we al hebben. In de afgelopen jaren is een hele karrenvracht van de genoemde spullen aanwezig geweest in onze luisterkamer. In vrijwel alle gevallen konden ze na het beluisteren en recenseren na enige tijd met droge ogen weer naar de eigenaren terug. Slechts in een zeer beperkt aantal gevallen deed het afscheid echt pijn.
Het tevreden zijn met wat we samengesteld hebben is een belangrijk onderdeel van de achtergrond waartegen we heel ontspannen volledig van de muziek kunnen genieten. Er zit niet ergens een klein duiveltje dat zegt dat we een andere dit-of-dat moeten kopen. In het geval dat geld geen rol zou spelen, zou dat hoogstens resulteren in een extra set in een andere kamer en geen vervanging. Helaas, geld speelt wel een rol en dus blijft wat we hebben staan. Behoudend dus.
Zo’n zeven jaar geleden maakten we de keuze voor Avantgarde Acoustic Duo luidsprekers. Die keuze is toen gebaseerd op een lange reeks luistersessies verspreid over een flinke periode. In die tijd waren we heel gelukkig met de Audio Note AN/Jsp. De kwaliteit van deze luidsprekers om muzikale emoties weer te geven was volkomen adequaat. Totdat we de Audio Note winkel in Parijs bezochten. Triode et Company had toen ook Avantgarde in het pakket opgenomen. De combinatie van de typische Audio Note manier om het muzikale signaal te verwerken in de enorme directheid van de Duitse hoorns was betoverend. We waren beiden op slag verliefd na de eerste uitgebreide luistersessie daar in het 17de arrondissement van Parijs. Na dit bezoek zijn we nog een aantal malen terug geweest om de indrukken te bevestigen. Toen de mogelijkheid zich voordeed ze aan te schaffen, deden we de bestelling en vanaf dat moment zijn we heel gelukkig met onze grote blauwe vrienden.
Sinds die tijd hebben we regelmatig ook de grote broer van de Duo, de Trio gehoord in combinatie met de enorme Basshorns. Telkens als we in de gelegenheid zijn deze kunstwerken te beluisteren zijn we er van overtuigd dat deze weergevers Ons Materialistische Doel zijn. Als het huis groter zou zijn. Als de prijs anders zou zijn. Als dit en als dat. Toch, als we thuis komen zijn we zo blij met de Duo’s.
Dan is er de Consumer Electronic Show 2005, de CES, in Las Vegas. Avantgarde Acoustic demonstreert daar hun nieuwste weergever, de Meta Primo. Dit model is tussen de Duo en de Trio gepositioneerd. Het maakt de prestaties van de Trio met Basshorn mogelijk op een veel kleiner vloeroppervlak en de prijs is ook iets vriendelijker. De nieuwe luidspreker gebruikt de tweeter van de grote Trio Omega, de 17 Ohms uitvoering, met een speciaal wisselfilter. Voor de middentonen is er een nieuw ontwikkelde luidspreker gemaakt met een Alnico magneet. Van de Basshorn leent de Meta Primo het concept van actieve woofers die aan een hoorn gekoppeld zijn en per paar een eigen versterker hebben. In totaal heeft een set Meta Primos dus vier versterkers. De demonstratie in Vegas verzet ons materialistisch doel en zet deze weergever op plaats twee achter de immense Trio-Basshorn combinatie. Toch, de “If Then Else” realiteit zet ons weer met beide benen op de grond.
De rust duurt alleen niet zo lang. Armin Krauss van Avantgarde neemt contact met ons op en vertelt dat er een upgrade voor de Duo’s aan zit te komen. Deze upgrade maakt van de Duo een Duo Omega; de tweeter en de middentoner worden vervangen en het bijbehorende wisselfilter. Voor de upgrade is slechts heel weinig soldeerwerk nodig en kan geheel door de klant worden uitgevoerd. Bestel de upgrade kit, bouw ze in en stuur de oude tweeter en midden toner terug. Het nieuws werd nog beter toen Armin ons aanbod de upgrade te recenseren. Dit betekent dat onze 8-Ohm, 104 dB gevoelige Duo binnenkort een 17-Ohm, 107dB gevoelige Duo Omega is. Te mooi om waar te zijn?
De techniek
Avantgarde hoornluidsprekers staan bekend om hun kwaliteiten in het middengebied. Deze frequentieband is het meest belangrijk voor het menselijke gehoor en is ook het bereik waar het gehoor het meest gevoelig is. Spraak, inclusief baby gehuil, speelt zich binnen deze frequenties af. Hetzelfde geldt voor de basistonen van de meeste instrumenten. Volgens de ontwerper van de hoorns, Matthias Ruff, is de nieuwe middentoner M2 Omega een verdere ontwikkeling van de standaard Duo 8-Ohm M2. Om een hogere magneetwerking te krijgen in de spleet voor de spreekspoel, heeft Matthias de gebruikelijk koperen inleg van het pole piece weggelaten. Het pole piece is het deel van de magneetconstructie dat door de ringvormige permanente magneet – de motor - heen steekt.
De spreekspoel is rond het pole piece gewikkeld en door deze nieuwe constructie ontstaat een hogere spreekspoel inductie. Om de gewenste hogere dichtheid van de magnetische flux en bijbehorende efficiëntie te bereiken, viel al snel de keuze op het materiaal dat tot in de jaren ’60 de standaard was voor luidspreker magneten, Alnico. De naam Alnico komt van de materialen die samen de magneet vormen: Aluminium, Nikkel en Cobalt. Mede door een oorlog in Zaïre is eerst kobalt heel duur geworden en later zelfs onverkrijgbaar, daarom moest de industrie uitwijken naar ceramische materialen voor magneten. Deze ceramische magneten hadden en hebben nog een voordeel. Het materiaal is veel makkelijker te verwerken. Alnico is heel hard en bros en het verwerken ervan is dus ook prijzig. Hoe dan ook, het geluid van een luidspreker met Alnico magneet is veel natuurlijker, meer organisch en meer afgerond in vergelijking met een luidspreker met een ceramische magneet, ook al zijn ze technisch identiek.
Het aanpassen van het pole piece en het gebruik van Alnico is niet alles dat er nieuw is aan de M2 Omega luidspreker. De toeleverancier van de conussen kwam met een nieuwe vinding. Dit noemde hij het Velours Demping Effect, VDE, en hij vroeg Matthias een paar proef M2 Omega luidsprekers eens te testen. Het VDE wordt veroorzaakt door op de conus een ontelbaar aantal kleine haartjes aan te brengen. Helaas voor de leverancier klonken de testmodellen niet naar de zin van Matthias. Ondanks dat de proef niet geslaagd was, bleef het idee bij Matthias in zijn hoofd zitten. Hij verbeeldde zich al de minuscule haartjes op de conus die hoog frequente vervorming absorberen en ongewenste resonanties tegen gaan. In samenwerking met de leverancier is er toen een conus met VDE ontwikkeld die samen met een eveneens nieuw ontwikkelde cellulose stofkap klinkt zoals Matthias dat wil.
De mechanische hoog doorlaat frequentie van de M2 middentoner ligt op 170Hz en voorkomt de noodzaak van elektronische compensatie om een soepele overgang naar de subwoofer van de Duo mogelijk te maken. Aan de bovenkant van het frequentiebereik van de middentoner zorgt de zogenaamde CDC, de Controlled Dispersion Characteristic, voor een natuurlijke demping bij 2000Hz. De CDC is Avantgardes manier om de werking tot een bepaald gebied te beperken door een kleine akoestische ruimte tussen de mond van de hoorn en de conus van de luidspreker te voegen.
De inhoud van deze ruimte werkt als een laag doorlaat filter, een banddoorlaat filter. Alle frequenties boven de eigen resonantie van de CDC ruimte worden met 6dB/octaaf gefilterd. Samen met de demping van 6dB van de luidspreker komt de CDC effectief uit op een 2de orde curve zonder enig passief component te hoeven gebruiken. De middentoner is dus rechtstreeks met de versterker verbonden.
Om de tweeter te beschermen, zodat er letterlijk geen rook uit komt, is er elektronica nodig. De Duo Omega gebruikt exact dezelfde tweeter als de Trio Omega, de H3. Deze tweeter is uitgerust met een Kapton spreekspoel former. Om de former zit de spreekspoel gewikkeld. De voor een tweeter heel zware magneet van bijna 3 Kg is zoals we later zien heel sterk. Gekoppeld aan zijn hoorn neemt de tweeter al op vanaf 900Hz, een goed stuk lager dan de 2000Hz top van de middentoner.
Hoewel de elektronica in het passieve wisselfilter tot een minimum is beperkt, er is een condensator nodig om de lage frequenties weg te filteren. Het nadeel van een gewone condensator in een circuit als van een wisselfilter is dat iedere keer als het inkomende muzieksignaal van polariteit wisselt – van de positieve helft van een sinusgolf naar de negatieve helft en andersom – de lading van het diëlectrische veld in de condensator omkeert. Het lijkt alsof het diëlectrische materiaal de wisseling tegenwerkt. Het houdt het veld op 0 totdat er voldoende voltage aanwezig is om de veldsterkte een ‘schop’ te geven en weer gaat toenemen. Armin Krauss vergelijkt dit met het schuiven van een krat over een betonnen ondergrond.
Als het krat eenmaal schuift is er minder kracht nodig om het in beweging te houden, maar om het in gang te zetten kost dat de nodige extra moeite. Omdat het muzieksignaal door het elektrische veld in de condensator wordt gestuurd, verliest het signaal lineariteit. Deze is het gevolg van de vertraging die optreedt als het diëlectrische veld door de 0 gaat en daar even wacht. Volgens Avantgarde is de beste manier om deze negatieve invloed van dit polarisatie pingpongen van het diëlectrische veld binnen de condensator te bestrijden door het introduceren van een condensator polarisatie circuit. Dit CPC elimineert de vervorming door het wachten, de timing, die het zeer gevoelige hoornsysteem genadeloos zou weergeven. Hoewel de wachttijd heel kort is, merken onze oren dit wel op. Vergelijk dit eens met een ander timing probleem in de audio wereld, jitter.
Matthias Ruff heeft het CPC ontworpen met een gelijkstroom voorspanning om te voorkomen dat het veld door 0 gaat. De speciale condensator hoeft niet – kan zelfs niet – intern van polariteit wisselen. De gebruikte voorspanning is veel hoger dan de spanning van een muzieksignaal ooit kan zijn. De Avantgarde CPC condensator is opgebouwd met meerdere geleiders in plaats van de gebruikelijke twee. De geleider ontvangt een voorspanning van maar liefst 100Volt gelijkspanning.
Het is opmerkelijk te constateren dat de 100 Volt voorspanning niet bij een externe bron vandaan komt. Er wordt geen accu of wisselstroom gebruikt. Het is het binnenkomende muzieksignaal dat de oorsprong is voor de spanning. Door de CPC module, het rode doosje op de foto van het wisselfilter, wordt het muzieksignaal afgetapt door een transformator met een lage impedantie waarna de spanning wordt geconverteerd naar de benodigde 100 Volt.
Inbouwen
Genoeg theorie nu. Laten we de doos die gebracht is open maken. Daar vinden we vier nieuwe luidsprekers, waarbij de middentoners op een ingenieuze manier aan elkaar zijn gekoppeld om transportschade te voorkomen. De delicate membranen van de H3 tweeters zijn beschermd door aluminium deksels. Een losse derde deksel is ook meegeleverd om tijdens de ombouwfase te gebruiken. Verder halen we twee CPC wisselfilters uit de doos. Duidelijk zichtbaar zijn de zeer forse condensator, de CPC module en de spoel. Uit een aparte doos komt de installatie handleiding, een hele verzameling boutjes, ringetjes en moertjes, een set gereedschap en twee paar luidspreker kabels. Deze kabels zijn van Avantgarde’s eigen merk verzilverd koper met een coaxiale opbouw. Als alles is uitgestald op tafel, maakt het geheel een heel verzorgde en kwalitatief hoogstaande indruk.
Ondanks de aan onze IT achtergrond haast verplichte manier van werken, lezen we eerst de handleiding. Ja, een echte uitvoering van het RTFM, Read The F*ing Manual. Dit blijkt (weer eens) een goede actie. We veronderstelden eerst dat de luidsprekers op hun rug moesten om ze uit elkaar te halen. Dit blijkt niet nodig en ze kunnen gewoon blijven staan. Het is enkel nodig om vier handen beschikbaar te hebben.
De upgrade begint bij het uitzetten van de subwoofers en het loskoppelen van de luidsprekerkabels. Vervolgens draaien we de drie bouten los waarmee de middentoon hoorn aan het rek is verbonden. Hier komen de extra handen van pas om de hoorn in zijn geheel uit het rek te tillen en met de flens naar beneden op de grond te zetten. Gebruik wel een zachte ondergrond want de lak is anders snel beschadigd. Nu wordt het achterpaneel van de hoorn losgeschroefd zodat de interne bekabeling kan worden losgesoldeerd. Een stevige soldeerbout die goed heet wordt is wel nodig. Nu kan het achterpaneel worden weggelegd. Daarna verwijderen we het dempingmateriaal uit de buis en draaien de moeren los die de hoorn aan de buis koppelen. Hierna is de buis van de hoorn te halen – in ons geval door even een klap tegen de buis te geven - en ligt de luidspreker bloot.
We verwijderen de luidsprekerkabel van de middentoon luidspreker en met het meegeleverde gereedschap is de luidspreker en de houten tussenring te verwijderen. Hierna monteren we de nieuwe aluminium tussenring en de veel zwaardere en grotere nieuwe Alnico luidspreker eenheid met nieuwe bouten. Als ook de nieuwe kabel met FastOn connectoren is aangesloten kan de buis weer worden teruggeplaatst. Een beetje huishoudzeep op de rubber afdichtingsring tussen buis en hoorn maakt het plaatsen wat eenvoudiger. Nu gaat het dempingmateriaal weer terug in de buis. Hierna kan de interne kabel aan de WBT connectoren van het achterpaneel worden gesoldeerd en vervolgens kan het weer worden vastgezet. Met vereende krachten hangen we dan de hoorn terug in het rek.
Nu komt de tweeter aan de beurt. Hiervoor hoeft de hoorn niet uit het rek. Het volstaat het achterpaneel los te schroeven om daarna de interne kabel los te maken van het wisselfilter. Het achterpaneel leggen we dan op zij. Aan de voorkant van de hoorn draaien we de vier bevestigingsschroeven los met de geleverde “schroevendraaier om een hoekje”. Nu is de tweeter hoorn samen met de tweeter zelf uit nemen en na het loshalen van de kabel kan ook de tweeter op de tafel worden gelegd.
De tweeter met het naakte glimmende aluminium membraam ziet er kwetsbaar uit. Daarom is een extra deksel onderdeel van de upgrade kit. Als dit deksel over de tweeter zit, kunnen we deze omdraaien om de kleine hoorn te verwijderen en deze dan op de nieuwe H3 tweeter vast te zetten. Als we de nieuwe tweeter omdraaien en de beschermende deksel verwijderen zien we geen glimmende aluminium koepel, maar een mat grijze. Voorzichtig verbinden we de interne kabel aan de nieuwe tweeter.
Gewapend met vier verse bouten en afstandbussen monteren we de tweeter weer op zijn plaats. Dit valt nog niet mee. De nieuwe magneet is verbazingwekkend sterk en heeft een grote voorliefde voor de metalen zijkant van de behuizing.
Terug aan tafel verwijderen we het oude wisselfilter en vervangen het voor het nieuwe. Bij de bestelling is het aan te raden op te geven welk type WBT connectoren op het achterpaneel van de tweeter zitten. Er zijn WBTs gebruikt die te lang zijn om het nieuwe wisselfilter te kunnen plaatsen. In ons geval past het nieuwe filter zonder problemen en hoefden de WBTs niet te worden vervangen.
Het nieuwe wisselfilter zit snel op zijn plaats en dan kan het achterpaneel weer terug richting hoorn. Daar even opletten dat de interne kabel aan de bovenkant van de horizontale strip in de buis komt. Dit vergemakkelijkt de plaatsing van het achterpaneel.
Hiermee is de upgrade gedaan en kan deze luidspreker weer op zijn plek en aangesloten worden. De upgrade van de andere Duo verloopt net zo eenvoudig. Van uitpakking van de doos, het lezen van de gebruiksaanwijzing, het uitvoeren van de upgrade en het weer inpakken van de vervangen spullen, kost de gehele actie ons 3,5 uur. Volgens Avantgarde is dit de gemiddelde tijd.
Luisteren
Na de upgrade staan de luidsprekers weer keurig op hun plek en zijn alle kabels weer aangesloten. Wij hebben de beste muzikale resultaten door de luidsprekerkabel van de versterker aan te sluiten op de middentonen hoorn. Van daar gaat een kabel naar de onderste aansluitingen op de tweeterhoorn en vanaf dezelfde WBTs gaat vervolgens een kabel naar de subwoofer. We gebruiken hierbij Crystal Cable met spades en banaan stekers om en om.
Het is tijd voor de eerste luistersessie. Deze moet de vraag of de upgrade de moeite waard is beantwoorden. Is de geïnvesteerde tijd en de te verwachten rekening als we niet ‘terug’ gaan ook de moeite waard? Om kort te gaan, in een – luid - woord “Ja!”. Vanaf de eerste noot met de luidsprekers koud ingebouwd was het verschil al groot met de oude situatie. Hoewel het geluid nog steeds de Duo klankeigenschappen heeft, biedt de Omega versie veel meer autoriteit in de details. Het toch al grote dynamische karakter is nog verder toegenomen. We beginnen de luistersessie met de volumeknop op 1/3 van de normale stand om de vergrote gevoeligheid een stapje voor te zijn. De versterker levert zo’n 8 hele Watts en we gebruiken slechts een fractie hiervan. De dB meter geeft een gewogen 88dB op de luisterplek aan als de volumeknop maar nauwelijks van de 0-positie is afgedraaid. Nog nooit gehoorde – of beter gezegd, herkende – details zijn nu op een zo natuurlijke manier aanwezig wat ertoe leidt dat onze aandacht compleet in de muziek opgaat. De noodzaak van een absoluut stil weergave systeem met 107dB gevoelige luidsprekers is van vitaal belang. Ieder onderdeel van de geluidsketen moet aan deze extreme eis voldoen. Ons systeem is zo stil als wat met de Duo Omega. Zelfs met het oor dichtbij de hoorns is er niets te vernemen. Opmerkelijk, want de ‘oude’ Duo tweeter liet een zachte sis horen als je een oor vlak voor de tweeter hield.
Na ruim 100 uur spelen zijn de luidsprekers voldoende losgespeeld en zijn de dynamiek en de souplesse nog verder toegenomen. Cymbalen en ander groot koperwerk hadden soms een wat hard karakter, nu zijn de boventoon frequenties absoluut vrij van randjes of schrilheid. Ook de overgang tussen midden en hoog is nu veel gelijkmatiger en vloeiender. Bij saxofoons op goede opnames is er geen sprake van ‘blik’ of overdreven helderheid. Riet en metaal komen fraai samen in wat ze ook echt zijn, warm als de temperatuur van het echte instrument.
Als al eerder vermeld, middentonen liggen in het kritische gebied voor het menselijk gehoor. Met de nieuwe Alnico harten zijn stemmen – en niet alleen vrouwelijke – veel meer natuurlijk. Mannenstemmen zoals in gesproken woord zijn niet gecomprimeerd in een nasale dofheid. Het is alsof de spreker zijn neus gesnoten heeft en klankmatig is opengegaan.
Voor de versterker lijkt het of er helemaal geen belasting meer aan hem hangt. De 17 Ohm impedantie voelt de versterker nauwelijks en dat gecombineerd met de extreem hoge gevoeligheid maakt dat de versterker niet meer dan ‘stationair draait’, terwijl hij toch de mooiste muziek produceert.
De upgrade van Duo naar Duo Omega viel beter uit dan we gehoopt hadden. We hebben nu meer echte muziek in huis die zonder enige moeite doorgegeven wordt en volkomen vrij is van belemmeringen door de luidsprekers. Het verschil tussen de Duo en de Duo Omega is meer dan een kleine verbetering. Het is een gigantische stap in de richting van het Trio Omega niveau. Dat niveau wordt nu echt benaderd. Hoewel, aan de baskant is nog ruimte voor verbetering.
Een opwaardering is dus echt de moeite en de investering erin waard. Het enige alternatief is de oude Duo verkopen en daarvoor een Meta Primo aanschaffen. Dit houdt een verlies van 50 tot 70% van de aanschafprijs in, en dit is geen uitzondering. Dan moet er diep in de buidel worden getast voor de nieuwe luidsprekers. Met de Omega upgrade optie blijft de initiële investering bewaard en komen daar enkel de kosten van de upgrade kit bij. Wanneer een en ander over een aantal jaren wordt uitgesmeerd is dit helemaal geen gekke stelling.
Prijzen:
De Duo Omega upgrade kit kost 6000 euro
Avantgarde Acoustic is te vinden bij:
Audio Design
Nobelstraat 117/119
3512EM Utrecht
030 – 2334090
www.audiodesign.nl