Focal-JMlab Electra 1037

Wie mijn recensies een beetje volgt weet dat ik al jaren met Focal-JMlab luidsprekers werk in de meeste omstandigheden; opgenomen in mijn duurdere systeem. Rond 1995 ben ik begonnen met een zelfbouw set gebaseerd op een ontwerp van Focal. De naam Focal werd toen nog gereserveerd voor de zelfbouw luidsprekers, gerede producten droegen de naam JMlab.

De set werd opgevolgd door monitors van Focal. Daarna de eerste kant-en-klare JMlab’s bestaande uit Electra 926, opgevolgd door de 927 Be tot aan heden de 937 Be. Tussen de bedrijven door heb ik nog kunnen snuffelen aan andere types inclusief Utopia modellen. Inmiddels is de naam JMlab naar de achtergrond verschoven en is Focal de roepnaam voor de meest belangrijke luidsprekerfabrikant van Frankrijk. Om die reden zal ik de laatste loot van de familie, die ik met veel moeite naar 3-hoog sjouwde, maar gewoon aanduiden als een Focal. Type Electra 1037 Be. Kenmerk van alle Focal’s ooit in huis is de inverted dome tweeter.


Beryllium

De inverted dome is ooit door Jaques Mahul ontwikkeld met het idee dat de vorm van een dome teveel afwijkt van de conusvorm van een middentoon luidsprekerunit of een woofer. Op zoek naar nieuwe materialen heeft Focal tweeters ontwikkeld met een Kevlar dome, een titanium versie, titanium oxide, aluminium en tegenwoordig in de topmodellen een beryllium dome.

Beryllium is een zeer hard materiaal dat bovendien extreem licht is en een dempende eigenschap heeft. Het is lichter dan aluminium of titanium. Hard genoeg om glas mee te krassen. Het is moeilijk verwerkbaar en tijdens het productieproces extreem giftig. Bij Focal worden de domes vervaardigd door mensen die een soort ruimtepakken dragen. Als de dome klaar is, na een procédé dat Focal zelf ontwikkelde, is het gevaar voor vergiftiging geweken. Het is denk ik van belang aan te geven dat meerdere fabrikanten claimen dat zij beryllium gebruiken in hun luidsprekers. Dat betreft echter coating op ander materiaal aangebracht. Voor zover ik weet is Focal de enige fabrikant ter wereld die in staat is een 100% beryllium tweeter te maken. De generatie tweeters in de 1000 Be serie, waarvan de 1037 Be de top vormt, zit in een eigen gesloten behuizing afgewerkt met een frontplaat die bijdraagt aan het opvallende uiterlijk van de luidspreker. Het frequentiebereik dat start rond de 1000 Hz gaat met gemak tot boven de 40 kHz zodat vijf octaven worden bestreken. Niet alleen de dome is belangrijk, ook het magneetsysteem, de interne demping en de ophanging. Focal positioneert de IAL tweeter net onder de Utopia serie en boven de Electra 907/927/937 Be.

De middentoon luidspreker is een 6,5” unit die boven de tweeter is gemonteerd. In het hart van de unit zit een faseplug die significant bijdraagt aan het vlakke frequentiebereik en de goede afstraling. Onder de tweeter vinden we drie woofers van elk 7” die gesteund worden door een enorme naar onderen afstralende reflexpoort. De conus noemt Focal een “W” sandwich. De basis is polypropyleen dat wordt bedekt door twee lagen glasvezel. In het Frans is glas “verre” en van verre-verre maakte men “W”. Krachtige magneetsystemen zorgen voor een hoog rendement. Aluminium korven voor veel stijfheid van de units. Vanwege het hoge rendement en de uitgekiende scheidingsfilters die Focal ontwikkelt is de aansturing van veel Focal luidsprekers niet lastig. Met succes spelen mijn Focal’s en de 1037 Be op een buizenversterker. De 1037 Be doet dat met zijn hoge rendement van 93 dB zelfs erg gemakkelijk. De minimale impedantie is 3,3 Ohm en nominaal een mooie 8 Ohm. Ondanks dat de tweeters al vanaf 1000 Hz kunnen werken is gekozen voor 2000 Hz. De woofers vallen al bij 230 Hz -3 dB af. De belastbaarheid van de 1037 Be is ongeveer 400 Watt, het minimaal aanbevolen vermogen van de versterker 40 Watt. Het frequentiebereik wordt door Focal gespecificeerd als 33 Hz tot 40 kHz binnen +/- 3 dB. De luidspreker zou tot 26 Hz doorlopen in een normale luisterruimte.

Het systeem is groot: 1250 x 303 x 400 mm en weegt 51 kilo zonder doos. De meegeleverde spikes voegen nog eens een paar centimeter aan hoogte toe. De kast is aan de voorkant licht gebogen en afgewerkt met hoogglans antraciet. De zijkanten lopen schuin naar achteren weg om interne staande golven te vermijden. De kast staat op twee brede steunen om de reflexpoort ruimte te geven om te ademen. In de oersolide kast vinden een aantal braces een plek om de lange wanden met succes resonantievrij te houden. Aan de achterzijde zit slechts één paar terminals die blank draad, spades en banaanstekkers accepteren. Focal is tegenstander van bi-wiring en bi-amping. In de goedkope series worden wel dubbele terminals gebruikt om commerciele redenen, op de Electra en Utopia serie zult u dat nooit zien. De luidsprekerunits kunnen worden afgedekt met een doekje. De tweeter met een gaasje. Om het systeem optimaal te laten klinken en esthetisch verantwoord te houden raad ik aan het gaasje voor de tweeter weg te halen en het doekje voor de middentoner te verwijderen. Het doek voor de woofers kan dan blijven zitten. De Electra 1000 Be serie omvat naast de grote 1037 Be een bescheidener 1027 Be en een 1007 Be monitor. Voor 5.1 is een center beschikbaar en surround speakers. Voor nog dieper laag een subwoofer. De 1000 Be serie is leverbaar in Classic afwerking (een lichte kleur fineer) of Signature dat een rode glans heeft.

Samenwerken

Een luidspreker is geen op zichzelf staande oorsprong van geluid. Er achter hoort een bron en een versterker. Ik koos voor een Transrotor Super Seven platenspeler met een Phase Tech P-3 element en SME 5009 arm. Digitaal geluid kwam uit een Lua Cantilena SEL cd-speler met Telefunken buisjes. De versterking bestaat uit een EAR 834P phono versterker en een 834L lijnversterker. Samen voeden zij een als eindversterker geschakelde Ayon Audio 300B. Het geheel opgesteld op een Spectral meubel met toepassing van dempers en Quadraspire voetjes. De stroomvoorziening is heftig aangepakt vanaf de meterkast en loopt door een Kemp Elektroniks scheidingstrafo en netfilter. Bekabeling zonder uitzondering Crystal Cable Reference tot aan Ultra.

De luidsprekers laten zich in mijn kamer het beste opstellen langs de lange zijde, zodat ze niet in de lengte afstralen maar in de breedte. Heel licht ingedraaid blijft het stereobeeld groot. De speakers staan maar zo’n 15 tot 20 cm van de achterwand af . Twee meter uit elkaar, waarbij de afstand tot de oren bijna drie meter is. Heel af en toe kan ik het niet laten het laag nog iets dieper te brengen met een Electra SW900 subwoofer. Ook draai ik films en combineer de Electra 1037 Be met een CC900 center speaker en Cobalt “S” surround weergevers.


Imposant

Het eerste dat mijn vrouw en ik tegen elkaar zeggen is: ze zijn echt groot. Visueel te groot voor onze woonkamer waar de 937 Be normaal al fors ruimte inneemt. Met enig angst en beven voor de laagweergave met in totaal zes woofers start de eerste muziek. Die angst blijkt ongegrond. De 1037 Be is een ongelofelijk strak systeem dat heel fraai is uitgebalanceerd en niet de nukken heeft van veel basreflex systemen. Daarom Geen overmatige bas, geen nare resonanties, geen kritische opstelling. Spikes veranderen enigszins de eigenschappen in het laag. Met spikes is de speaker nog iets droger. Het systeem gaat diep, fors dieper dan de 937 Be die is uitgebracht in een beperkte oplage van 250 paar vanwege het 25-jarig bestaan van JMlab. De diepte is te danken aan de 3e basunit en de enorme poort. Ook het hoog is anders.

Waar de tweeter in de 937 Be heel af en toe een scherp randje kan hebben en iets “piekt” is de verbeterde IAL tweeter nog gladder en egaler in de weergave. Zonder een seconde in te leveren op transparantie en spreiding. Het middengebied lijkt meer open en heeft meer volume dan de voorganger. Focal is lang bekend geweest om het geprononceerde middengebied, een eigenschap die men heeft losgelaten voor toegang tot de USA en de Engelse markt. Hoog werd meer benadrukt net als het laag. Met de komst van de 1000 Be serie, afgaande op de ervaring met de 1037 Be heeft Focal dat pad verlaten en keert terug naar de uitermate belangrijke middengebied dat zo mooi wijd open kan liggen. De uitstraling van het systeem is neutraal zonder te verliezen in analytisch geluid. Het frequentiebereik lijkt langs een liniaal getrokken, op elke plek in de huiskamer. Waarmee mijn stelling wordt bevestigd dat een grote luidspreker met een lage poortafstemming heel goed presteert in een beperkte ruimte, zelfs beter dan een monitor systeem. Veelzeggend detail, mijn 937 Be is tijdelijk verhuisd naar een kamer van 2,80 x 4,40 meter en speelt daar probleemloos het laag door de ruimte op een Music Hall Trio cd-receiver. Het is dat de 1037 Be te imposant oogt, anders was hij een kandidaat opvolger van de 937. Misschien maar goed ook met oog op de financiën.

Het gedrag van de luidspreker laat zich het beste omschrijven aan de hand van concrete muziekvoorbeelden. Te startten met de cd “The mask & the mirror” van Loreena McKennitt. Het eerste dat ik opmerk is dat van een hot spot nauwelijks sprake is. De afstraling is zo ruim dat op een driezit bank elke plek goed is. Extra aandacht is er voor de stem van Loreena in het middengebied. Het systeem gaat heel diep, waarboven het midden en het frisse, snelle en detailrijke hoog zich afspeelt. Het laag vraagt eigenlijk om een zware transistor versterker om nog strakker te worden, gelukkig staat de Ayon zijn mannetje en zijn er weinig problemen in de tegenkoppelingsvrije versterker, vanwege het hoge rendement en goede fase gedrag van de 1037. Ook met Vienna Teng is de stem mooi en haast aan te raken. De band op de achtergrond lijkt in sommige opzichten op de ouderwetse “wall of sound” van Phil Spector. Zo hecht en intens. Het laag dat op de cd vet is aangezet blijft beheerst. Dat het middengebied extra aandacht heeft gekregen vraagt om een grote luisterruimte. Goed beschouwd zit ik iets te dicht op de speakers. Een meter of vier van het hart zou beter zijn en nog meer homogeniteit scheppen. Helaas moet ik daarvoor uit het raam bungelen. Mijn hoogtevrees houdt mij tegen. Het gevoel te dicht op de luidspreker te zitten heeft ook te maken met de hoeveelheid energie die de 1037 weet af te geven. Vooral met popmuziek. Wat later met klassiek veel minder het geval blijkt. Het “Fever” duet van Ray Charles en Natalie Cole laat me niet onberoerd. Ik ga heerlijk op in de muziek. Rake klappen. Stevige punch. Percussie heerlijk levendig. Heel fraai is het evenwicht tussen kracht en subtiliteit. Idem met Bonnie Riatt wat verder op dezelfde cd. Het systeem doet zijn best alles weer te geven en nooit gecomprimeerd uit de hoek te komen. Uiteindelijk draai de hele cd omdat ik niet kan kiezen welke track ik wil horen. Op diverse nummers vormt het laag zich over de vloer. Het rolt naar je toe. Normaal gebruik ik daarvoor een vette subwoofer, nu kan die nog slechts een heel klein beetje toevoegen aan het allerdiepste fundament. Nodig om de muziek “lucht te geven” is hij niet langer, dat kan de 1037 Be zelf heel goed af.

Jacintha speelt met haar “Lush Life” in op mijn basbehoeften en hang naar vrouwenstemmen. Een mondharmonica hangt ijl in de lucht. De stem is ontspannen en stressvrij. Om een modern woord te gebruiken, de cd is “onthaast”. Wanneer Jacintha alleen te horen is in combinatie met een piano is het gevoel erbij aanwezig te zijn erg groot. Ook zonder met gesloten ogen te luisteren. Ze hangt haast tegen de piano aan. Drank binnen handbereik. Sfeer tekenend. Even later sidderen bekkens zachtjes op de achtergrond. Zo hoort het te zijn. Zo geeft de 1037 Be het weer. Dat piano en akoestiek terug te toveren zijn in de huiskamer bewijst ook Keith Jarret. Het podium en de grote zaal hoor je gelijk in de opname. Anderzijds is het pianospel zelf fel en intens. Snel en vloeiend. Bewegingen in de zaal komen over op de toehoorder. Tot aan het bewegen van Jarret zelf lijkt het. Het voordeel van een groot (groots) systeem is duidelijk. Wie werkelijkheidsweergave wil, moet een werkelijk systeem kopen en geen monitor. Helaas is het de vraag wie dat kan (financieel, qua vloeroppervlak en met instemming van zijn/haar partner). Mijn laatste stappen zijn vaak klassieke werken. Heinz Holliger speelt hobo concerten van Leclair, Marcello, Vivaldi en Telemann. Mooi ingetogen spel dat onderstreept is door de grootsheid van de 1037 Be die met zoveel gemak weergeeft. Luchtig zwevend in de ruimte. Een klavecimbel dat telkens zacht tingelt. Een orkest dat met de hobo warm en geïnspireerd samen weet te werken. Dat het frequentieverloop van de 1037 Be zo glad is draagt bij aan de beleving. Alleen aandacht voor de muziek, geen enkele ergernis aan een piek of dip die zou kunnen opvallen.

Sluitstuk vormt de “Vier jaargetijden” van Vivaldi gespeeld door Janine Jansen. Met in de oren nog steeds de manier waarop een Quad 2905 elektrostaat die weergaf heb ik een zelfde belevenis met de 1037 Be. Anders, met andere accenten, wat blijft is die diepe invloed op mijn gehele wezen. De beleving. De kracht. Het ingetogen spel. De subtiliteit. De opzweping van het orkest. Het meevoeren langs het Italiaanse landschap. Is het recenseren van de Electra 1037 Be vergelijkbaar met een overheerlijke maaltijd, Janine Jansen is de kroon op de keuken die de proevers van de Guide Michelin zal doen besluiten een ster toe te kennen voor vakkennis en het in vervoering brengen van de eetlustigen. Het doet pijn als de 1037 Be in de doos schuift na deze beleving. Quad of Focal, het is een kwestie van smaak of een kwestie van beschikbare ruimte in huis. In dat laatste opzicht is de Focal de grote winnaar.

Foutloos

Elk luidsprekersysteem is een compromis. De kunst voor de schepper is het verbergen van fouten en het naar voren brengen van de goede eigenschappen. De ontwerpers van Focal zijn in hun opzet geslaagd met de Electra 1037 Be. Het is een ongekend soepel systeem dat zich makkelijk laat plaatsen en ruimte vindt voor elke soort muziek. Het is een technische hoogstand zonder verloren te gaan in technische weergave. Het blijft alsmaar muziek dat uit de conus stroomt. Ergens zal best een foutje schuilen, ik kan het niet ontdekken. Ja, misschien het gewicht omdat ik drie hoog woon zonder lift. Voor een recensent vervelend, voor de koper nauwelijks van invloed want ik kan mij niet voorstellen dat een eigenaar van een 1037 Be snel afstand doet van dit koninklijk systeem. Eenmaal naar boven, nooit meer eruit.

De Electra 1037 Be is niet concurrentie vrij. Ik denk dan aan Quad, Avalon, B&W. De vraag is daarbij wel: kan de concurrent ook zo makkelijk worden aangestuurd, zo makkelijk worden neergezet en is de afwerking op gelijke hoogte. Dat mag u allemaal zelf beslissen. Bovendien is een luidspreker kiezen een kwestie van smaak, budget en ruimte. Wat u kiest is daarom voor mij niet van belang. Wat wel van belang is, is het feit dat Focal-JMlab opnieuw bewijst te behoren tot de groten der aarde als het gaat om het ontwerpen van een ultiem systeem binnen een prijsklasse. Ik geloof niet dat ik één systeem kan noemen dat zo evenwichtig uitgebalanceerd is, zo veel muziek maakt en zoveel details weergeeft voor een zelfde 7800 euro het paar.


Prijs:
Focal-JMlab Electra 1037 Be 7800 euro per paar
Signature of Classic uitvoering