Kharma Elegance dB7, de Nieuwe Norm?
Afgelopen maart publiceerden we deze recensie van de bijzondere luidsprekers uit de Kharma Elegance serie. Omdat HiFi.nl onlangs te gast was bij het bedrijf van Charles van Oosterum in Breda, en daar behalve een uitgebreide rondleiding ontving ook eens uitgebreid naar de nieuwe Kharma Elegance dB9 kon luisteren, besloten we de recensie van de dB7 ook nog eens onder de aandacht te brengen.
Daarnaast vind je hier een mooie fotoserie van de dB9. En de recensie vind je inmiddels hier.
Een aantal weken geleden had ik een bijzondere ervaring bij het beluisteren van de inmiddels niet meer verkrijgbare Kharma Ceramique CRM-3.2E. Die review zou een opmaat moeten vormen voor de recensie die je nu onder ogen hebt, maar gedurende die luistersessie bekroop me een soort angstige weemoed. Want een luidspreker die je zo in je ziel weet te raken, die vervang je toch niet door iets nieuws? Ik kon niet anders dan er een van superlatieven uitpuilend jubelverhaal over schrijven. Met als gevolg dat ik nu een beetje ‘lost for words’ ben. De nieuwe Kharma Elegance dB7 is namelijk op bijna alle vlakken superieur aan zijn voorganger. Hoe ga ik dat nu weer onder woorden brengen?
Eerst maar eens wat technische bijzonderheden van de Elegance dB7 vermelden lijkt me, want er is wel het een en ander te vertellen over deze jongste telg van de Kharma familie. De vorm van de behuizing is zo’n beetje het enige dat niet is veranderd. De zijwanden van de onder een hoek geplaatste kast lopen aan de bovenkant enigszins trapeziumvormig toe om een zo goed mogelijke afstraling van het geluid te bewerkstelligen. Daar viel volgens ontwerper Charles van Oosterum zo weinig aan te verbeteren dat het geen zin had daar lang bij stil te staan. De verandering zit hem in dus vooral in het ‘innerlijke’ gebeuren van de luidsprekers. Met als absolute blikvanger de gloednieuwe Kharma Composite Driver (KCD) units.
Nieuwe wegen bewandelen
Meer dan twee jaar geleden ontstond bij Kharma de wens om een volgende stap te zetten in de kwaliteit van de gebruikte units. Tot dan toe golden de keramische Accuton drivers van de Duitse fabrikant Thiel & Partner als het beste op de markt. Feitelijk is dat nog steeds zo, dus zat er niets anders op dan zelf achter de tekentafel plaats te nemen en alle in de loop der jaren vergaarde kennis in te zetten. De inspiratiebron was het gebruik van ultralichte materialen in de ruimtevaart en de Formule-1, en dus viel de keuze op een composietmateriaal van Carbon dat zowel superstijf als ultralicht is.
Na een heleboel proeven en luistersessies met veelbelovende prototypes bleek de vorm van de conus van doorslaggevend belang te zijn. Bij de definitieve versie van de KCD heeft de conus een zodanige vorm dat alle ongewenste resonanties worden opgeheven, ongeacht de frequentie of het volume waarop wordt gedraaid. De conus beweegt zich als een perfecte zuiger op een neer, waardoor het afstraalgedrag voor elke frequentie ideaal is.
Omdat de fabricage in eigen beheer plaatsvindt kan de unit individueel worden aangepast aan de luidspreker waarin hij wordt gebruikt. Een voordeel daarvan is vooral dat het filter erg eenvoudig gehouden kan worden. Dat alles resulteert in een ongekend schone weergave, als van een elektrostaat, gekoppeld aan het grote dynamische vermogen van een (de naam zegt het in dit geval al) dynamische luidspreker. De Kharma Elegance dB7 kan daardoor erg luid spelen zonder een spoor van vervorming, zoals ook tijdens de luistersessie zou blijken.
De tweeter die in de Elegance dB7 wordt gebruikt is van puur Beryllium. Een kostbare keuze, aangezien het een zeldzaam en uiterst giftig metaal is waar een ingewikkeld en verfijnd fabricageproces voor nodig is vooraleer er een tweeter-dome van kan worden gemaakt. Dat betaalt zich echter dubbel en dwars terug omdat de tweeter binnen het hoorbare frequentiespectrum (en ver daarboven) geen vervorming kent die de weergave van minuscule details kan vertroebelen.
Schoonheid zit niet alleen van binnen
Zoals gezegd is de vorm van de kast hetzelfde gebleven, maar de afwerking is volledig herzien. De Ceramique serie was al erg fraai, maar enigszins onopvallend. De toevoeging van een aantal luxueuze details zorgt ervoor dat de Elegance lijn zich moeiteloos thuis voelt in zowel moderne als klassieke interieurs. Rond de bodem van de kast loopt in de standaarduitvoering een dunne, verchroomde metalen strip, en op de zijpanelen is, ter hoogte van de knik, een elegant naamplaatje bevestigd.
De frontjes worden door onzichtbaar achter de hoogglans lak weggewerkte magneten op hun plaats gehouden. De ware audiofiel verwijdert die fronten tijdens luistersessies natuurlijk, en dan worden de bevestigings-schroeven van de luidsprekerunits door een eveneens magnetische sierring (standaard in zwart) aan het oog onttrokken. Die sierring draagt overigens ook weer bij aan een betere afstraling van het geluid; aan alles is werkelijk gedacht...
Ook de voet is helemaal opnieuw ontworpen. Kharma noemt het hun Spike Disk Suspension System stand (SDSS-stand). In de praktijk is het een zwart gelakte, uit composietmateriaal vervaardigde kruisvormige trillingsdemper die de kast volledig isoleert van de ondergrond. Met in hoogte verstelbare aluminiumkleurige kegels wordt niet alleen de ontkoppeling geoptimaliseerd, maar kan de luidspreker ook perfect waterpas worden geplaatst.
Een laatste detail zijn de speciaal voor Kharma vervaardigde luidsprekerklemmen. Die doen een beetje denken aan de beroemde Cardas klem waarbij met één knop de verbinding met de (verplichte!) spades aan de luidsprekerkabel muurvast kan worden aangedraaid. Inderdaad, geen banaanpluggen of blanke draad, maar dat is een klein compromis ten opzichte van de voordelen van zo’n sterke klemverbinding.
Omdat de fabricage van de kasten geheel in eigen beheer gebeurt kan aan elke individuele lifestyle wens van klanten worden voldaan. Een andere kleur dan de standaard pianolak hoogglans zwart of aubergine? Geen probleem, Kharma biedt tegen een meerprijs twaalf aanvullende metallic lakken, en ook de metalen strips rond de bodem van de kast en de sierringen rond de luidsprekers kunnen in alle kleuren (bijvoorbeeld echt goud) worden uitgevoerd. Andere wensen? Het kan bij Kharma.
Genoeg techniek, nu muziek!!!
Omdat je onvermijdelijk toch een beetje gaat vergelijken met de vorige luistersessie was gekozen om dezelfde luisterruimte te gebruiken. De akoestische eigenschappen daarvan zijn mij goed bekend, en het mentale plaatje van hoe de CRM-3.2E daar presteerde zat me nog redelijk vers in het geheugen. De bekabeling was dezelfde als de vorige keer, alleen werden de cd’s weergegeven via een C.E.C. TL-0X loopwerk met een Audionote KSL D/A converter, en waren de Matrix MP-150 eindversterkers vervangen door de grotere broers, de MP-350 monoblokken.
Nu hoor ik daar iemand roepen: “Ja, maar ho eens even, dat is natuurlijk niet eerlijk...”. Nee, dat klopt, maar het was dan ook niet de bedoeling dat het een echte vergelijkende test zou worden, aangezien de Ceramique CRM-3.2E niet meer leverbaar is. Ik wilde de Elegance dB7 op zijn eigen merites beoordelen, en Kharma had daarvoor een set samengesteld die prijstechnisch beter in verhouding is met de luidsprekers.
Na de verbijsterend goede muzikale prestatie tijdens de luistersessie met de Ceramique waren mijn verwachtingen hoog gespannen. Je brengt als fabrikant geen luidspreker met een in eigen huis ontworpen driver op de markt als die niet significant beter is dan wat je gewoon aan units kan kopen. Ik zei al dat de Accuton drivers verschrikkelijk goed zijn, maar al bij de eerste track die ik draai is een duidelijk verschil te horen.
Een album dat ons van de vorige luistersessie erg is bijgebleven is ...And Poppies From Kandahar van de Noorse avant-garde jazzmuzikant Jan Bang. De sonische wereld die hij in felle kleuren schildert is bizar en verfijnd, spectaculair en ingetogen, en zit vol klankmatige zoekplaatjes waarin het heerlijk ronddwalen is. Het is een van de mooiste opnames in mijn omvangrijke collectie die, mits goed weergegeven, een bijna holografische luisterervaring veroorzaakt. In de track Passport Control zitten diverse lagen van geluid achter en onder elkaar verstopt, en de vorige keer maakte ik voor het eerst in lange tijd weer eens het ‘hoofdtelefoon-zonder-hoofdtelefoon’ effect mee, waarbij het geluid tot zo ver naast mij hoorbaar was dat het een beetje leek op weergave met een zeer goede hoofdtelefoon, maar dan mét een geluidsbeeld dat zich niet im Kopf afspeelt, maar als een driedimensionale projectie met een enorme diepte in de ruimte zweeft.
Waar de CRM-3.2E deze bijzondere eigenschap met enige vanzelfsprekende bravoure etaleerde doet de Elegance dB7 er zonder hoorbare moeite nog een schepje bovenop met meer snelheid en controle in het laag, een middengebied waarin de klankkleur net iets natuurlijker is, en een ragfijn hoog dat ongelooflijk veel detail heeft maar zo volkomen vervormingsvrij is dat ik eerst dacht dat er iets aan ontbrak, wat welbeschouwd natuurlijk ook zo is...
Wat me wel opviel was dat de Elegance dB7 iets minder scherp gestoken projecteert. We hebben het op dit niveau over zeer kleine verschillen, maar de CRM-3.2E is onder de streep net iets meer ‘hifi’ in zijn presentatie, terwijl de dB7 een iets natuurlijker beeld schept dat net een tikje meer diffuus is. Dat klinkt niet erg audiofiel, maar vergelijk het maar eens met een bezoek aan een klassiek concert. Iedere zichzelf respecterende hifi-liefhebber zou een paar keer per jaar naar een concert moeten gaan. Niet omdat klassieke muziek als enige genre het ware evangelie over natuurlijke weergave predikt, maar omdat het je zo heerlijk met beide benen op de grond zet als je hoort hoe ongelooflijk mooi maar tegelijkertijd extreem diffuus de weergave in zo’n zaal is.
Niks pinpointen van de krakende stoel op de derde rij links achter de tweede violen...Er is in heel de zaal misschien maar één plek waar dat te horen is, en die is gereserveerd voor de dirigent. De muziekliefhebber moet het doen met een volledig amorfe brij aan klanken die door de akoestiek van de ruimte toch een fraai en samenhangend geheel vormt. Denk daar maar eens met een milde glimlach op je gezicht over na als je naar je set luistert vanavond...
Een erg mooie opname om dat effect te beoordelen is Memo Flora van de impressionistische componist Takashi Yoshimatsu (geb. 1953). Dit aan zijn overleden zus opgedragen pianoconcert is in 1998 uitgebracht op het Chandos label. De prachtige opname is warm, teder en omhullend, het orkest ademt pastelkleurige klanken, en pianiste Kyoko Tabe fladdert lichtvoetig als een vlinder met vlugge vingers over de toetsen van haar instrument. Drie volwassen kerels zaten in de luisterruimte van Kharma een dikke brok weg te slikken, zappen zou heiligschennis geweest zijn.
Dit wil je als muziekliefhebber: totale overgave aan een fraaie compositie. Met de nodige moeite kon ik me ertoe dwingen technisch te luisteren, en ik hoorde inderdaad die nét niet haarscherpe weergave die naar mijn mening dus dichter bij de werkelijkheid komt dan de bijna met laser uitgesneden HD-focus die in de hifi als maatstaf is gaan gelden. Ik vermoed dat er bij Kharma een bewuste keuze is gemaakt op basis van een holistisch belevingsideaal. Voortschrijdend inzicht in wat nu precies werkelijkheidsweergave is en hoe je die het dichtst kunt benaderen is alleen weggelegd voor fabrikanten die bij wijze van spreken bijna tot op moluculair niveau met hun product bezig zijn, en ieder aspect tot in perfectie beheersen.
Het is een zeer zeldzame combinatie, maar met de Kharma Elegance dB7 was ik tevens in staat om zeer analytisch naar muziek te luisteren. Een studio-achtige precisie (met het hoofd) laat zich in de praktijk maar moeilijk combineren met een muzikale weergave (met het hart), en andersom geldt hetzelfde. Er is altijd een verdeling tussen deze twee uitersten, die je bijna procentueel kunt uitdrukken. Er zijn een paar bijzondere luidsprekers die op beide vlakken een volmaakte score krijgen, en de Kharma Elegance dB7 is er daar één van.
Tijdens het beluisteren van de track The Tube van het Nederlandse jazzkwartet Whitehouse kon ik zonder enige moeite overschakelen van analytisch observeren (wat heeft die technicus daar nu weer zitten klooien met die galm) naar een verbaasde opwinding (dat geluid op de achtergrond - het is net of we buiten staan in een enorm veld) naar professionele ergernis (die sax is te hard in de mix gezet) naar ongegeneerd meefunken, en met een soort duivenkoppie op de maat meewiegen (ongelooflijk vette groove zeg...). De keuze was als vanzelfsprekend te maken. Ik hoefde niet op die details te letten, maar als ik wilde kon ik bijna oneindig inzoomen.
Conclusie
De Kharma Elegance dB7 is, afgezien van de oneindige mogelijkheden met de afwerking, maar in één uitvoering leverbaar. Er komen geen bijzondere versies op de markt met andere bekabeling en dergelijke. This is it... En hij dankt zijn naam trouwens ook niet aan een van de mooiste sportauto’s uit de geschiedenis (de Aston Martin DB7), maar aan het simpele feit dat er een dubbele bas van 7-inch in zit. Romantischer kan ik het niet maken. Het is echter wel een luidspreker die er fantastisch uitziet, waarbij ongelooflijk veel aandacht aan details is besteed, en die technisch bijzonder knap in elkaar zit. Innovatief design en de toepassing van heel veel unieke en specifieke kennis heeft Kharma een eigen luidsprekerunit opgeleverd die naar mijn mening zijn gelijke amper kent.
Het resultaat is een luidspreker die snelheid en detaillering koppelt aan putdiep en superstrak laag, die kleuren weer een streepje natuurlijker weergeeft, die met een soort waardige terughoudendheid nu eens niet het laatste woord wenst te hebben op het gebied van focus, maar die wel ongelooflijk natuurlijk klinkt en juist daardoor een object of desire van schier astronomische omvang wordt.
Waar ik zonder enige reserve de rest van mijn leven zou kunnen doorbrengen met de eerder besproken Ceramique CRM-3.2E is de Elegance dB7 opeens in mijn leven gekomen als de soulmate die ik al jaren onbewust bleek te zoeken. Sommige hifi-ervaringen vergeet je nooit meer, en dit was een memorabele ontmoeting. Zullen er veel verkocht worden met een prijskaartje van 20.000 euro per paar? Ik durf te voorspellen van wel...