Dolby Prologic II
Introductie
De komst van digitale surround formaten betekende dat er 5.1 discrete kanalen konden worden gebruikt, zonder de beperkingen van groeven, tape of radiogolven. Toen 5.1-kanaals Dolby Digital werd geïntroduceerd, betekende dit een totaal nieuw niveau van geluidsveldvergroting en definitie, ver voorbij de mogelijheden van matrix codering/decodering. Doordat dezelfde “3/2” luidspreker opstelling gebruikt kon worden als voor Dolby Pro Logic, sloeg het formaat snel aan. Waar LaserDisc al de mogelijkheid had tot Dolby Digital 5.1 geluid, werd echter met de introductie van DVD deze geluidsstandaard verder gepopulariseerd en ontwikkeld. Film producenten waren de eersten die discrete 5.1-formaten omarmden. Vele films oorspronkelijk in Dolby Surround uitgebracht, zijn zelfs opnieuw op de markt gebracht met 5.1 audio, voor een nieuwe ervaring in ruimtelijkheid, plaatsing en definitie. Echter, ook veel muziek DVDs zijn reeds uitgekomen met 5.1 geluid, wat een nieuwe dimensie geeft aan live-concerten.
Veel mensen die de voordelen van surround sound hebben ontdekt, willen hun bestaande systeem ook gaan gebruiken voor niet-surround bronnen, zoals muziek. Juist voor dit doel is Dolby Pro Logic II ontwikkeld.
Ontwerp
DPLII is ontworpen door Jim Fosgate, een van de allerbelangrijkste personen in de surround-wereld sinds het quadrofonische tijdperk eind jaren 60. Fosgate heeft er volgens eigen zeggen 25 jaar over gedaan om uit te vinden hoe verborgen informatie in 2-kanaals geluid naar boven te halen en heeft al successen geboekt met andere matrix surround decoders, zoals het Axis-6 systeem van Citation.
Dat het niet makkelijk is om een surround-decoder te ontwerpen is dus duidelijk. Waar moest de nieuwe decoder eigenlijk allemaal aan voldoen? Er waren 5 belangrijke eisen. Hij moest:
Met een brede reeks aan muziek en films goed presteren
Een geluidsstandaard neerzetten om aan “5.1”-achtige verwachtingen te kunnen voldoen
Geschikt zijn voor home cinema, PC, draagbare apparatuur en hoofdtelefoon gebruik (let op het binnenkort te verschijnen Dolby Headphone, dat zeer succesvol surround laat horen met een hoofdtelefoon, door gebruik van kamersimulaties)
Liefst zo goedkoop mogelijk zijn (goedkope IC’s in grote hoeveelheden)
Simpel te bedienen zijn
Dolby Pro Logic II voldoet aan al deze eisen. Door het grote verschil tussen films/TV en muziek, heeft Pro Logic II twee standen: “muziek” en “film”. De “film” stand is niet instelbaar en is compleet compatible met Pro Logic (maar dan wel met stereo surrounds en snellere en effectievere sturing). Omdat muziek niet wordt gemonitord op surround geluidssystemen (en het resultaat na matrix surround decodering dus onvoorspelbaar is), zijn er mogelijkheden de parameters van deze stand aan te passen aan de opname.
De volgende instellingen zijn te maken:
Dimensie aanpassing: het geluidsveld kan naar voren of naar achteren worden “geschoven”. Dit om een goede balans te krijgen van de surrounds met de fronts voor iedere opname
Center breedte aanpassing: het niveau van de center speaker kan worden aangepast zodanig, dat het centrumgeluid alleen uit de center komt, alleen uit de links en rechts speakers of een combinatie van alledrie. Zo kan een mooie menging van center en front speakers worden verkregen.
Panorama mode: de surrounds worden gebruikt om het frontale geluidsveld te verbreden voor een omhullend effect.
In de “muziek” stand is een hoog-af filter actief voor een natuurlijker en geloofwaardiger geluidsveld, omdat in de praktijk sfeergeluiden weinig hoog bevatten door reflecties en absorptie van wanden.
Dolby Prologic II
Ik ben zelf zo gelukkig geweest eind oktober bij Dolby Laboratories in San Fransico kennis te mogen maken met de nieuwe Dolby Pro Logic II surround-decodering. Er werd gedemonstreerd in een akoestisch geprepareerde luisterruimte met McIntosh versterking, M&K THX speakers en een zelfgebouwde voorversterker/decoder. Interessant was ook dat er een vergelijk kon worden gemaakt met Circle Surround, een concurrerende surround matrix.
De demonstratie begon met een stukje muziek van Madonna (Vogue, The Immaculate Collection, Regio 1 DVD) in stereo, Circle Surround en DPL II. Het is een heel elektronische opname met een sterke bas, die in stereo al mooi strak en zuiver klonk. Compliment voor de M&K speakers dus. In Circle Surround klonk de opname spectaculair ruimtelijk, maar ook wat instabiel. Geluiden werden quasi willekeurig in het geluidsbeeld en in de surrounds geplaatst. Ook klonk het surround wat “metalig” en dun. Lek van centerkanaal naar surrounds was af en toe hoorbaar. Dezelfde opname afgespeeld in Dolby Pro Logic II won aan stabiliteit, rust en natuurlijkheid. Een zware test voor een matrix surround decoder is het uitschakelen van de frontspeakers zodat alleen het surround signaal hoorbaar is. In het geval van DPL II was het geluid dat uit de surrounds kwam zeer zuiver, zonder lispelingen of sterke fluctuaties van volume door modulatie van de surrounds door de fronts (“pumping”). Er was ook absoluut geen sprake van het “badkamereffect”. Het enige dat er gebeurde was een enorme verbreding van het geluidsveld, een beeld dat als een “arc” voor de luisteraar werd uitgespreid.
Juist dit laatste effect zal veel mensen gewend aan stereo af kunnen schrikken, maar van alle matrix surround technologieen die ik heb gehoord, was dit toch wel een van de allernatuurlijkste met muziek! Hoewel er nog geavanceerdere surround matrix decoders zijn, zoals de 7-kanaals Music Logic decodering van Lexicon en enkele van de muziek modes van Meridian (o.a. het zeer subtiele Trifield), is DPL II duidelijk gericht op een zeer natuurlijke verbreding van het geluidsveld en een omhullend effect, volgens het “first, do no harm” principe. Dit zal audiofielen sterk aanspreken.
Hierna werd er gedemonstreerd met The Abyss (Regio 1 DVD). Zeer opvallend was dat er duidelijk sprake was van “split surround”. Het geluid had absoluut een “5.1-gevoel”. Weer was het geluid extreem stabiel en de sturing bliksemsnel (een sterke verbetering op Pro Logic, waar soms de transienten van geluiden van center en fronts in de surrounds kwamen). Circle Surround was ermee vergeleken wat onrustig en het leek alsof de decoder af en toe niet wist naar welk kanaal er gestuurd moest worden.
Omdat ik al zo’n 2 jaar bekend ben met het Logic-7 systeem van Lexicon, kan ik zeggen dat Pro Logic II ook zeer dicht in de buurt komt van het in ’96 door Lexicon ontwikkelde systeem. Er worden in Logic-7 naast zijspeakers ook achterspeakers gebruikt, wat de homogeniteit van het geluidsveld absoluut ten goede komt (mits gebruik wordt gemaakt van identieke speakers). Ook kan Logic-7 geluiden sturen van voor- naar zij- naar achterspeakers, voor een spectaculair effect. Het is jammer dat Dolby met Pro Logic II gekozen heeft voor een 5-kanaals systeem in een tijdperk van Surround EX en andere 6/7-kanaals formaten.
Apparatuur met Pro Logic II
De eerste 2 apparaten nu op de markt die met een software upgrade zijn uit te breiden met DPL II zijn de Tag McLaren AVR-32 (waarin een Analog Devices 32 bit SHARC DSP de decodering uitvoert) en de Meridian surround processoren (die DPLII decoderen met door Meridian geschreven software). Veel andere high-end processoren (zoals Lexicon, Proceed, Theta etc.) zullen waarschijnlijk ook zonder moeite kunnen worden opgewaardeerd. De rest zal spoedig volgen omdat Pro Logic II zo goedkoop mogelijk in de markt zal worden gezet om zoveel mogelijk mensen te bereiken (en berijken). Cirrus Logic Inc. is na Analog Devices de eerste die DPLII implementeert in hun relatief voordelige Crystal CS49326 DSP IC. De eerste receivers die dit IC zullen gaan gebruiken zijn al aangekondigd door Kenwood en Harman/Kardon.
Links
“Dolby Surround Pro Logic II Decoder Principles of Operation” door Roger Dressler van Dolby Laboratories (PDF, voor een deel als bron gebruikt voor dit artikel): http://www.dolby.com/tech/l.wh.0007.PLIIops.pdf Zeer interessante (en technische) uitleg van DPL II en een (niet helemaal eerlijk) vergelijk tussen DPL II, Circle Surround, DTS Neo:6 en Logic-7/Music Logic: http://www.hometheaterhifi.com/volume_8_1/dolby-prologic2-3-2001.html