Op bezoek bij JMLab / Focal

Jarenlang ben ik al gebruiker van Focal units die gebruikt worden in ontwerpen van JMLab. Recentelijk werden nog door mij een paar mini monitors gebouwd, waar ik met plezier naar luister. Maar niet iedereen kan of wil zelf aan de slag met bouwen en dan is het maar gelukkig dat JMLab de ogen volop heeft gericht op de "kant-en-klaar" markt. Tot nu toe is elke kennismaking met het JMLab programma steeds positief uitgevallen. Waar voor het geld, ruime keuze, fraaie afwerking en een goed geluid is het terugkerende patroon. In St. Etienne zit men niet stil en er is nieuws onder de Franse zon.

Voor de introductie van de nieuwe JMLab lijn, de Electra, zijn we dit maal samen met Leo Heijmans van HSV, de Nederlandse vertegenwoordiger van de Benelux importeur, afgereisd naar het Franse St. Etienne, een kilometer of 70 verwijderd van Lyon. Maar voordat we toekwamen aan luisteren in de speciaal daarvoor ingerichte ruimtes, heeft eigenaar Jacques Mahul ons de drie van de vier vestigingen laten zien van zijn bedrijf en ons duidelijk gemaakt dat een Focal unit niet zomaar een speaker is, maar een handgemaakt kunststukje, dat als basis dient voor elke JMLab speaker.

Even wat geschiedenis

De vader van Jacques had in de jaren zeventig een machinefabriek in St. Etienne, het hart van de Franse machine-industrie, omdat St. Etienne van oorsprong een mijnstad is. De machines en nieuwe onderdelen waren daar het hardste nodig. Jacques, inmiddels afgestudeerd als akoestisch ingenieur, zag zijn kans schoon en op de machines van pa startte hij het maken van luidspreker units. Wij spreken 1980, de oprichting van het huidige JMLab/Focal. Voor wie het niet duidelijk is, onder de merknaam Focal worden de losse units verkocht (onder meer aan Wilson in de USA) en onder de naam JMLab gaan complete kasten de deur uit, uiteraard voorzien van de eigen Focal units. Er is verder geen aandacht besteed aan automotive producten die je overal tegenkomt.

Jacques, een innovatieve man van toen zo rond de dertig, die zijn sporen al had verdiend bij een andere Franse fabrikant luisterend naar de naam Audax, had zo zijn eigen ideeën over luidspreker units. Hij is de man geweest die de inverted dome heeft uitgedacht. De gedachte achter deze tweeter waarvan de conus niet bol staat maar juist de vorm van een mini woofer heeft, is het genereren van een homogeen geluidsbeeld, met een afstraling die meer in de richting gaat van een woofer dan een bolle conus. In eerste instantie werden de miniconusjes gemaakt van kevlar, toen nog een revolutionair materiaal. Later is dit vervangen door metaal (titanium) en nog later is er een minieme laag titanium oxide op de ondergrond aangebracht. De kevlar variant wordt nog slechts gemaakt voor het vervangen van defecte units.

Ook op het gebied van woofers en midrange speakers heeft hij een aantal ideeën verwezenlijkt, die laten zien dat hij een vakman is op zijn gebied. Het conus materiaal was oorspronkelijk van papier, voorzien van een coating bijvoorbeeld van een soort pasta waarin minieme glasbolletjes zijn verwerkt. Later worden units gemaakt van polykevlar en tegenwoordig zijn veel van de producten uitgerust met de allernieuwste W conus. Ook op het gebied van magneten heeft hij onderzoek verricht en is tot slimme oplossingen gekomen voor behoorlijk zware problemen. Maar eerst gaan we eens kijken naar het fabricage proces

Fabriek nummer 1

In de kleinste vestiging worden de conussen gemaakt voor de woofers en midrange units. Dat is bijna helemaal handwerk. Het gaat te ver alle types separaat te beschrijven, dus beperk ik mij tot de nieuwe W conus. De opzet van de conus is het maken van een ultralichte vorm, die echter buitengewoon stijf moet zijn. Twee eigenschappen die schier onverenigbaar zijn, maar waar moderne technologie oplossingen brengt. De basis van de conus is een in vorm geperste foam bestaande uit microbolletjes en hars, waarover aan beide kanten (soms slechts aan een kant, afhankelijk van de toepassing) een dunne tissue van geweven glas wordt gelegd. De naam W komt van "Verre -Verre wat staat voor glas-glas" en de W is dus eigenlijk een dubbele V. De zo met de hand op een mal gevormde conus wordt verhit tot ca. 140 graden waardoor het materiaal polymeriseert en een eenheid wordt. De witte conus wordt snel afgekoeld en later grijs gespoten, omdat dat optisch mooier is. Het uiteindelijke materiaal is vele malen vormvaster en stijver dan kevlar en bovendien superlicht. Dat heeft uiteraard gunstige gevolgen voor de interne demping en de snelheid waarmee de conus kan starten en stoppen. Met andere woorden, het uiteindelijke geluid. Samen met de conussen gaan we naar fabriek nr. 2, waar zij met andere componenten tot complete units worden gevormd

Fabriek nummer 2

In deze vestiging zit ook de machinefabriek. Daar worden naast de eigen gereedschappen, onderdelen gemaakt voor Peugeot en Renault. Maar los staat een ruim pand waar aan lange tafels met de hand de units opgebouwd worden uit onderdelen als de korf, de magneet, de spreekspoel, de conus, de rand, de aansluitingen en een eventuele faseplug. Elke zo gevormde unit wordt getest en vergeleken met een referentie exemplaar. Zelf had ik niet verwacht dat er zoveel handwerk aan te pas zou komen. Elke speaker komt met malletjes en gereedschappen tot leven.

In een andere ruimte, meer stofvrij gehouden, worden de beroemde Focal tweeters gemaakt. De allernieuwste tweeter die wordt toegepast in de Utopia serie, lijkt als je de onderdelen ziet liggen op een Zwitserse precisie uurwerk. De grote truc, naast de unieke conus, is het te magnetiseren materiaal Telar 57. Dat is een ijzersoort die vrij is van koolstof. Voordeel is de magnetische eigenschap, hoog magnetiseerbaar en nauwelijks te verzadigen, nadeel de broosheid. Het materiaal moet uiterst zorgvuldig en langzaam worden bewerkt, anders breekt het in stukken. Jacques Mahul heeft zich grote moeite getroost Telar 57 te verkrijgen. Het wordt normaal alleen in enkele tonnen tegelijk geleverd. Daar zijn dus heel wat units van te maken. Maar ook worden hier nog de kevlar tweeters in heel kleine series gemaakt. De fabriek ziet er voor zelfbouwers uit als luilekkerland. Je krijgt de neiging een kar vol te laden en mee te nemen. Speciaal te noemen zijn de imposante woofers waarin 12 afzonderlijke magneten onderdeel vormen van het aandrijfsysteem. Zeer hoog belastbaar en een hoog rendement. Leverbaar tot 15 inch.

Fabriek nummer 3

In een ander deel van St. Etienne staat de derde fabriek. Er is nog een kastenmakerij in Pau, maar dat ligt honderden kilometers verder en is niet bezocht. De derde vestiging wordt de hoofdvestiging en zal met uitzondering van de kastenfabriek onderdak gaan bieden aan alle bedrijfsonderdelen en afdelingen research, administratie en verkoop. Op dit terrein worden de aangevoerde onderdelen samengebouwd tot complete speakers. Ook hier veel handwerk, filterbouw, assemblage, afwerking, testen en inpakken voor vervoer naar de distributeurs. Wederom is het imponerend te zien met hoeveel zorg e.e.a. wordt gemaakt. De binnenkant van de kasten laat vele verstevigingen zien, uitgekiende vormen om resonanties tegen te gaan. De Utopia wordt deels aan de binnenzijde bekleed met 1 tot 1,5 mm dikke loden platen. De filters worden opgebouwd met luchtspoelen en Chateauroux condensatoren. Echter in de Utopia zit een ander mij onbekend merk condensatoren. De interne bekabeling is van Focal zelf en wordt vervaardigd uit koper.

Grappig detail is dat men in de Cobalt series een plexiglas paneel heeft aangebracht waarachter het filter zichtbaar is. Deels is dit cosmetisch, maar de opzet is ook om duidelijk te maken aan niet-deskundigen dat er meer in een kast zit dan alleen de luidsprekerunits zelf.

Na door de diverse hallen te hebben gelopen worden we meegenomen naar de R&D ruimtes. Een team van ca. 10 mensen ontwikkeld hier onder de inspirerende leiding van Jacques Mahul zelf, de units, de filters, de kasten, de gereedschappen en machines. Het zijn vooral jonge ingenieurs die hier met kennelijk plezier zeer fraaie producten het licht laten zien. Boven de R&D ruimte is een ruime congreszaal en daar wonen we een lezing bij waar de diverse productranges worden voorgesteld, zoals de nieuwe Electra lijn.

Op bezoek bij JMLab / Focal

Een compleet pakket

Wie kiest voor JMLab heeft een ruime keuze. De totale lijn bestaat uit de Chorus, de Cobalt, de Electra en in de top uit de Utopia reeks. In elke lijn is voorzien in een stand of boekenplank exemplaar. Daarnaast vloerstaanders van middel naar groot, een center speaker, een surround speaker en een actieve subwoofer. De klant heeft dus de mogelijkheid om in elke prijsklasse die hem of haar past van 2 kanaal stereo te groeien naar volledig surround geluid. Grofweg is de prijsverhouding als volgt:

Chorus als basismodel (vanaf ca. Fl. 550,- per paar voor de kleinste telg)

Cobalt is twee maal de prijs van de Chorus

Electra is twee maal de prijs van de Cobalt

Utopia is drie maal de prijs van de Electra (tot ca. Fl. 115.000,- per paar voor de Grand Utopia)

De moderne kasten zijn met uitzondering van de Utopia leverbaar in diverse uitvoeringen. Licht hout, donker hout, diverse grijstinten afhankelijk van het type, metalen of stoffen front. De Electra serie is duidelijk gepositioneerd voor wie het maximum aan kwaliteit wil, zonder de Utopia prijzen te hoeven betalen. Passend in de diverse uitvoeringen in een klassiek, modern of design interieur.

Op bezoek bij JMLab / Focal

Luisteren

Uiteraard is er geluisterd naar een aantal systemen. Met name de Electra kwam voor het voetlicht. Een kwalitatief hoogwaardige speaker met de titanium oxide tweeter en woofers en midrange units met de W conus materialen. Opvallend is de snelheid van de diverse systemen en de spreiding. De goede spreiding wordt veroorzaakt door een filtertechniek te gebruiken waardoor een fasereinheid ontstaat en de combinatie van elektrische en akoestische eigenschappen zorgt voor filterhellingen van 24 tot 36 dB per octaaf. De strakke rechte conusvorm beperkt het werkbare frequentiespectrum, maar draagt bij tot de brede stage en spreiding. Het is altijd moeilijk zoniet onmogelijk om in een vreemde ruimte tot een goed oordeel te komen, daar waag ik mij dan ook niet aan, maar persoonlijk viel mij de kleine Electra op door de directheid van het geluid, terwijl een mede luisteraar juist de grote Electra prefereerde vanwege de laagweergave en de klankeigenschappen. Daartussen in zat keurig de middelmaat. De Electra is zo nieuw dat hij pas begin juni leverbaar wordt en de grote speakers zullen op zich laten wachten tot begin augustus. Het wachten waard als u niet kunt slagen in de Chorus, Cobalt of Utopia lijn.

Het was een lange dag bij JMLab. Een bedrijf dat zich in de gehele organisatie kenmerkt door vakmanschap, gepaste trots op eigen product en vriendelijkheid. Het is niet voor niets dat van elke in Frankrijk verkochte, van origine Franse speaker, er een op de vijf uit St. Etienne komt. Daarbij opgeteld een export van meer dan 50% van de productie geeft aan dat de verkoop goed gaat. Er is sinds 1980 uitsluitend een stijgende lijn te zien. De productie is ook een constante stroom van units, filters en verderop in de fabriek, de afgemonteerde kasten. Op vele punten wordt een kwaliteitscontrole uitgevoerd, ook voor de eenvoudigste kasten, terwijl de Utopia in een separate ruimte bijna helemaal met de hand wordt samengesteld. De Utopia reeks is de trots van het bedrijf en wellicht een van `s-werelds beste luidsprekers tot nu toe gebouwd binnen en buiten Frankrijk. En met die gedachte wordt de lange terugreis de volgende dag aangevangen. Samen met de importeur reizen we naar eigen land, met in de achterbak handelswaar, want klanten van JMLab zien met spanning uit naar het moment dat de speakers in de huiskamer staan opgesteld.