Chesky 6.0 Surround workshop

Zaterdag 18 mei jongstleden werd een workshop georganiseerd door HVT, met medewerking van Polyhymnia. Onderwerp van de workshop was het nieuwe 6.0 Surround systeem van Chesky.
David Chesky is een naam die bij vele audiofielen bekend is. Geobsedeerd door het maken van zo perfect mogelijke opnames en gedreven door de wil om muziek tot kunst te verheffen en niet te degraderen tot een consumptief product, blijft deze zeer eigenwijze man bezig met het ontwikkelen van nieuwe technieken om steeds dichter bij de ideale reproductie te komen. In een interview een dag voor de workshop door hem gegeven aan hifi.nl, bleek duidelijk dat stereo voor hem verleden tijd is. Hij zegt hierover: stereo is als het luisteren naar muziek door een raam, surround brengt je in de opnamelocatie.

De voor surround gebruikelijke 5.1 opstelling, die uitgaat van 6 speakers (front links, front rechts, center, surround links, surround rechts en subwoofer), is volgens Chesky eigenlijk specifiek bedoeld voor films en geeft t.o.v. een oude “quad”-opstelling (al gebruikt in de jaren ’70) eigenlijk weinig voordelen. Voor muziek stelt hij zijn 6.0 opstelling voor, waarbij center en subwoofer wegvallen en plaats maken voor 2 zijspeakers, geplaatst op 55 graden t.o.v. middenvoor en hoger dan de twee front speakers.

In de studio van Chesky hangen deze speakers zelfs op 7 voet (2.1 m) hoogte. In de workshop waren de speakers wat lager geplaatst. De op 55 graden geplaatste speakers moeten de reflecties van de zijwanden weergeven en zo een betere aftekening te geven van de opnameruimte. Een center speaker is naar David’s mening niet nodig, omdat de gemiddelde audiofiel toch altijd in het midden zit. De subwoofer maakt plaats omdat normale hoge kwaliteit speakers ook in staat moeten zijn voldoende goed laag weer te geven en explosies en andere effecten tot het domein behoren van films. Een verder nadeel van de gebruikelijke ITU 5.1 opstelling is volgens hem dat er in 2 dimensies wordt gewerkt: er is geen hoogte-informatie. In de 6.0 opstelling is deze wel aanwezig door de hoger geplaatste zijspeakers.

Het weer te geven geluidsbeeld wordt overigens opgenomen in het zgn. “B-format” (in populaire kringen Ambisonics genoemd) opgenomen. Een enkele microfoon-array neemt hierbij het complete geluidsveld op, inclusief hoogte. Deze “matrix” kan vervolgens worden teruggerekend naar ieder gewenst aantal speakers en opgenomen naar een 6-kanaals DVD-Audio/SACD formaat. Dit betekent wel dat alleen op de plek waar oorspronkelijk de microfoon heeft gestaan het optimale ruimtebeeld wordt gerecreëerd. Op een andere plek zal het geluid in hogere mate slechter zijn, dan wanneer er gebruikt gemaakt wordt van meerdere microfoons, die verder van elkaar zijn geplaatst. Deze enorme plaatsafhankelijkheid wordt veroorzaakt door zgn. “kamfiltereffecten”, die hoorbaar worden bij weergave, omdat de opname is gemaakt met zeer dicht bij elkaar geplaatste richtmicrofoons. Op zich zitten er goede punten in de denkwijze van deze eigenwijze muzikant/componist/opnametechnicus, maar zoals bij ieder nieuwe technologie, ook haken en ogen…

(Frank Speet rechts en Garmt van der Zel links luisteren naar de toelichting gegeven door David Chesky, die niet in beeld is). Begonnen werd om 13:00 uur met een algemene introductie van David Chesky. Hierbij werd o.a. een vraag gesteld of de door hem voorgestelde setup bedoeld is voor het zo goed mogelijk weergeven van natuurlijke akoestiek van ruimtes, zoals bijvoorbeeld voor jazz en klassiek, of ook voor wat meer effect-gedreven muziek als pop-muziek. Het antwoord was hierop dat de 6.0 opstelling specifiek is bedoeld voor het recreëren van de originele opnamelocatie in de luisterruimte. In popmuziek “anything goes” en hiervoor is de 6.0 opstelling wel geschikt, maar niet specifiek ontwikkeld. Tijdens de demo werden voornamelijk demo’s gegeven van muziek opgenomen in een natuurlijke akoestiek, maar ook pop-muziek waaraan “ambience” was toegevoegd.

Chesky 6.0 Surround workshop

Om 13:30 uur werd begonnen werd met een demo, verdeeld over twee zeer mooi akoestisch geprepareerde zalen in het Polyhymnia complex, gegeven door David Chesky zelf in de ene en Henk Peters van HVT in een andere ruimte. Opstellingen waren gemaakt met B&W Nautilus speakers volgens de regels van het Chesky 6.0 Surround systeem. De op 55 graden geplaatste zijspeakers waren verhoogd tot een hoogte van zo’n 40 cm.

Als demo-materiaal diende de “Ultimate DVD Surround sampler & 5.1 set-up disc”, uiteraard van Chesky Records. Begonnen werd met het nummer “Lime House Blues” van Bucky Pizzarelli in DVD-Audio formaat. Er werd steeds overgeschakeld van 6.0 surround naar stereo om het gemis van achterspeakers en zijspeakers aan te tonen. Dit bleek inderdaad schokkend: bij het gebruik van alleen de front-speakers stortte het complete geluidsbeeld in en was er in plaats van een performance in een jazz-cafe slechts een raam over, waardoorheen naar muziek geluisterd kon worden. Het mooiste effect van het aanwezig zijn in de opnameruimte werd echter verkregen exact op de juiste plaats en wel op gelijke afstand van iedere speaker. De 6.0 opnames gemaakt in Ambisonics zijn inderdaad zeer plaatskritisch, wat een nadeel is t.o.v. opnames gemaakt met wijd uit elkaar geplaatste omnis, zoals zoveel gebruikt door o.a. Polyhymnia. Het holografische effect is echter zeer sterk aanwezig. Er wordt ook steeds door David Chesky benadrukt dat slechts op 1 luisterposite het geluid zal klinken zoals bedoeld. Bij een andere opname van de DVD, namelijk Ana Caram met het nummer “Telefone”, was dit effect veel minder aanwezig. Ook bij het wat experimentele nummer “Captain Courageous” van Carla Lother was dit het geval. Deze twee zijn namelijk op normale wijze opgenomen, met toegevoegde ambience. Het in- en uitschakelen van diverse speakers had hier veel minder effect.

Vanuit de zaal kwam het kritiek dat door het simpelweg uitschakelen van de zij- en achterspeakers er geen eerlijk vergelijk zou kunnen worden gemaakt met de stereo mix. Alleen al een afname van geluidsdruk doet het geluid minder spectaculair klinken. Het antwoord van David Chesky hierop was, dat er geen belangrijke informatie verloren ging bij deze omschakeling. De twijfel over de juistheid hiervan was echter groot in de zaal. Normaal zal er namelijk een “downmix” plaatsvinden van de surround speakers naar 2 kanalen. Bij deze methode echter, werden er gewoon 4 kanalen aan geluid “weggegooid”. Bij een Ambisonics opname moet het geluidsveld bij stereo-weergave opnieuw teruggerekend worden naar 2 kanalen. Bij meer speakers vindt er een totaal andere berekening plaats. Toch moet gezegd worden dat de op 55 graden geplaatste zijspeakers voor een goed deel het “gat” dat bij 5.1 opstellingen zo vaak kan worden gehoord tussen front- en surroundspeakers nu zo goed als afwezig was. Het geluid had een goede breedte- en diepteverhouding en had natuurlijke proporties.

Na deze toch wel boeiende demo werd er in een andere zaal nog geluisterd naar verschillende SACD opnames, o.a. van het Pantatone label, opgenomen door de technici van Polyhymnia. Hier viel op hoe plaatsonafhankelijk deze opnames zijn t.o.v. de 6.0 “B-format” opnames van David Chesky: op iedere plek in de zaal was het geluid zeer aanvaardbaar. Sowieso klinken de SACD opnames van Polyhymnia gewoonweg uitstekend en is de enorme kennis en traditie van Philips Classical zeer goed hoorbaar in de kunde van de tonmeisters.

Omdat HVT tegenwoordig kantoor houdt in een bijgebouw van het Polyhymnia complex, werd hier een kijkje genomen in de nieuwe luisterruimte (o.a. reeds gebruikt voor de meerkanaalsluidspreker multi-test in het mei-nummer van dit blad). Hier stond een set opgesteld van Tannoy Eyris speakers met Tag McLaren apparatuur en een mooie DLP breedbeeldprojector, die als set een kippevel-opwekkend stukje Roger Waters weergaf. De prima akoestiek van de ruimte viel op.

Het is verfrissend te zien hoeveel er op dit moment wordt geëxperimenteerd met multikanaals muziek. Niet alleen nieuwe formaten, zoals 2+2+2 en het 6.0 systeem van Chesky zijn noemenswaardig, maar ook de opnames in het gebruikelijke 5.1-formaat worden beter en beter. Het is een genot om deze opnames in zo’n goede kwaliteit te horen met topsets opgesteld volgens de regelen der kunst. Ik kan het alleen maar volmondig met Chesky eens zijn: Stereo is verleden tijd, leve multi-kanaals!

Rest mij namens alle uitgenodigde redactieleden van hifi.nl HVT (met name Henk Peters) en David Chesky te bedanken voor het organiseren van dit festijn, alsmede Polyhymnia voor het faciliteren.