Het technisch luisteren voorbij!
Het technisch luisteren voorbij!
......een luisterbezoek bij Johan (20-12-`03)
Op reis
Kerstmis nadert met rasse schreden als ik zaterdag 20 december op pad ga voor een bezoek bij Johan in Amsterdam. Dit keer niet met de auto, maar met de trein. Dat geeft mij onderweg mooi de gelegenheid om het afgelopen jaar nog eens te overpeinzen. Het was niet alleen erg druk op het werk vanwege de verhuizing naar de nieuwbouw, maar ook op audio-en muziekgebied heb ik weer allerlei leuke indrukken opgedaan. Behalve de Doelen Lenteshow in Rotterdam en de VAD-show in Veldhoven, is het uitgebreide bezoek aan de IFA in Berlijn een plezierige herinnering. Daarnaast zijn het bijwonen de diverse luisterdemo`s in het land en verscheidene popconcerten zeker dingen die ik volgend jaar veelvuldig ga herhalen. Dit jaar ben ik begonnen met het leren spelen van basgitaar, een oude droom van mij en sinds kort ben ik, naast het gebruikelijke "dagelijkse gezwoeg op de sportschool" ook nog eens fanatiek aan mountainbiken begonnen. En dan ben ik bijna "Audiopaul beluistert" nog vergeten, dé gelegenheid voor de audiofiel om zijn hobby met velen op het internet te delen!
Ben ik nou druk? Ja, misschien wel, maar ik vind het allemaal zo leuk dat ik niets wil missen. Ook in 2004 zal ik dus geregeld wat van me laten horen! Ondertussen ben ik in Amsterdam aangekomen en stap ik voor Centraal Station op de tram die mij twintig minuutje later vrijwel voor de deur van het appartement van Johan afzet. Enkele trappetjes later schudden we de handen en kan het bezoek beginnen!
Een nadere kennismaking
De ogen en oren zijn dus ditmaal gericht op Johan, een sympathieke 47-jarige Amsterdammer, die in een fraai en ruim appartement nét buiten het centrum woont, niet ver van de plek waar hij geboren en getogen is. Johan werkt in een combi-functie o.a. als systeembeheerder bij een onderzoekscentrum. Een drukke en veelzijdige baan dus!
Op audiogebied is hij er al heel jong bij. Op zijn 12e jaar is hij voor het eerst bezig met muziek. Hij verkoopt zijn spoorbaan en met de opbrengst daarvan, aangevuld met een verjaardagsbijdrage van zijn ouders, koopt hij z`n eerste mono (Philips) bandrecorder. Hiermee wordt binnen de vriendenkring veelvuldig van de radio opgenomen en weer afgespeeld.
Na een vakantiebaantje en zaterdagwerk wordt op zijn 16de jaar de eerste installatie aangeschaft bestaande uit een Pioneer versterker (type weet hij niet meer), een Sansui pickup met Stanton element en een paar Bose 901 speakers. Johan krijgt behoorlijk de smaak te pakken als hij in aanraking komt met dhr. Kool, die bij zijn ouders om de hoek een HiFi winkel heeft. De gevoerde merken waren met name Yamaha, Quad en Denon en als toetje heeft hij een omvangrijk assortiment van IMF, Mcintosh, Altec Lansing en Sequerra in de winkel staan.
De Pioneer versterker wordt ingeruild voor een Yamaha A1 en de speakers voor de IMF TLS 80. Bijgekocht worden een Yamaha tuner en een Shure V15 element. Met deze set heeft hij tot zijn 22ste gespeeld. De Sansui pickup wordt vervolgens vervangen door een Thorens TD 160, gemodificeerd door Victor Bakker. Het element wordt een Ortofoon MC30. Als aanvulling werd een Nakamichi cassettedeck aangeschaft en de Thorens TD 160 wordt bij Theo Pruys ingeruild voor een TD 126 Mk III met SME Series III arm en Decca London element. In 1983 wordt de collectie apparatuur wel aangevuld met de CD 104 van Philips en een PCM F1 recorder van Sony. Na de aanschaf van de PCM F1 wordt het Nakamichi-deck wel weer verkocht.
Bij Theo Pruys komt Johan voor het eerst in aanraking met wat men het "high-end" gebeuren noemt. Full range Apogee’s aangestuurd door Krell en Jadis eindversterkers en een Goldmund draaitafel waren op dat moment het summum. Financiëel zit dat soort apparatuur er echter voor hem nog niet in.
Inmiddels kind aan huis bij Theo Pruys, gaat hij in 1985 toch overstag gegaan en ruilt z`n versterker en speakers voor een Electrocompaniet voorversterker, Beard P100 eindversterker en setje Audiostatic ELS100 speakers. De Beard geeft zulke grote stabiliteitsproblemen dat deze snel wordt vervangen door een paar Jadis 30 eindblokjes. In de loop van de volgende jaren wordt de Electrocompaniet voorversterker nog vervangen door een Krell Pam 5 VV, de Jadis mono`s door een set Krell KMA 200 en de Audiostatics door een paar Apogee’s Scintilla. De bronnen blijven wel ongewijzigd.
Door omstandigheden in relationele sfeer worden de Krell eindversterkers en Apogee’s verkocht en Marantz PM94 en Etude Rhea speakers aangeschaft. Na het beëindigen van zijn toenmalige relatie, met achterlating de meeste van zijn audio spullen is hij weer opnieuw begonnen. Aanbiedingen van RAF leveren een Sphinx Project 10 versterker op, tesamen met Final 0.3 electrostaten. De Finals geven zulke grote problemen dat hij ze uiteindelijk weer heeft teruggegeven aan Final.
De huidige set
Na dit indrukwekkend audio-verleden komen we dan nu bij de set zoals Johan `m nu heeft staan. Als bron heeft hij een Denon DCD 3300 cd-speler, hiervan is het loopwerk-gedeelte met een Siltech HF8 digitale interlink aangesloten op een externe DAC; een ALBS Burr Brown.
Johan vertelt me dat hij deze DAC twee jaar geleden heeft aangeschaft uit een faillissement van een Belgische HiFi-shop. Na wat speurwerk op het internet kwam hij terecht bij Balthasar Schmidt van Alltronic, een aanbieder van hoogwaardige electronica onderdelen in Otisheim, Duitsland. Hij vertelde hem dat hij midden jaren `90 een, voor die tijd compromisloze DAC wilde bouwen. Dit werd de AL(tronic)B(althasar)S(chmidt) DAC op basis van de destijds topconverters PCM63P-K van Burr Brown. Hij heeft slecht een beperkt aantal van die DAC’s gebouwd omdat de productiekosten te hoog werden.
Schmidt vertelde hem ook dat er zeer bijzondere aandacht is geschonken aan de voedingen en het analoge gedeelte in de DAC. De ALBS Burr browns heeft 3 digitale ingangen: 3 x optisch, 3 x coax en 2 digitale uitgangen: 1 x optisch, 1 x coaxiaal. Tevens zijn er 2 analoge uitgangen: 1 x RCA, 1 x gebalanceerd (beide uitgangen verguld). Het apparaat weegt 12 kilo. De ALBS DAC is met een gebalanceerde Siltech interlink op de voorversterker aangesloten.
Tot mijn genoegen vind ik ook een draaitafel terug op het audiorack; een Michell Orbe SE met SME Model 309 arm en Kiseki Blue element. Als phonovoortrap wordt van een Sphinx Phono Equaliser gebruik gemaakt, deze is met een Van Medevoort Silver interlink op de voorversterker aangesloten.
Daarnaast heeft Johan nog een Kenwood DAT recorder en een Yamaha tuner, deze heeft hij dus al sinds eind jaren `70 in gebruik!
Versterking
Voor de versterking wordt gebruik gemaakt van een Sphinx Project 8 voorversterker en een Sphinx Project 18 eindversterker, het Nederlandse topmerk. (aan het eind van deze review kun je aanvullende informatie over de huidige ontwikkelingen bij Sphinx vinden)
De Project 8 bestaat uit twee behuizingen en heeft een volledig gebalanceerde, breedbandige (van DC-500 kHz) en discreet opgebouwde schakeling die geheel in Klasse-A werkt. Daarbij is de voeding volledig van de voortrap gescheiden in een aparte behuizing en wordt door middel van een korte flatcable met de de feitelijke voortrap verbonden. De voeding bestaat uit drie R-Core trafo`s, die respectievelijk het linkerkanaal, het rechterkanaal en de microprocessorsturing plus de relais voor hun rekening nemen. De voeding wordt afgevlakt met 8 flinke elco`s van 6800 µF per stuk.
Opvallend detail van de voortrap in de andere behuizing is de volumeregeling die geheel is opgebouwd uit 32 relais die 1 procents precisieweerstanden schakelen, hetgeen zich uit in hoorbare klikjes bij het regelen van het volume. In totaal bevinden zich 60 van deze Zwitserse Alcatel relais in de voortrap, die verder vooral worden gebruikt voor het afkoppelen van niet gebruikte in-en uitgangen.
Deze review zou té veel uitlopen als ik meer over de Sphinx Project 8 zou gaan vertellen, maar ik kan je verzekeren dat deze voorversterker een buitengewoon doordacht high-end ontwerp is, gekoppeld aan een perfect bedieningsgemak én, zoals ik zelf dagelijks in mijn eigen set kan waarnemen, een fantastische weergave.
De Project 18 eindversterker is een volledig dualmono-ontwerp, die gedeeltelijk in klasse-A staat geschakeld en in klasse AB een vermogen levert van 160 Watt per kanaal bij 8 Ohm. In de 30 kilo zware versterker vind je twee forse overgedimensioneerde 625 VA ringkerntrafo`s en een voedingsafvlakking van 66.000 µF per kanaal. De afwerking van zowel de Project 8 als de Project 18 staat op zeer hoog niveau, alle aansluitingen bestaan uit hoogwaardige WBT`s en intern is Siltech-bekabeling toegepast. Tussen de voor- en eindversterker wordt een gebalanceerde Van den Hul Thunderline Hybrid interlink gebruikt. Alle netsnoeren zijn standaard.
De speakers zijn de Jean Marie Reynaud Offrande, een compact twee-wegsysteem die is ontworpen als transmissielijn. In een transmissielijn wordt de achterzijde van de woofer via een nauwkeurig berekend en gedempt "labyrinth" met de buitenlucht verbonden. Daarbij dient de lengte van dat labyrinth precies gelijk te zijn aan de halve golflengte van de resonantiefrequentie van de woofer. Dat is van belang vanwege het op het juiste moment samenpersen én het naar binnen- en naar buiten bewegen van de lucht bij de membraanbewegingen van de woofer. Een goed ontwikkelde transmissielijn kan hierdoor een ongeëvenaarde en superstrakke laagweergave bewerkstelligen. Het maakt een dergelijk speakerontwerp zeer bewerkelijk, alleen al vanwege alle tussenschotten, maar uiteraard wel zeer zwaar en solide en bovendien relatief kostbaar.
Door toepassing van dit principe heeft JMR in deze kleine speakers ondanks de beperkte afmetingen van 41 x 42 x 22 cm. (h x dx b) een frequentiebereik van 30 tot 20.000 Hz weten te bewerkstelligen. De afmetingen, incl. stands, zijn 110 x 42 x 28 cm. (h x d x b), het gewicht is +/- 22 Kg per stuk. Dat hoge gewicht is te danken aan de dikte van de speakerpanelen en interne opbouw met massieve beuken balkjes om een zo stijf mogelijke constructie te verkrijgen.
Het rendement van de Offrande is 89 dB en de nominale impedantie is 4 Ohm. De fabrikant adviseert om de speakers te bi-wiren, Johan heeft ze met Van den Hul Inspiration Hybrid biwire luidsprekerkabels aangesloten op de eindversterker. De combinatie van de speakers met de originele stands is werkelijk een plaatje om te zien en het geheel is subliem afgewerkt. Naast de speakers wordt ook nog een Stax Lambda Basic hoofdtelefoon gebruikt.
De luisterruimte
De luisterruimte
Terwijl Johan een nieuwe espresso gaat maken kijk ik eens rustig de woonkamer door en kan niet anders stellen dat deze, behalve zeer ruim, buitengewoon smaakvol is ingericht. De woonkamer is L-vormig met een hoofdruimte van 9,90 x 3, 80 meter en een L-deel van 4 x 4,5 meter en heeft dus een totale oppervlak 52 m2! In het korte gedeelte heeft Johan een werkhoek gecreëerd, de set staat opgesteld in een audiorack langs de lange wand in de hoofdruimte. De speakers staan met behorende fraaie stands in de lengterichting van de woonkamer ruim twee meter uit elkaar opgesteld op ca. 1,20 meter van het raam af. Tussen de speakers in staat een laag meubel waarin de Sphinx Project 18 is geplaatst.
Op ongeveer 3, 5 meter afstand zijn in een hoekopstelling twee moderne leren bankjes geplaatst, met een lage houten salontafel op een vloerkleed er voor. Verder naar achteren toe vind je een eethoek en langs de wand een uitgebreide cd- en lpverzameling. Johan heeft overduidelijk geen concessies gedaan met de opstelling van de set en de speakers, de set heeft alle kans om zich met deze opstelling van haar beste kant te laten horen. Daarbij is hij best tevreden over de akoestiek, hij is dan niet echt van plan om daar nog iets aan te doen!
Bovendien is Johan met de huidige set bijzonder in z`n nopjes! Hij zegt hierover: "Ik luister graag naar muziek op een voor mij acceptabel hoog niveau. Daarbij heb ik gezocht naar een goed compromis in prijs én kwaliteit en bovendien moesten de speakers goed passen in de ruimte. Het gewissel hoeft voor mij niet meer zo, je gaat dan alleen nog maar technisch luisteren."
En dan is er muziek!
Johan luistert gemiddeld 2 tot 3 uur per dag naar muziek en dan met name na het avondeten en in het weekend. Hij vindt het moeilijk om een specifieke Top-5 of 10 aan te geven, maar tot z`n favorieten behoren klinkende namen als Rickie Lee Jones, Cassandra Wilson, Patricia Barber, Diane Krall, Larry Carlton, David Sanborn, Mathilde Santing, Supertramp, Eagles en vele anderen.
We beginnen met een cd die ik zelf ook zeer goed ken, de strakke jazz-fusion van Jing Chi. Er staat een mooi gedetailleerd breed en diep "podium" voor me, met een klankbalans die ongelofelijk goed is voor dergelijke kleine speakers. Je zou zweren dat er een paar forse (en zeer dure) vloerstaanders voor je neus staan te spelen. De basgitaar van Jimmy Haslip is uitstekend te volgen, het laag komt strak, diep en ongekleurd zónder enige vertraging of waarneembare resonanties op me af. Het drumwerk van Vinnie Colaiuta klinkt krachtig, snel en met veel attack en Robben Ford, op electrische gitaar, heeft er vandaag duidelijk zin in; levendig, groots, snel, zeker niet scherp en goed geplaatst. Daarbij is de plaatsing van het geheel erg goed met veel lucht om de instrumenten.
Dat laag ga ik wat extra aandacht geven, ik grijp even naar een eigen cd van de bekende basgitarist Jay-Tee en voel de basgitaar met veel drive en realistisch de kamer in "stuwen", het plukken en wrijven over de snaren blijft hierbij zeer goed te volgen! Oké, de speakers laat in het allerlaagste laag toch wat aan "druk" en "impact" liggen, maar dit is werkelijk ongehoord goed voor speakers van dit formaat! Uiteraard is de Sphinx-combinatie PJ8/PJ18 voor een niet onbelangrijk deel verantwoordelijk voor deze performance, maar die kleine JMR`s zetten dit toch maar even mooi neer!
Stemmen zeggen veel over speakers, ze moeten natuurlijk klinken met voldoende body en dienen correct geplaatst te zijn. Bij het beluisteren van Michael de Jong - Last chance romance laten de Offrande`s horen hoe het moet; een stem, die zo mooi en natuurlijk klinkt dat je gewoon de emotie van de zanger kunt voelen! Erg mooie muziek ook, die ik meteen op m`n verlanglijstje plaats.
Uiteraard draaien we ook een paar lp`s, er wordt vervolgens geluisterd naar jazz-fusion van "Najee - Tokyo blues" en popmuziek van "Everything but the girl - Eden". Hoewel het zondermeer uitstekend klinkt, komt het geheel iets rustiger, ingetogen en minder dynamisch over dan de cd-weergave in Johan`s set. Toch blijkt maar weer dat een draaitafel anno 2004 voor veel muzikaal genot kan zorgen.
We besluiten de luistersessie met cd`s van Jan Akkerman en Larry Carlton, ik kan verder weinig toevoegen aan mijn eerder vermelde luisterervaringen met deze set. Het klinkt gewoon erg goed en m`n aantekeningenboekje ligt al een tijdje dichtgeklapt op de bank, het technisch luisteren is voorbij en er wordt alleen nog maar van de muziek genoten.
Conclusie
Conclusie
In de trein, terug naar huis, blader ik nog eens wat door m`n aantekeningen van deze middag heen. Speakers van dit formaat heb ik nog niet eerder in mijn reviews besproken. Eerlijk gezegd geef ik zelf de voorkeur aan grote systemen, omdat deze naar mijn idee vaak beter in staat zijn om een "groter" plaatje neer te zetten, gekoppeld aan een full-range weergave. Na het beluisteren van de set van Johan, en dan in het bijzonder de Jean Marie Reynaud Offrande, ben ik nu nog meer overtuigd van het feit dat ook kleinere systemen uitstekend in staat zijn om een grote en realistische stage op te bouwen, gekoppeld aan een krachtige laagweergave. Hoewel deze speakers vanwege hun afmetingen in de onderste regionen wat "informatie" laten liggen, zijn het zeer complete speakers met een fantastische en geloofwaardige stage en een volledig in balans zijnde weergave. De set van Johan is dan ook uitstekend in staat om de "emotie in de muziek" over te brengen!
Mij restten nog enkele dagen voordat ik op kerstavond, na 13 jaar samenwonen, mag hopen op een "ja-woord" van mijn geliefde na een zorgvuldig door mij voorbereid huwelijksaanzoek, maar ik geef nu alvast mijn "ja-woord" aan Johan`s set.
Tenslotte wil ik Johan bedanken voor zijn gastvrijheid en wens ik jullie allen een voorspoedig, gezond en vooral muzikaal 2004 toe!
De set van Johan:
Bronnen:
CD-loopwerk Denon DCD 3300
DAC ALBS Burr Brows PCM63K
Michell Orbe SE met SME 309 en Kiseki Blue
Kenwood DAT recorder
Yamaha tuner
Versterking:
Sphinx Project Phono Equaliser
Sphinx Project 8 voorversterkerSphinx Project 18 eindversterker
Speakers:
Jean Marie Reynaud Offrande
Stax Lambda Basic hoofdtelefoon
Bekabeling:
CD loopwerk -> DAC; Siltech HF8
DAC –> Project 8; Siltech (gebalanceerd)
SME 309 -> Project Phono; standaard SME
Project Phono -> Project 8; VanMeedevoort silver
DAT -> DAC; Ixos 104
Tuner -> Project 8; Ixos 104
Project 8 -> Project 18; VandenHul Thunderline Hybrid (gebalanceerd)
Project 18 -> JMR Offrande; Van den Hul Inspiration Hybrid biwire (met retour aarde)
Netsnoeren; standaard
Beluisterde muziek (cd`s en lp`s):
Jing Chi - Jing Chi (cd: Tone Center-TC40212 / 2002
Jay-Tee - Jay-Tee (cd: Hotwire records-EFA12840 / 1998)
Michael de Jong - Last chance romance (cd: Munich Records - MRCD 235 / 2002)
George Duke - Muir woods suite (cd: Warner Bros. - 9362-46132-2 / 1993)
Patricia Barber - Café blue (cd: Blue Note - 724352181025 / 1994)
Victor Wooten - Yin Yang (cd: Compass Records 742742 / 1999)
Najee - Tokyo blue (lp: EMI - EL92248 / 1990)
Everything but the Girl - Eden (lp: WEA 240 395-1 / 1984)
Jan Akkerman - Acoustic passion (cd: Roadrunner Records RR 8577-2 /1999)
Larry Carlton/Steve Lukather - No substitutions, live in Osaka (cd: Zomba FN2060-2 RTD 353.2060.2 / 200
Naschrift: Extra info over Sphinx (met dank aan directeur Peter de Ruig)
In het jaar 2000 verloor Audioscript snel na elkaar de vertegenwoordiging van B&W luidsprekers en van AKG Acoustics.(microfoons, hoofdtelefoons etc). Door het wegvallen van een zo groot deel van de omzet bleek het niet mogelijk om te blijven voortbestaan. Audioscript sloot eind 2000. Hoewel Audioscript niet meer bestond, is Sphinx in de belangrijkste export landen (Azie, Frankrijk, Belgie) nooit van de markt verdwenen.
Met ingang van 2001 worden de volgende modellen weer opnieuw gefabriceerd:
Project series: Pj2, Pj 8, Pj 12, Pj18, Pj 32, Pj50 en Phono Equaliser
Myth series: Myth 1, 3, 5, 7, 11 en de nieuwe Myth 9 Mk2, die vooral in Frankrijk veel zeer goede tests heeft gekregen.
Zojuist is een iets vernieuwde versie van de geïntegreerde versterker Project 10 geintroduceerd onder de naam "Project 10 Limited Edition"
In 2004 zullen de volgende producten worden geintroduceerd:
- Project 20: mono eindversterker met een vermogen van 380 W aan 8 ohm ( > 500 W aan 4 ohm),
- Project 22: gelijk aan Pj20 maar met een aangepast uiterlijk voor de Aziatische markt,
- Project 30: losse DAC, gebaseerd op de Project 32 speler.
Tot op heden verkopen slechts een zeer klein aantal hifi zaken in Nederland Sphinx apparatuur en dan vaak nog maar een klein deel uit het programma. Lezers die geinteresseerd zijn in adressen en eventuele nadere gegevens kunnen die opvragen per telefoon of email bij Sphinx. (www.sphinxlab.nl)
© Audiopaul, december 2003
Noot van de redactie:
Deze AudioPaul Beluistert is exclusief geschreven door AudioPaul voor HiFi.nl en wordt daarnaast ook gepubliceerd op AudioPaul`s eigen website.