Fabrieksbezoek Dali

Denemarken is mijn land niet. Ik ben er nu twee maal geweest om naar een luidsprekerfabrikant te gaan, maar ik voel me er niet thuis. Het land is te groen, te stil, te weinig mensen op straat, BTW en accijnzen te hoog. Kortom de civilisatie van onze grote steden (en de kans op een goed glas whisky) zou ik er veel te veel missen. Daar staat tegenover dat de Denen een uiterst vriendelijke volk vormen, zeer voorkomend, eerlijk en oprecht. Wars van opsmuk. Meester op het gebied van Deens koffiegebak en vakbekwaam als het om audio gaat. Nederland kan zich niet spiegelen aan de Deense audio industrie die wereldwijd vooral bekend is om zijn luidsprekers en B&O.

Dali

Onderdeel van die luidsprekerindustrie is Dali. Gelegen in Norager en gevestigd in een voormalige meubelfabriek. De meubelfabriek is al lang niet meer te herkennen en het vloeroppervlak is sinds de komst van Dali twee maal verdubbeld. Bij binnenkomst in het pand valt de rust als een deken over je heen. Nergens gehaaste mensen, nergens zenuwachtige blikken, vriendelijkheid valt je ten deel. Na een kennismaking met directie en PR lopen we als eerste onderdeel van het bezoek de fabriek in.

We beginnen in de zagerij waar platen MDF, al dan niet voorzien van fineer of vinyl, door CNC gestuurde machines gevormd worden tot frontpanelen en zij- of achterkanten. In een hoog tempo komen de in één enkele bewerking gefreesde frontpanelen de machine uit. Elders gaan lange platen de machine in, waar ze zo gefreesd worden dat ze te vouwen zijn tot een kast. Stof is er nauwelijks te bekennen, te danken aan de afzuiging van MDF stof. Verder in het fabricageproces zien we hoe, voornamelijk vrouwen, in teams luidsprekers in elkaar zetten. Telkens in paren, om ervoor te zorgen dat de linker en rechter luidspreker zo exact mogelijk aan elkaar gelijk zijn. Elders solderen, alweer dames, scheidingsfilters in elkaar. Om te snuffelen aan het fabricageproces wordt de aanwezige pers uitgenodigd een poging te wagen zelf een set Ikon 6 luidsprekers te assembleren. Wat iedereen trouwens lukt en waar we later een “diploma” voor krijgen. Via de eindassemblage afdeling, waar een wand met referentie modellen staat om de constantheid van de fabricage te waarborgen, zien we hoe elke luidspreker getest wordt voor hij in de verpakking schuift. In de grote magazijnen staan duizenden dozen, die volgens Dali een voorraad vormen voor ongeveer drie weken. De gehele werkvloer ademt professie uit. En rust. Hoewel er hard wordt gewerkt lijkt stress onmogelijk in de Dali fabriek. Laat zich dat uiten in de producten?

Na de werkvloer volgt een uiteenzetting van wat Dali voorstaat en welke plannen men heeft. Dali heeft twee duidelijke doelen: ten eerste wil men gaan behoren tot de vijf beste luidsprekerbouwers van Europa en ten tweede wil men dat doen met producten gemaakt in Denemarken. Men wil de fabricage geheel in eigen hand houden en niet verplaatsen naar China. Het eerste doel verdient enige verduidelijking anders zou men denken dat Dali inferieur is aan andere merken. Dali is ooit opgezet door de eigenaar van een grote hifi keten die actief is in de Scandinavische landen. De luidsprekers van Dali moesten de gaten vullen tussen bestaande, ingekochte luidsprekerlijnen van anderen. Pas later is Dali een andere koers gaan varen en is nu bezig met een inhaalslag door niet alleen “gaten” te vullen, maar de markt te penetreren met hoogwaardige luidsprekers die in prijs en kwaliteit concurreren met merken als B&W en Focal-JMLab. Waarbij Dali zich terdege realiseert dat B&W zo groot is dat men die in omvang niet zal evenaren.

Dali ziet met lede ogen dat de Deense luidsprekerindustrie krimpt. Jamo is overgegaan in de handen van Klipsch. D-S-T, het bedrijf waar Vifa, Peerless en Scan Speak units vandaan komen, is eigendom van het Amerikaanse Tympani. Productiefaciliteiten worden opgeheven en gaan richting China. Dali, dat zorgt voor regionale werkgelegenheid, wil in die stroom niet meegaan. Deens vakmanschap moet de basis vormen van toekomstige groei en de niche markt bedienen die kwaliteit als hoger doel heeft, boven verarming en kwaliteitverlies. High Fidelity weergave tegen een scherpe prijs, mogelijk door innovatieve ontwikkelingen binnen een solide productieproces, is wat de directie van Dali drijft en voor ogen staat.

Ikon 6

Nieuwste telg in de uitgebreide Dali familie, die de markt verder open zal breken, is de Ikon 6. Een systeem dat zwaar leunt op technieken die eerder zijn ontwikkeld voor de Euphonia serie. Zo zien we de woofers met papier/hout conus terug en de bijzondere tweeter die een dome combineert met een ribbon. De Ikon 6 is een 2,5 weg systeem. De onderste woofer valt eerder af (800 Hz) dan de woofer die ook de middentonen voor zijn rekening neemt (tot 3,2 kHz). De dome tweeter neemt het over op 3,2 kHz en loopt door tot in de hoogste regionen. Omdat Dali kiest voor een dome van 28 mm is de tweeter niet in staat de hoogste frequenties weer te geven en bovendien loopt de spreiding terug.

Om die reden combineert Dali de dome met een ribbon tweeter in een enkele zorgvuldig berekende behuizing. De ribbon, die vanaf 14 kHz inzet (eigenlijk al veel lager want de cross-over verloopt heel vloeiend vanaf 8 kHz), kan juist wel goed spreiden en loopt ver door in de frequentieband, maar is minder geschikt voor werk onder de 10 kHz wegens geringere belastbaarheid. Zo behoudt Dali het beste van twee goeden en elimineert de kwaden. Het lastigste punt was de integratie van de twee units, die exact op elkaar moeten aansluiten om faseproblemen te voorkomen. De twee woofers zijn op eigen specificatie van Dali gemaakt door D-S-T. De papierconus, die versterkt is met houtvezel om opbreken te voorkomen, herken je van verre aan de opvallende bruine kleur. Achter de conus een lange slag spreekspoel, bewegend in een krachtige magneet. Dali heeft gekozen voor een lang slag woofer, zonder de lange slag actief te benutten. De bewegingsvrijheid wordt benut om op huiskamer niveau de vervorming laag te houden. De conusophanging is soepel en veert direct terug als je hem hebt ingedrukt. Een goed teken, want dat betekend dat de unit snel is.

Filter en kast laten zien hoever je als fabrikant kunt gaan voor een luidspreker die 600 euro per stuk in de winkel zal kosten. Luchtspoelen, Solen condensatoren in de signaalweg, 18 mm MDF, een gelaagd front, vinyl bekleding van de kast. Het filter is hard wired opgebouwd op een plaatje MDF en voorziet in bi-wiring. Op mijn vraag of bi-wire gezien wordt door Dali als daadwerkelijk voordeel of alleen maar er op zit om commerciële redenen volgt als antwoord: "Deze vraag horen we liever niet. Want net als vele concurrenten met ons zien en horen wij geen voor deel in bi-wire. Maar de klant eist het van de industrie. Als de klant zo graag zijn geld wil uitgeven, laat hij dat dan doen door een 2-aderige kabel te kopen in plaats van een 4-aderige kabel die hetzelfde kost maar minder presteert. Daar hoort een kanttekening bij: bi-wire terminals stellen de klant in staat om met twee eindversterkers te bi-ampen en dát geeft wel een enorme verbetering aan elk systeem dat die mogelijkheid biedt." Hoe eerlijk wilt u uw antwoord? Denen zijn open en eerlijk. De Ikon 6 meet 100 x 18,8 x 33,2 mm, weegt ruim 18 kilo en zal verkrijgbaar zijn in lichte eiken en walnoot kleuren. Het is een basreflex systeem met de poort aan de voorzijde. De Ikon 6 gaat deel uitmaken van een familie waarin centers, surround, sub en monitors een plekje krijgen. De ontwikkeling is in volle gang, waarover straks meer.

Zien is één ding, horen een tweede. We begeven ons naar de luisterruimte van Dali waar naast de Ikon 6 een Dali Megaline en Euphonia MS 4 staan. Aangesloten op in eigen huis ontwikkelde en gebouwde versterkers. Eerst maar eens de Ikon 6 beluisteren. Die krijgt even flink op zijn duvel als er vol gas wordt gegeven. Het systeem speelt hard, erg hard, zonder een krimp te geven. Daarbij valt op dat er schijnbaar geen onregelmatigheden in het frequentieverloop zijn. Geen pieken in het hoog, geen nare resonanties in het midden en een laag weergave die nergens te drukkend of te zwaar is. Het beeld geeft zowel hoogte en breedte als diepte weer. Het projecteert in de luisterruimte, al maakt hij de weergave “larger than live”. De muziek die wordt gedraaid is een mengeling van klassiek, pop en jazz. Het geeft een goed beeld van wat de speaker kan, zelfs in deze ruimte die geen van ons kent en waarin vreemde elektronica staat. Zo op het eerste gehoor (uiteraard weer te kort) staat hier voor ons een speaker die de prijs van 1200 euro per paar meer dan waar maakt. Duidelijk is dat ontwikkelingen gedaan voor de Euphonia hun weg hebben gevonden naar de budget sferen. Natuurlijk waren besparingen noodzakelijk, maar dat de gelijkenis blijft merken we als de Euphonia MS 4 de plaats van de Ikon 6 inneemt. De MS 4 is voornamelijk rustiger en loopt dieper door naar de ondergrens. Meer detail is hoorbaar en meer verfijning. Speelt gemakkelijker en loopt minder op de toppen van zijn kunnen. Het prijskaartje is helaas evident hoger. Blijvend is het stabiele stereobeeld, de kracht van het systeem en snelheid die de conus aankan.

Extra`s

Van een andere orde is het Megaline systeem van Dali. Een lijnbron van ruim twee meter hoog. Dat levert pas echt kracht en duwt de luisteraar in zijn of haar stoel. Van subtiel tot oorverdovend hard doet het systeem slechts datgene wat de versterker en de bron verlangt: muziek weergeven zonder krimp. Neem eens Janis Ian met haar audiofiele CD. Janis verliest zich geen seconde in haar band en staat ver naar voren. De explosieve kracht van het systeem is nog wel het meest indrukwekkend. Wie het uiterste aan detail wil is in mijn ogen nog beter af met de Euphonia. De Megaline is vooral immens. Hoorbaar en zichtbaar. Voor dat we de middag afsluiten gaan we naar een andere ruimte waar een prototype van de Ikon 2 staat opgesteld. Een tweeweg systeem met de dome/ribbon tweeter en een enkele papier/houtvezel conus woofer, een direct afgeleide van de Ikon 6.

Het systeem is nog niet productie gereed en de aanwezige pers wordt om commentaar gevraagd. Ondergetekende heeft nogal wat opmerkingen die, aan het gezicht van directeur Lars Worre te zien, Dali niet blij maken. Vooral heb ik commentaar op de laagweergave die kwalitatief de mindere is van de meer dan goede tweeter combinatie. Met Kari Brenmes in een NAD speler, in combinatie met een NAD versterker, heeft het laag het erg moeilijk. Lars draait de speaker om en laat zien dat dit prototype van de Ikon 2 drie reflexpoorten heeft (twee afgestopt) om de laagweergave op het gehoor te tunen. Ook het filter is nog niet af en ligt bovenop de kast. In een daags daarop volgende mail correspondentie komt commentaar van Dali. Achteraf is men blij met de kritiek (daar was de sessie ook juist voor opgezet), omdat men liever nu hoort wat er verbeterd moet worden, dan dat men later via reviews het commentaar moet lezen en niet meer kan bijsturen. De teleurgestelde blik mag worden opgevat als die van een ouder wiens kind (terecht) wordt bekritiseerd. Het is wel een frappant idee dat de Ikon 2 straks trekjes heeft die ik heb geïnitieerd.

Al met al werd het voor beide partijen een nuttige dag, veel leerzame informatie over het bedrijf Dali, de toekomst plannen en uiteraard het kennismaken met de nieuweling: de Ikon 6. Een luidspreker die ik een grote toekomst voorspel in zijn prijsklasse vanwege de hoge prijs/kwaliteit prestatie en de opvallend goede weergave. De weg terug naar de luchthaven bewijst nogmaals dat Denemarken mijn land niet is. Groen, groen en nog eens groen. Het lijkt de film “The village” wel. Gelukkig maar dat ik er alleen luidsprekers hoef te bewonderen. Want dat kunnen ze daar. Ontwikkelen en bouwen. De bescheidenheid van de Denen heeft alles te maken met hun eindresultaten. Die spreken voor zich. Daar is geen geldverslindende marketing machine voor nodig.