Interview Neil Patel

Naast het geschreven verslag dat u hieronder vindt heeft HiFi.nl het interview ook gefilmd. U kunt dit filmpje in verschillende formaten downloaden. Houdt u rekening met een (afhankelijk van de snelheid van uw verbinding) lang(ere) downloadtijd.

Mr. Patel, welkom bij de ‘Music, Art en Poetry show’ van Rhapsody. Om mee te beginnen: waar denkt u aan bij de woorden ‘Music, Art en Poetry’?

Wow, dat is niet echt een technische vraag... Je begint met het idee van het overbruggen van dimensies, jezelf betrekken in het onderbewuste van de artiest en het algemene onderbewuste denken van een cultuur. Het is een soort deur naar een ‘andere plek’. Zoals Harry van Dalen gisteren zei: je betrekt jezelf in de ‘matrix’, je bent in de matrix. Er zijn deuren die je hier toegang tot verschaffen.

Is dat wat u probeert te doen met Avalon?

Het is bijna precies wat we proberen te doen met Avalon! We proberen niet alleen kunst te creëren, maar ook een poort open te zetten naar die plek. De beste ervaringen in het luisteren naar muziek zijn de keren dat de grens vervaagt tussen het bewuste en het onderbewuste. Dat is naar mijn idee het de ultieme doel. Het maken van deze ‘connecties’ vereist het passeren van die grens.  Wij proberen dingen te maken die het mogelijk maken dat te doen, voor bijna iedereen en wanneer je maar wilt op de manier waarop je dat wilt. Je moet in staat zijn jezelf te transporteren naar een Miles Davis sessie in de jaren ‘60 en het ‘ding’dat tijdens die sessie gebeurt over te zenden naar het hier en nu. Een soort tijdmachine dus! Maar we gaan dus grenzen over, we maken dingen die dat mogelijk maken.

Kunt u vertellen hoezeer de Isis meer in die richting gaat dan eerdere modellen?

Dat is een moeilijke vraag, want het heeft meer te maken met jouw reactie op het model en de reactie van anderen, minder met mijn intentie. We hebben hard gewerkt aan de Isis de laatste 3 a 4 jaar en de laatste 1,5 jaar zeer intensief. De repons is exceptioneel en gaat verder dan alles wat we ooit hebben meegemaakt, dus ik begin te voelen dat we succesvol zijn geweest in het overschreiden van die grenzen. Maar dat is voor iemand anders om te bepalen en zeggen of de Isis werkelijk beter is op dat punt. Ik kan je technsiche details geven dat hij beter is, maar als sensitieve mensen en mensen met kennis erop gaan reageren zoals we het net hadden over de matrix, pas dan weet je dat je succesvol bent in je design.

Hoe weet u dat u zo ver bent gegaan met een speaker als mogelijk is. Wanneer is het ‘af’? En weet u van tevoren of het model populair zal zijn?

Je stelt twee vragen. De eerste vraag is: wanneer weet je dat het klopt, wanneer weet je dat het de complete transitie is naar die andere werkelijkheid, of: zal het populair worden. Dat zijn twee verschillende ideeën. Ten eerste denken we niet of het model succesvol of populair zal worden. Wij geloven dat als we het goed doen, het goed wordt ontvangen, omdat het menselijk zenuwsysteem en spiritueel systeem er op reageert. De eerste vraag is dus het belangrijkste: wanneer weet je of het af is? De enige manier om dat te weten is om jezelf in de matrix te plaatsen. Als je daar bent, op dat punt, dan weet je het. Vraag het aan goede muzikanten. Als Keith Jarrett achter zijn piano zit is hij deel van het instrument of hij IS het instrument. De energie of communicatie komt van ergens anders. Hij is een lens, hij focust. Je moet op die plaats zijn en het door je laten stromen. Jij moet altijd weten waar je heen gaat en nooit stoppen tot je er bent.

Dus het is succesvol als de betrokkenheid in de muziek compleet is?

Ik weet niet, het is compleet als ik alle mogelijkheden heb uitgeput om te proberen het meer ‘transparent’, ‘puur’ te maken voor het doel, namelijk muziekbeleving.

Zijn de speakers van Avalon ontworpen tot een bepaald prijsniveau of prestatienievau? Hoe zet je een prijs op iets dat probeert wat u net beschrijft?

Wij denken er zo niet over na. We beginnen met een blank vel papier. Met de Isis praat je over iets dat significant minder duur is dan bijvoorbeeld een Sentinel. Met Isis zeggen we: we willen hier uitkomen, we willen de ‘State of the Art’ veranderen, zaken aanpakken die we niet eerder hebben aangepakt. Wat we doen is eigenlijk onderzoek in psycho-akoestiek, dus niet alleen hoe je elektrische energie omzet naar het bewegen van lucht. We zeggen ook: wat is het waar we op reageren en wat is het dat we naar voren willen brengen? Het is dus eigenlijk een onderzoek dat te maken heeft met hoe we reageren op die dingen en hoe we voelen over die dingen die we er uiteindelijk instoppen. Maar wat constructie betreft: we beginnen met een blank vel papier en zeggen: daar willen we uitkomen, dat is ons doel. We geven zoveel uit als nodig is en doen het uiterste wat daar uiteindelijk voor nodig is. We hebben wel bepaalde parameters: we willen binnen bepaalde grenzen blijven qua afmetingen, we willen bepaalde onderdelen gebruiken, we willen estetisch en fysiek een bepaalde vorm bereiken... Je begint jezelf eigenlijk onmiddelijk al te limiteren in de manier van: niet limiteren wat er doorheen komt, maar de idiote opties elimineren. En wat prijs bepalen betreft: we weten nog steeds niet of het het juiste ding is wat we doen (lacht).

Het ontwerp

Wat u deed met de Ascendant was afwijkend van eerdere modellen. Het model heeft een ander karakter.

Absoluut correct! Maar ik weet niet of je de nieuwe Ascendant hebt gehoord?

Nee.

De nieuwe Ascendant is heel erg als de Isis. Na doorstaan van een enorme leercurve (wat de Isis was) zijn er allerlei kleine dingen – truuks - die je leert en in een nieuw model stopt, zoals de nieuwe Ascendant. Ik ben behoorlijk tevreden met de Ascendant, hij is erg interssant. Maar je hebt gelijk, de context is anders. Maar toen we begonnen met Isis zeiden we: we willen alles beter maken. We willen dat alle parameters die ooit zijn aangepakt, empirisch beter zijn, in zwart en wit. We willen kunnen meten dat  hij beter is als het gaat om transiënt weergave, ruisvloer, de efficiëntie... eigenlijk alles wilden we dat beter was. Maar zelfs als alles beter is, moet je die stukken samenpakken tot een estetisch object dat nog steeds de muziek kan communiceren. We zijn in het eerste geslaagd, het is beter dan alles wat bestaat. Hoe hij estetisch presteert en hoe goed hij muziek communiceert, is voor anderen om te bepalen, niet voor mij.

Zijn er bepaalde technieken die u wel of juist niet gebruikt, bijvoorbeeld op het gebied van filtering of basafstemming? Zijn er constante punten in uw ontwerpen?

Ik zou wilen zeggen dat er wel bepaalde concepten zijn die we aanhouden in de gehele lijn, omdat we hebben uitgevonden dat die zaken gewoon werken en beter in staat zijn om emoties over te dragen. Of iets beter of slechter is, heeft te maken met hoe je die zaken met elkaar samenmengt. Ik zou niet kunnen zeggen of bepaalde technieken ‘verkeerd ‘zijn, het hangt van de context af, hoe je zaken aanpakt. Het hangt af van de units, de vorm van de kast, de filtertopologie, je kastdemping... Het hangt van zoveel zaken af. Dus om te zeggen dat iets echt verkeerd is, is alleen waar als iedere keer dat je het doet, het verkeerd uitpakt. Dan moet je het weggooien. Wat wij hebben geprobeerd, is een iteratief proces bedenken, wat betekent dat je leert terwijl je bezig bent en je steeds dichter bij je doel komt. Je elimineert mogelijkheden die je onderweg tegenkomt. Er zijn veel zaken die we hebben geëlimineerd omdat ze niet werken in onze context. Ze zouden echter prima kunnen werken in een andere context.

Omdat het geheel zich altijd als een systeem gedraagt?

Als je een systeem wilt maken met een hoge Q-factor, wat betekent dat de laagfrequente driver/drivers, of het nou een conus is of elektrostaat, de neiging heeft om na te ijlen, kun je dat integreren in de andere zaken van je ontwerp. Je kunt namelijk aardig wat zaken maskeren met een hoge Q in je systeem. Hoe dichter je echter komt bij iets dat kritiek gedempt is, van hoog tot laag, is het moeilijk om alles te balanceren. Het wordt als het lopen op een koord. En bij de Isis hebben we echt de limiet bereikt van wat mogelijk is om te produceren. En de reden daarvoor is, dat het niveau van het matchen van de componenten (en dat kunnen er honderden zijn in een crossover) niet moet gebeuren met een tolerantie van 1, 3 of 5%, maar een tiende of honderste of duizendste van wen procent. De mensen die de speakers maken, moeten extreem precies te werk gaan. Het is als het maken van een horloge:  als je een fout maakt, vernietig je de structuur. En daarom is het moeilijk om nog vooruitgang te boeken tenzij de technologieen veranderen. Nieuwe dingen zijn mogelijk als technologieen veranderen, maar je kunt slechts één luidspreker beter maken dan de Isis, niet 20, 50 of 100.

Je had het over een lage Q-factor van een speaker. Geloof je in akoestisch dode behuizingen? Denk je dat andere materialen als MDF goed zouden kunnen werken?

Een behuizing moet inert zijn en zo weinig mogelijk toevoegen aan de algehele resonantiestructuur. Een luidspreker is niet een muziekinstrument. Het moet er uitzien  en zich zo gedragen, maar niet zo gebruikt worden. Als dat wel zo is, dan is dat één van de dingen die echt verkeerd zijn in mijn ogen. Als de speaker zich gedraagt als een muziekinstrument, zal het één ding goed doen, maar niet goed presteren met zowel folk-muziek, groot klassiek werk, rockmuziek als akoestische jazz. Dus de kast moet inert zijn, het moet synergetisch werken met de rest van het luidsprekersysteem. De behuizing is slechts één onderdeel. Je moet het holistisch bekijken en bedenken hoe je het ding [de kast] integreert met de rest, want niets is compleet inert. Je moet er dus mee leren leven en jezelf afvragen hoe je het ding controleert en hoe je zijn potentieel maximaliseert. Je kunt iets maken uit ieder materiaal, maar natuurlijke materialen hebben een betere resonantiestructuur dan man-made materialen. Dus een luidspreker gemaakt uit plastic, zal dan misschien niet klinken als plastic, maar zal een bepaalde structuur hebben die iets toevoegt op zijn eigen manier. En tenzij je ermee dealt op een bepaalde manier, zal er iets uitkomen dat verkeerd klinkt.

Het is dus meer de implementatie van het materiaal dan het materiaal zelf? Waarom gebruikt u bijvoorbeeld geen echt hout?

Eén type hout - we gebruiken wel echt hout, op het oppervlak -, heeft een bepaalde resonantiestructuur. Als je kijkt naar hoe een gitaar is gemaakt, heb je verscheidene lagen, normaal gesproken uit verschillende soorten hout, omdat de uitzettingscoëfficiënten en resonatiestructuren onderling anders zijn. Kijk hoe een draaitafel is gemaakt en het draaiplateau: vaak opgebouwd uit gescheiden lagen, zodat je niet één bepaalde noot of een set noten hoort die ten allen tijden doorkomen en het ding op die manier een prominente sound geven. Wat je probeert te doen is niets te doen, uit de weg te gaan. We proberen zo leeg te zijn - in de boedhistische betekenis - dat we niets meer toevoegen aan het geheel.

Randapparatuur

Alle apparatuur zal iets toevoegen aan het eindresultaat. De luidsprekers worden altijd aangestuurd door apparatuur. Dat is iets waar u geen controle over heeft.

In bepaalde gevallen kun je dat wel. Maar je hebt gelijk: je lot is overgelaten aan wat ervoor wordt geplaatst. En in het geval van een luidspreker zijn dat erg veel dingen:  de hele keten die ervoor zit, maar ook de kamer en hoe die zich gedraagt. Als je iets maakt dat zo ‘transparant’ is, in de betekenis van ‘nietsheid’, zul je al die dingen kunnen gaan horen. Het is een kwestie van geloof in het extraheren van de goede dingen in de apparatuur die je ervoor zet en het zoveel mogelijk elimineren van de negatieve zaken. Dit kun je doen door de speaker makkelijk aanstuurbaar te maken, hem te tunen op een manier dat.... Het is zoiets als het ontwerpen van een auto met een geschikt onderstel. Als je er mee op normale wegen rijdt, moet het stijf zijn, maar ook soepel, zodat oneffenheden minder opvallen. Maar als je alle vering eruit haalt, kun je er alleen nog maar mee rijden op het circuit. Dat zijn de zaken die men kan doen om het ‘makkelijker’, te maken.

U moet uw speakers ontwerpen met behulp van bepaalde ‘referentie’-apparatuur. Is er bepaalde apparatuur waar u steeds op terugvalt?

Wat er eigenlijk gebeurt is dat je merkt met bepaalde apparatuur te werken, maar als je dichter tegen het einde van het designproces komt, is het zaak om naar zoveel mogelijk verschillende apparaten te luisteren om uit te vinden of je ergens misschien een fout hebt gemaakt.

Wanneer weet u dat u een fout heeft gemaakt?

Dat hoor en weet je direct. Om te weten WAT er verkeerd is, is moeilijker. Ik denk echter dat iedereen die afgestemd is op het juiste, het direct weet als het verkeerd is. Ook weet je de individuele karakteristieken van de gebruikte apparatuur: je weet dat een versterker en CD-speler zo en zo klinken. Je weet dat de kabels op een bepaalde manier werken. Als je dus meer van dat specifieke geluid hoort en je vergelijkt dat met heel veel andere apparaten, weet je dat je iets gemaakt hebt dat de potentie heeft om doorheen te luisteren en als je het niet hoort, weet je dat je ergens voor hebt gecompenseerd. Hiervoor is nog meer luisteren nodig, want als je op dat punt bent, is luisteren het enige dat telt.

Er bestaat een soort heilige drie-eenheid van Spectral, Avalon en MIT. Denkt u dat het die status heeft voor een reden?

In Nederland heeft dat een heel simpele reden: de distributeur is de distributeur van Spectral, MIT en Avalon... Hij krijgt goede resultaten ermee en ze blijven er goede resultaten mee hebben. Ik weet het dus niet met die heilige drie-eenheid...

Is deze drie-eenheid ook niet veel gebruikt en bekend in de USA?

Minder. Wat je meestal ziet, is dat de individuele distributeurs hun eigen weg vinden en als de distributeur op één lijn zit met de mensen waarmee hij werkt (zijn cliënten) en hun smaak kent, weet hij wat ze mooi vinden. Zij zijn degenen die succesvol zijn. Andere combinaties, zoals in Japan, Hong Kong, maar ook minder ver, in Duitsland of Italië, kunnen heel anders zijn, omdat de smaak anders is. Dus is één drie-eenheid de beste? Ik denk niet dat dat een discutabel punt is, het is juist het missen van het punt.

Denkt u dat jullie speakers zo ‘niets’zijn, dat zij deze zaken kunnen overstijgen en aan ieders smaak kunnen appelleren?

Dat weet ik niet. Het is een zeer goede vraag en ook een moeilijke voor mij om te beantwoorden. Uiteraard HOOP ik het. Maar hoe dichter je komt bij ‘nietsheid’, hoe meer je kunt worden geprezen of neergesabeld voor het eindresultaat. We hebben verschrikkelijke situaties gehoord de afgelopen jaren en ik denk niet dat dat te maken had met de luidsprekers, maar iets anders. Door de kabels, de kamer, veel verschillende zaken. Het punt is dat je of de credit, of de schuld krijgt als je luidsprekers maakt.

Soms is het makkelijker een speaker te maken of kopen die een bepaalde sound heeft.

Absoluut correct!

Alles  wordt veel kritischer met een werkelijk transparante speaker: je hebt of een hemels geluid, of hel.

In zekere zin ben ik het met je eens en heb je gelijk. Het is veel makkelijker IETS te verkopen dan NIETS, maar zoals ik mijn verhaal begon: we waren niet aan het kijken vanuit het gezichtspunt: wat zullen we gaan verkopen? We zeggen: we willen dit doen als een kunststuk, we willen het doen voor onszelf en het doen voor de beleving. En we geloven dat als we dat doen, dat het verkoopt. We hebben nu ongeveer 20 paar Isis verkocht en we horen van allen dat het hun apparatuur beter laat klinken en ze begrijpen niet waarom. Zelfs kritische reviewers hebben me verteld dat ze iets luisterden op de Isis met een bepaalde versterker en nooit hadden geweten dat die versterker zo goed was. Ze dachten het apparaat te kennen, maar de Isis greep diep in het binnenste van de versterker en haalde er allerlei helderheid en details uit, waarvan zij niet wisten dat dat erin zat. Dus de hoop is dat je al die informatie uit de platen en CD’s trekt die je kent en koestert. Dat is de hoop en met Isis is dat hetgene wat gebeurt is. Ik ben blij met die eerste reacties.

De toekomst

Zijn er nieuwe ideeen voor de toekomst? Jullie gebruiken nu keramische en diamanten drivers. Komt er een nieuwe revolutie, de nieuwe grote stap in drivers? Zijn er überhaupt nog grote stappen te nemen?

Dit is al gebeurt in de Isis en wel op twee manieren: het is de eerste luidspreker die voor alle drivers neodymium magneten gebruikt. Er zijn ook nieuwe onderdelen en technieken gebruikt voor het crossover, de geleiders en de kastconstructie. De meeste van deze zaken hebben we zelf ontworpen, dus wij hebben de grenzen echt flink verschoven wat de technologie betreft. Wat betreft de meer betaalbare zaken: de nieuwe Ascendant en de nieuwe NP serie luidsprekers hebben allemaal een prachtige nieuwe tweeter die we hebben ontwikkeld de laatste paar jaar. Ook deze gebruikt neodymium magneten en een heel mooie toriodale magnetische structuur en doet allerlei zaken die al vele jaren op onze wensenlijst stonden. Het materiaal van de dome is een ‘proprietary composite’ en is extreem stijf.  Als je kijkt naar de uitsterfpatronen - de watervalgrafieken -, zijn die beter dan die van vele diamanten tweeters die dunner zijn. Het materiaal is stijver, cleaner, de break-up modes zijn ver buiten het hoorbare gebied verschoven... Het is een geweldige tweeter!

Dus het is een nieuw ontworpen tweeter van een nieuw materiaal? Is het beryllium?

Nee, het is een composiet van metalen en microfibers. Als je het zou kunnen gebruiken in een Formule-1 auto, zou het geweldig zijn, maar het is erg duur om te gebruiken voor iets dat dikker is dan een tweeteroppervlak. We wilden iets maken dat leek op diamant wat prestaties betreft, maar voor een prijs die het mogelijk maakt de tweeter te gebruiken in minder dure modellen. Wij zijn dus constant aan het ontwikkelen  en grenzen aan het opzoeken. We zijn een ‘R&D’ bedrijf, dat is wat we doen!

Denkt u dat uw ideeen zullen worden overgenomen door andere merken?

Dat is al het geval! Toen wij begonnen, waren speakers rechthoekige dozen. Tegenwoordig zie je overal speakers met facetten. Wie deed dat het eerst? Wij! En wel om de afstraalkarakteristiek te optimaliseren. Ik zie de dingen die mensen doen en soms vind ik het komisch, omdat ze niet weten wat ze doen. Ze plaatsen gewoon facetten zonder de afstand, de hoeken, en de kantelfrequentie van de drivers in ogenschouw te nemen. Wat uiterlijk betreft is dat dus al aan de gang, maar wat prestaties betreft is dat moeilijker, omdat het bijna niet is te kopiëren. Iets maken dat er uitziet als een Avalon is niet zo moeilijk, maar de prestaties zijn er niet, omdat ze niet de merkeigen drivers hebben, de merkeigen materialen, crossover componenten en topologie. Ook hebben ze niet het beste team ter wereld... (glimlacht)

Hoe groot is het team?

Niet zo groot, 20+ personen. Alles is handgemaakt, met veel precisie... Ze zijn de beste! Je kunt andere speakers kopen, maar niet iets kopen dat zo goed is gemaakt. Misschien kun je zelfs wel niets kopen op de wereld dat zo goed gemaakt is. O.k., misschien een Patek Philipe... (glimlacht). Ze zijn absoluut de beste en als het neerkomt iets op de juiste manier te doen en zo precies als mogelijk, moet iedereen achter hen in de rij aansluiten, zij zijn de beste...

In Nederland zijn veel enthousiastelingen die uw speakers ‘klonen’. Ze noemen ze zelfs ‘clones’. Ze zien er ook uit als Avalons. Heeft u deze ooit kunnen beluisteren?

Ik heb er eentje gehoord. Een Ascent of Eidolon-kloon en het was afschuwelijk. Ik maak er grapjes over: ik heb een Ferrari in mijn garage, ik heb hem uitgehouwen uit roomkaas. Het ziet er als een Ferrari uit, maar het werkt niet als een Ferrari. Voor mij zou het flatterend moeten zijn, maar ik vind het eigenlijk een beetje triest. Maak je eigen ding! Als je slim genoeg bent en je bent echt geïnteresseerd, maak je eigen ding! Ga ervoor en doe het! Ik weet dat de Sentinels een geweldig uitziend product is en het is gekopieerd, maar je kunt niet kopiëren wat het is. Het is gewoon niet mogelijk. Ik vind het dus wat komisch en triest. Ik geloof namelijk echt dat die mensen met de nodige faciliteiten en genoeg fantasie hun ding moeten doen. Ze zouden erachter kunnen komen dat ze succesvol zijn. Ze moeten ons niet volgen, dat is niet logisch. Doe het! Ga de competitie aan met je eigen ideeen!

Is er een bepaalde ideale relatie tussen de grootte van de speaker en de grootte van de kamer. Zou u altijd adviseren een groter model in een grotere kamer te zetten, of werkt het zo niet. Uiteraard zijn er absolute kwaliteitsverschillen, maar is er een relatie?

Er is zeker een relatie. Mijn gevoel is dat als de context niet van alleen kamer, maar de kamer + systeem in het algemeen incorrect is, je een slechter resultaat bereikt dan als je het correct doet. Dus als je een kamer hebt met bescheidener afmetingen, kan het verstandiger zijn om een kleinere luidspreker te kiezen of een minder zware versterker. Het is wijzer omdat je dan meer muziek hebt uit het systeem als geheel. Al onze speakers hebben ook een ander karakter. Het is dus niet alleen een kwestie van prijs, maar ook van karakter. En het betekent dus niet dat de minder grote, minder dure luidspreker minder goed zou zijn. De speaker zou gewoon een karakter kunnen hebben waar je in geinteresseerd bent versus een ander karakter dat minder aanspreekt.

Dat is interessant, want ik vind dat de oude Ascendant mij iets deed wat de andere modellen niet doen. Hij maakte indruk op me op een andere manier.

Dat is mijn punt. En met de nieuwe versie van de Ascendant is er een vergroting van die richting waar je over praat. Hij heeft dat karakter en je wilt dat het zichzelf op de beste manier toont. Het zou geen vraag moeten zijn van de grootte van de kamer of hoe dik je portemonnee is, maar een kwestie van: “ik heb dit gekozen omdat ik er de meeste muziek mee kan extraheren in mijn systeemcontext”. En daarom denk ik dat de mensen die dit doen, zoals hier bij Rhapsody of More Music in het algemeen, zo goed zijn in wat ze doen, want Harry [van Dalen]  zal jou niet toestaan het verkeerde te doen. Hij zal het je gewoonweg niet verkopen: “Het is verkeerd voor je, laten we samen proberen een set te maken die in balans is en laten we er het beste uit halen.”

Muziek

Naast het gebruiken van zoveel mogelijk verschillende apparatuur, gebruik je dan ook zoveel mogelijk verschillende muziek?

Absoluut! Zonder twijfel! Maar dat is altijd aan de gang. Qua versterkers wil je ook karakteristieke ontwerpfilosofieën uitproberen. Je wilt luisteren naar bepaalde methodologieën, zoals een voltage source, current source, een triode... Je wilt naar zaken luisteren die voorbeelden zijn van methodologiën van denken in versterkerontwerp en je wilt weten hoe de speaker een interactie aangaat hiermee. Maar dat is een vrij technische benadering. Wat muziek betreft: er zijn altijd dingen waar je al 20 jaar naar luistert en van haver tot gort kent. Die brengen je snel dichtbij de beleving. Maar als je slim bent, gebruik je van alles en nog wat en wel zoveel mogelijk verschillende masters als je kunt. Wat ik doe: ik luister naar analoge live uitzendingen vanaf de radio. Als je een live-feed krijgt, ook al is het FM radio, kan dat erg indrukwekekend klinken. Het is niet in stukjes gehakt, gedigitaliseerd: je luistert ernaar terwijl het gebeurt. Er zit een ‘real-time’ aspect aan. En als je naar muziek luistert via een directe ‘mike-feed’ door een systeem, wat we doen als we opnames maken, hoor je zeer spectaculaire dingen. En je zegt tot jezelf: “Wow, ik dacht dat de limiet dit of dat was...”.

Een kort verhaaltje: we deden een opname van een groot orkest en er was een pauze, dus alle muzikanten waren weg. Ik was alleen in de control room en het volume stond open. Ik draaide mijn hoofd en dacht dat er iemand de kamer inkwam, maar iemand liep op de stage! De geluiden kwamen door het monitor-systeem, maar hoe vaak gebeurt het dat je werkelijk...

Een “suspension of disbelief”?

Ja, maar het was geen “suspension of disbelief”, want ik was niet echt aan het luisteren. Het was niet bewust, ik had niet gepland het te horen, ik deed iets anders. Maar op dat moment dacht ik echt even dat er iemand met mij in de kamer was. Wat zijn dat voor dingen, die zo subtiel zijn dat ze het effect hebben dat je gaat reageren zonder je bewuste te gebruiken? Hoe vaak gebeurt dat? Zelden met opgenomen muziek.

Is het überhaupt wel mogelijk om met hifi de werkelijkheid te benaderen?

Ik denk dat de limitatie minder zit in het hifi-systeem dan je zou denken. De limiet zit vooral in het opslagmedium en in het idee van iets opslaan. Mijn punt is dat er in real-time met microfoons aangesloten op een normaal hifi-systeem er heel extreme dingen kunnen gebeuren. Dat niveau hebben we echter nog niet gehaald met opslagmedia.

NOG niet? Zal er wel zo’n medium komen? Hoe gaan we nu verder nu DVD-Audio en SACD op sterven na dood zijn en de meesten tevreden zijn met MP3?

Dat is een politieke vraag. De ‘grote jongens’ controleren wat de ‘kleine jongens’ doen. De marktplaats voor ideeën was open 10-15 jaar geleden. Al de briljante mensen die veranderingen maakten en CD-technologie... De chips waren beschikbaar, alles was open voor hen, ze konden verbeteren wat de ‘grote jongens’ maakten. Die deuren zijn dicht of aan het sluiten. Dus de mogelijkheid om te innoveren (en innovatie komt altijd van de ‘kleine jongens’ en individuen, die geloven in hun ideeën), wordt onmogelijk gemaakt voor de ‘grote jongens’. Als je MP3 kunt verkopen, waarom zou je dan moeite doen een kleine groep te plezieren met hoge kwaliteit?

Maar iedereen wil toch de kwaliteit van een live feed, die je kan laten SCHRIKKEN door zijn echtheid?

Precies! Dat is exact correct! Je laten SCHRIKKEN door de echtheid! Maar als je mensen kunt laten slapen door kleine hoofdtelefoontjes in hun oren te stoppen en zo hun eigen persoonlijk universum te creëren: heeft dat nou wel of niet iets met muziek te maken? Ik weet het niet, maar ik kan in ieder geval zo niet naar muziek luisteren. Het is een ander doel. Neem de orkestuitvoering in het Concertgebouw van afgelopen avond: Harry [van Dalen]  zegt: “Wij zijn de jongste mensen hier en we zijn niet eens jong meer.” Dat is een vreselijk ding, het is een Nationale Trots die jullie hebben! Het zou niet alleen beschikbaar, maar begeerlijk moeten zijn voor iedereen. Ik weet het niet, het wordt een politieke en sociologische vraag. We zullen wel zien wat de toekomst ons brengt...

Mr. Patel, ik wil u graag bedanken voor dit interview, ook namens de hifi.nl lezers.

Het was een genoegen om te doen.