Focal Grande Utopia EM - The Private Viewing

Het is begin juli 2008 als ik naar St. Etienne reis om, net als de verzamelde Europese pers en de Focal distributeurs, kennis maken met de nieuwste generatie Utopia luidsprekers van Focal. Iedereen heeft tot nu toe zeer geheimzinnig gedaan over het project, het enige dat ik weet, is dat er een woofer wordt gebruikt “zonder magneet”.

Ik heb geen idee wat ik mij daarbij moet voorstellen. Om de spanning extra op te voeren nemen de mensen van Focal ons eerst mee naar de fabriek waar de luidsprekerbehuizingen worden gemaakt voor de Utopia en de Electra range.

Pas de volgende dag volgt de presentatie over de Grande Utopia EM en de eerste twee afgeleiden.

De aanzet

Het fabriekbezoek is de moeite waard, daar vertel ik u graag later over, de nieuwe Utopia is zo zeer de moeite waard dat ik daar mee wil beginnen. Het project is gestart in de herfst van 2005. Gérard Chrétien, directeur van de divisie “Home products” pakt de handschoen op en formeert een team om een nieuwe Utopia te creëren.

In de ontwikkeling van de Utopia definieert Focal zes fases.

De fases

Fase 1: Het ontwerp van de luidspreker met behoudt van het DNA in de Utopia lijn als “Focus Time” afstraling en opbouw uit losse elementen. Het duurt negen maanden voordat de vorm min of meer definitief is, een “ruggengraat” die gebogen kan worden om de sweet spot op de luisterplek te richten.

Fase 2: Na de vele verbeteringen in de hoogweergave (Beryllium tweeter), het filter (OPC), de magneten (Power Flower) en de verfijningen in midden en bas luidsprekers, is het tijd de basweergave fundamenteel aan te pakken. Als gangbare methodes terzijde zijn geschoven om de basunit op de luisterruimte af te stemmen, inclusief digitale signaalbewerking, ontstaat het lumineuze idee om terug te grijpen op een heel oud concept. Maak een magneet door middel van een spoel waardoorheen een elektriciteit voert. Een vergeten techniek, die met gebruikmaking van moderne materialen en computersimulatie zal leiden tot diepe basweergave, eenvoudig aanpasbaar aan de akoestiek van de luisterruimte. Zonder de tonale balans en de definitie aan te tasten. Iets wat met andere methodes niet kan slagen.

Fase 3: Is het productierijp maken van het ontwerp. Prototypes zijn geweldig geslaagd, nu is het de tijd om het definitieve prototype op de fabrieksvloer te maken. Besloten is geen enkel compromis toe te staan. Innovatie is het sleutelwoord om een exceptionele Utopia in de markt te zetten.

Fase 4: Het ruwe model is er. Het tunen kan beginnen. Het monster moet getemd worden om elke noot weer te geven zoals de muzikant die heeft bedoeld. Dag in dag uit luisteren, proberen, meten en simuleren op computers, moet een eindresultaat opleveren waar de muziekliefhebbers door geschokt zullen worden.

In de twee laatste fases 5 en 6 valt alles op zijn plaats. Het ontwerp is klaar, de afwerking bekend, de fabriek kan betrouwbaar en binnen ongekend nauwe toleranties fabriceren, het tunen is gereed. Tijd om de Grande Utopia EM aan de wereld te tonen.

Het resultaat

De behuizingen worden gemaakt in Bourbon-Lancy, een vriendelijk plaatsje op enige afstand van St. Etienne (waar het hoofdkwartier van Focal staat). Voormalig meubelmaker, inmiddels een persoonlijke vriend van Jacques Mahul en directeur van het houtbewerkingbedrijf, Jean-Paul Guy ziet kans 68 complex gevormde MDF delen samen te voegen tot één enkele Grande Utopia EM behuizing. MDF delen die gemaakt worden uit platen tot 5 centimeter dik.

Onderzoek, luisteren en meten heeft uitgewezen dat zulk dik MDF door de zachtere structuur midden in de plaat een betere dempende werking heeft dan twee delen van 2,5 centimeter die op elkaar worden gelijmd. De bouw van één enkele kast neemt 52 manuren in beslag. Heel veel handwerk, slechts weinig uren voor machinale bewerking. Van hetgeen we zien in de fabriek kan niemand zich al een voorstelling maken van de luidspreker zelf. Niemand vermoedt dat de uit vijf kasten bestaande behuizing met een slinger “gebogen” kan worden. Waardoor vier van de vijf luidspreker units optimaal gericht kunnen worden op de luisterpositie. 260 kilo materiaal is op die manier in een handomdraai optimaal ingesteld.

Beryllium

Focal houdt vast aan de Beryllium tweeter voor de Grande Utopia EM. De beproefde metalen dome is zo licht dat als je hem laat vallen hij naar beneden fladdert als een blaadje. Nieuw is het magneetsysteem achter de dome. Volledig open zodat er geen compressie op kan treden. (IAL of Infinite Acoustic Loading). De tweeter maakt gebruik van vijf lange Neodymium magneten die samen een gestroomlijnde buis zijn in de vorm van een turbine. Wat resulteert in een veldsterkte van 2,15 Tesla en een toegenomen gevoeligheid. De IAL2 tweeter heeft een resonantiepunt van 528 Hz (de IAL tweeter in de Electra 1000 generatie meet 1280 Hz). Focal heeft het Focus Ring principe laten vallen in de IAL2 generatie, eigenlijk het enige punt waarmee Focal niet voortborduurt op eerdere ontwikkelingen wat betreft de tweetertechnologie. De reden IAL2 gaat verder dan Focus Ring.

Focal heeft met het scheidingsfilter in de Grande Utopia EM voor het eerst gekozen voor een instelbaar filter. Bewust is er rekening mee gehouden dat woningen en interieurs over de gehele wereld verschillen en verschillende akoestische eigenschappen kennen. Is de infra basweergave is mede instelbaar via de veldsterkte van de magneet, de bas, het midden en het hoog zijn alleen instelbaar via jumpers op het filter achterop de behuizing. In totaal zijn er 1458 combinaties van filterinstellingen te maken. Waarbij moet worden opgemerkt dat het signaal nooit door de jumpers voert. De instellingen zijn altijd parallel aan de signaalweg. Focal heeft voor het filter (op het gehoor en gemeten) gekozen uit de beste spoelen en condensatoren, zonder te vervallen in exorbitante materialen en kabels. Het samenstellen van scheidingsfilter van de Grande Utopia EM kost twee mandagen per filter.

Het resultaat op papier is imposant. Een 40 cm woofer, een 27 cm midbasunit, twee 16,5 cm midden speakers en de 1 inch Beryllium tweeter zorgen samen voor een frequentiebereik van 18 Hz tot 40 kHz binnen +/- 3 dB. De gevoeligheid van het systeem is 94 dB, de nominale impedantie is 8 Ohm en zakt nooit onder de 3 Ohm. De scheidingsfrequenties liggen op 80, 220 en 2500 Hz. De kast meet 2012 x 654 x 880 mm en weegt 260 kilo. De eerste Grande Utopia’s EM zullen worden geleverd in hoogglans zwart, daarna volgt rood en gebroken wit. Mogelijk worden meer kleuren leverbaar in de toekomst. De voorlopig vastgestelde verkoopprijs is 65.000 euro per stuk.

Openbaring

Nog steeds hadden we de luidspreker niet in het echt gezien en bleef het gissen hoe de verschillende delen samengesteld zouden zijn. Toen eindelijk het gordijn wegschoof en op het podium drie Grande Utopia EM verschenen, in de drie kleuren, viel eerst een stilte. Een lange stilte omdat iedereen min of meer verbijsterd keek naar dit imposante stuk vakwerk. Daarna werd het voltallig aanwezige team dat verantwoordelijk is voor ontwerp, productie en marketing, beloond met een daverend applaus.

Het is een schok om de Grande Utopia EM in het echt te zien. Geen enkele foto doet recht aan wat Focal neerzet als hun grootste prestatie tot nu toe. Zelf mochten we op dat moment geen foto’s maken, dus bent u aangewezen op het materiaal dat Focal leverde. De Grande Utopia EM is in werkelijkheid fors van afmeting (nog steeds een understatement). De afwerking is subliem en Focal heeft aan elk detail aandacht besteed. Tot aan de keuze van het leer op de handgreep van de “slinger”.

Zoals Focal opmerkt: “Klanten die zich zulke luidsprekers kunnen permitteren eisen een volmaakt product, op geen enkel punt mag de Grande Utopia EM teleurstellen, daarom getroosten wij ons alle moeite om tot een volmaakt product te komen”.

Scala en Diablo

Naast de Grande Utopia EM toonde Focal de eerste twee afgeleide luidsprekers van de nieuwe Utopia lijn: de Scala Utopia en de Diablo Utopia. De Scala is een fors 3-weg systeem met precies dezelfde drivers als de Grande Utopia, minus de infra woofer en de tweede midrange. Kerngegevens zijn een frequentiebereik van 28 Hz tot 40 kHz, -6 dB punt op 24 Hz. Afmetingen zijn 1247 x 393 x 670 mm met een totaalgewicht van 85 kilo per stuk. Verwachte verkoopprijs zal 10.000 euro per stuk zijn. De Diablo heeft ook de IAL2 tweeter en de 16,5 cm woofer met Power Flower magneet. Zijn bereik is 44 Hz tot 40 kHz, met een -6 dB punt van 40 Hz. De maten zijn 431 x 258 x 427 mm, hij weegt 20 kilo en kost 4000 euro per stuk. Exclusief de stand van 750 euro. De vormgeving van de Diablo en de Scala is geënt op de Grande Utopia EM.

Eindelijk was het zover, in groepjes konden we de Grande Utopia EM niet alleen zien, aanraken en bewonderen, we konden gaan luisteren. Opgesteld in de demo ruimte van Focal staat een dCS en Halcro systeem klaar om muziek te spelen. Probleem met een groep is altijd muziekkeuze, de voorkeuren voor de elektronica en het vinden van een goed plaatsje. Laat ik het zo stellen, zelfs binnen die beperkingen is de Grande Utopia EM een systeem dat diepe indruk maakt. De basweergave is ongelofelijk strak en gaat zo diep als de beste subwoofer. Middengebied heeft een openheid als een polderlandschap in de zomerzon, het hoog heeft de detaillering van een briljant zonder insluitingen en is zijdezacht als dat wordt verlangd door de muziek. Het totaalbeeld heeft een ongekende verfijning, gekoppeld aan pure, onvervormde kracht. Een combinatie van “the beauty en the beast” in een enkele verpakking.

Het geluid plaatst in de ruimte en de meer dan 2 meter hoge luidsprekers verdwijnen uit beeld. Ik kan en zal niet zeggen dat Focal met zijn Grande Utopia EM de beste luidspreker ter wereld levert. Ik heb namelijk lang niet alles gehoord wat er te koop is. Ik kan wel stellen dat Focal zichzelf heeft overtroffen, de voorgaande Utopia reeksen in de schaduw zet en een systeem presenteerde in St. Etienne dat wereldwijd de concurrentie zal wakker schudden. Een systeem dat behoort tot het allerbeste op luidsprekergebied dat er te koop is. Graag had ik een poosje alleen willen luisteren, proberen en kennismaken met de set. Of met de Scala en de Diablo gespeeld. Jammer, dat paste niet in het strakke tijdschema dat je met een groep moet hanteren. De verwachting die Focal waarmaakt met de Grande Utopia EM is zo groot, dat ik thuis met een meetlat loop om te kijken waar ik of een set Scala Utopia of een set Diablo Utopia kwijt kan. Zonder ze nog maar één enkele noot te hebben horen weergeven. De kleur staat al vast, ik wens ze in het rood.

De Fabrieken

Ik beloofde het aan het begin van dit verhaal, de fabrieken van Focal zijn bezocht. In de fabriek van Bourbon-Lancy maakt Focal uitsluitend behuizingen voor de Utopia en de Electra serie. De kastenfabriek kent twee basis materialen: MDF om de kast te maken, fineer om hem af te werken. Platen MDF liggen klaar om op maat gemaakt te worden. Variërend in dikte tot 5 cm. MDF is makkelijk te verwerken, CNC gestuurde machines zorgen voor het op maat zagen en frezen van de verschillende delen. Die delen gaan op pallets naar de afdeling waar de kasten worden geassembleerd. Vanaf dat moment is alles handwerk.

Dames lijmen de kastdelen aan elkaar. Twee soorten lijm worden gebruikt: een sneldrogende lijm die ervoor zorgt dat het proces doorgang kan vinden en er niet oeverloos hoeft te worden gewacht tot de delen één geheel vormen, een langzaam drogende lijm gaat eveneens in de naden. Lijm die na het uitharden zorgt voor een stevigheid van jaren en jaren. De samengestelde kast ondergaat daarna diverse schuurbehandelingen, uitgevoerd met zowel handschuurmachines als met een bandschuurmachine. Opnieuw, uitsluitend handwerk. Na het schuren zijn de kasten gereed om te worden gespoten met de grondlak of om te worden gefineerd. Kasten die geheel gelakt worden zijn dan compleet, als er fineer aan te pas komt ontbreken b.v. de zijpanelen. Het spuiten gebeurt met een witte lak waarin veel krijt zit verwerkt. Het krijt zorgt ervoor dat kleine oneffenheden gevuld worden en vormt een perfecte ondergrond voor de latere laklagen.

Op de vraag waarom Focal een zwarte kast eerst wit spuit is het heldere antwoord: “Op een witte basis kunnen we heel gemakkelijk zien of het zwart 100% dekt”. Het spuiten met de hoogglans afwerking geschiedt in meerdere fases. Tussen de fases is het schuren, schuren en schuren. Is de afwerking eindelijk klaar, dan staat een volgende ploeg mensen klaar om de kasten eindeloos te polijsten. Een enkel foutje in de lak is voldoende om de kast af te keuren. Dus heeft men gezorgd dat het productieproces zo verloopt dat uitval minimaal is. De kasten gaan uiteindelijk met vrachtwagens op weg naar St. Etienne.

Het proces in St. Etienne

In St. Etienne zijn verschillende productie stromen te onderscheiden. Het maken van de units. Het samenstellen van scheidingsfilters. Het samenbouwen van units, filters en kasten tot een geheel. De W-conus units zijn handwerk. Basis is het foam bedekken met glasvezel en het geheel “afbakken” in de oven tot een conus. Daarna wordt het overtollige materiaal afgesneden met een laser, tot een volmaakt ronde conus klaar ligt.

Tweede stap is het lijmen van de spreekspoel aan de conus. Dan volgt het frame met de magneet, het solderen van de draden en het magnetiseren van de magneten. Elke unit wordt getest en vergeleken met de gegevens van de referentie luidspreker. De dome’s van de Beryllium tweeters worden op een andere afdeling gemaakt. In een beschermde omgeving omdat Beryllium gevaar op kan leveren voor de gezondheid. Dat gevaar is trouwens gruwelijk overschat en Focal durft het met een gerust hart toe te passen. Al blijft men voorzorgen nemen. De units worden aangeleverd aan de assemblage afdeling waar ook de filters terecht komen. Daar ontstaat de luidspreker, volgt opnieuw een test en staat de doos klaar. Via het magazijn, de distributeur en de winkel staat de luidspreker uiteindelijk bij u thuis. Het lijkt allemaal zo gemakkelijk, maar schijn bedriegt.

Als voorbeeld mag gelden de taak van Focal ontwerpers. Een ontwerp kan briljant zijn, je moet het ook in serie kunnen maken. Om er zeker van te zijn dat het serieproduct voldoet aan de eisen en “First of all” produceerbaar is, is de ontwerper verplicht vanaf het eerste moment dat zijn ontwerp in productie komt, mee te lopen in de fabriek. Dat geeft de ontwerper inzicht in het fabricage proces, hij vormt een direct aanspreekpunt voor het personeel en kan direct ingrijpen als hij merkt dat wordt afgeweken van zijn oorspronkelijke idee. Pas als is gebleken dat op de werkvloer mensen volgens instructie werken en een constante kwaliteit gehaald wordt, mag de ontwerper terug naar zijn tekenbord.

Van utopie tot Utopia

Een speciale vermelding verdienen de Utopia reeksen. Een Utopia is een kostbaar product. Zo kostbaar dat de klanten van een Utopia luidspreker nimmer teleurgesteld mogen worden. Wie een nieuwe luidspreker uit de verpakking haalt, verwacht dat hij of zij een onbeschadigd en spelend product aantreft. Wie een Utopia uit de krat haalt verwacht dat ook. Daarbovenop moet een Utopia volmaaktheid uitstralen.

Zelfs een vingerafdruk op de kast is voldoende om die illusie teniet te doen. Dat besef is er bij een aantal mensen uit het hogere en middenkader van Focal in gehamerd door Jacques Mahul en zijn mededirecteuren. Deze speciaal getrainde mensen zijn de enigen, die in een afgescheiden deel van de fabriek, Utopia’s bouwen en testen. Waar nu nog de tweede generatie Utopia te vinden is, staat straks de Grande Utopia EM, de Scala en de Diablo.

Focal mag terecht trots zijn op zijn producten. Het bedrijf straalt uit dat het innovatief is, kwaliteit levert, een brede reeks producten schept die in Frankrijk grotendeels met de hand wordt gemaakt. Bovendien straalt Focal uit dat het goed is voor zijn personeel. Naast innovatie is immers motivatie de drijfveer om te komen tot originele ideeën, om die te vertalen in luidsprekers welke wereldwijd worden gewaardeerd. Vanaf de kleinste kast tot het in juli 2008 aan de pers onthulde Grande Utopia EM meesterwerk.