Teufel Ultima 40 vs 40 mk2 - Een Duivels Dilemma?
Als je de Duitse GfK-cijfers er op naslaat is te lezen dat in 2011 de Teufel Ultima 40 de best verkochte vloerstaande luidspreker bij onze oosterburen was. Dat is een knappe prestatie in een land dat rijk is aan luidsprekerfabrikanten...
De reden daarvoor moet denk ik gezocht worden in een buitengewoon sterke prijs/kwaliteit verhouding. Veel luidspreker voor je geld, met een prima geluidskwaliteit als bonus. Of zou het andersom zijn? En nu is er de Ultima 40 Mk2, die volgens de Berlijnse fabrikant op een fors aantal punten verbeterd is. Reden om de twee modellen eens naast elkaar aan de tand te voelen.
Teufel is eind jaren '70 als zelfbouw-winkel in Berlijn opgericht door Peter Tschimmel, en heette toen nog Lautsprecher Teufel. In die tijd was zelfbouw een bijzonder populair tijdverdrijf, en Tschimmel verkocht dan ook allerlei bouwpakketten van diverse merken en ontwerpers. Daar kwam vrij snel verandering in want vanaf 1983 bood hij alleen nog maar zelf ontwikkelde bouwpakketten aan onder de merknaam Teufel. Toen eind jaren '80 de belangstelling voor zelfbouw een beetje afnam koos Tschimmel eieren voor zijn geld en gebruikte hij zijn ervaring vanaf 1990 uitsluitend nog voor het aanbieden van kant-en-klaar gebouwde luidsprekers.
Waar de luidsprekers geproduceerd worden is niet op de website van Teufel te lezen, maar gezien het extreem gunstige prijsniveau ligt het voor de hand dat de productie in China plaatsvindt. Dat vermoeden wordt in elk geval ondersteund door berichten elders op internet. Is dat erg? Absoluut niet! Je mag er van uitgaan dat een groot deel van de luidsprekers in de sub-1000 euro klasse tegenwoordig in Azië wordt geproduceerd, dus dat is geen argument meer om over te zeuren...
De Ultima 40 en 40 Mk2 - Overeenkomsten en Verschillen
Laat ik beginnen met wat technische overeenkomsten, want die zijn er aanzienlijk minder dan verschillen. Gebleven zijn de bi-wire aansluitingen (die wat mij betreft wel wat verder uit elkaar hadden mogen liggen) en de Ultima 40 Mk2 bevat dezelfde middentoner van bronskleurig Kevlar®/glasvezel als de Ultima 40. De papieren woofers van 16,5 centimeter zijn bij de Ultima 40 volledig van gelaagd cellulose gemaakt, maar bij de Mk2 zijn ze overtrokken met een geweven glasvezelmembraan. De tweeter is nog steeds een 25 mm. softdome, maar de frontplaat is groter en zwaarder geworden, en heeft een iets diepere ‘hoorn’ die het rendement iets verbetert en de afstraling verandert. De twee basreflex-pijpen aan de achterzijde zijn niet alleen wijder geworden (wat minder compressie geeft en zo het kenmerkende ‘zuchten’ op hogere volumes tegengaat) maar ze zijn nu zowel aan de buiten- als binnenzijde voorzien van een trompetvormige opening, wat de doorstroming van lucht ook weer ondersteunt. De Mk2 is even breed als zijn voorganger, maar ongeveer een centimeter dieper en 3 centimeter hoger omdat hij op een voetstuk is geplaatst (letterlijk, bedoel ik...). In tegenstelling tot de Ultima 40 is de Mk2 alleen in zwart leverbaar (de oude ook in de kleur Rosewood), maar een kniesoor die daar op let...
Ook de inwendige techniek is aangepast. Waar bij het filter in de Ultima 40 gekozen werd voor overnamefrequenties bij 540 en 2900 Hz specificeert Teufel deze waardes bij de Mk2 op 650 en 2600 Hz. Dat belooft op papier een wat neutraler middengebied, de luistersessie zal moeten uitwijzen of dat ook zo is. Het laag gaat bij de Mk2 ook dieper, namelijk tot 45 hz (52 bij de oude versie), en de kast is voorzien van braces die paneelresonanties moeten tegengaan. Strakker laag valt derhalve te verwachten… met zijn gevoeligheid van 87 dB, aanbevolen minimale versterkervermogen van 20 watt en nominale impedantie van 4 tot 8 Ohm is de Ultima 40 Mk2 net zo'n gemakkelijke belasting voor versterkers als zijn voorganger. De prijsklasse rechtvaardigt m.i. de inschatting dat de meeste nieuwe eigenaars van deze luidspreker geen enorme krachtpatsers van versterkers hebben staan, en dat is met deze cijfers ook geen enkel probleem.
En dan zijn we aangekomen bij de prijsklasse. De Teufel Ultima 40 Mk2 is namelijk 'fors duurder' geworden dan zijn voorganger. In plaats van 399 euro moet nu 'maar liefst' 449 euro worden neergeteld. Per set welteverstaan, dus in relatieve zin hebben we het over een prijsverhoging van 12,5%, in absolute zin is het nog steeds een spotprijs… Hoe doen ze dat? Door uitsluitend af-fabriek rechtstreeks aan de klant te leveren. Bestellen doe je via internet op hun uiterst overzichtelijke website (telefonisch en via email kan overigens ook). Door twee stappen in de distributieketen over te slaan wordt een flinke besparing gerealiseerd en daar profiteert de klant van.
Of de prijsverhoging gerechtvaardigd is valt op papier niet te bepalen. Er is weliswaar flink wat aan de luidspreker veranderd, maar pas als dat ook een betere geluidskwaliteit oplevert geef ik mijn stempel van goedkeuring…
De testomgeving
Omdat de luidsprekers nogal fors zijn werd besloten om de luistersessie in de grote ruimte van de Hifi.nl-redactie te laten plaatsvinden. Een luidspreker van deze omvang kan wel een flink aantal kubieke meters om zich heen gebruiken, hoewel Teufel maximaal 35m2 opgeeft. De set van dienst bestaat uit een Lyngdorf DPA-1 voorversterker (met de room-correction uitgeschakeld) en de SDA-2175 eindversterker. Als bron dient een Marantz DV6400 met Van Medevoort modificatie. Hiervan werd overigens alleen de digitale uitgang gebruikt, rechtstreeks de Lyngdorf in. De bekabeling is van Sign Audio. Prijstechnisch een 'beetje' overkill, maar wel goed om vast te stellen wat de luidsprekers werkelijk in hun mars hebben. Er werd geluisterd naar een uit eigen collectie samengestelde cdr met diverse soorten muziek.
Luisteren dan maar…
Laat ik eerlijkheidshalve beginnen met een bekentenis. Ik heb als recensent in de loop der jaren natuurlijk al heel wat luidsprekers beluisterd, waaronder ook een aantal heel erg kostbare. Mijn eigen referentie is ook niet mis, en dan ligt het risico op de loer dat je blasé wordt. En hooghartig. En 449 euro voor een paar luidsprekers; dat kan niet. Dat soort vooringenomenheid… Het voordeel van lage verwachtingen is echter dat je voor een enorme verrassing kunt komen te staan. En dat is, vooruitlopend op de conclusie, wat beide Teufels voor elkaar wisten te krijgen.
De gevolgde procedure was als volgt: eerst luisterde ik de gehele cd op de Ultima 40 (die ik gemakshalve vanaf nu de ’40’ zal noemen), waarna bij gelijk volume en luidsprekerpositie de Ultima 40 Mk2 zich mocht presenteren (vanaf nu de '40 Mk2'). Mijn aantekeningen in elkaar schuivend kon ik zo vrij goed per track aangeven welke verschillen ik hoorde. Graag zou ik alle nummers bespreken, maar aangezien dit geen muziekrecensie is beperk ik me tot de hoogtepunten.
Als eerste luister ik naar een track van het nieuwe album van de Nijmeegse band The Use Of Ashes. De psychedelische folk van het nummer John T. "welcome to the world" op White Nights - flake of eternity wordt op de 40 redelijk sfeervol weergegeven. Kleine geluidjes in de mix komen goed naar voren, maar de dynamiek is een beetje beperkt. De klank is verrassend neutraal, het midden en hoog zijn mooi open en gedetailleerd zonder scherpte. Het laag is diep maar wat 'onbezonnen' en de ruimtelijke weergave is niet geweldig. De muziek plakt een beetje aan de luidsprekers en dat levert een wat ‘kastige’ klank op. Bij de 40 Mk2 was de ruimtelijke weergave een stuk beter. Het beeld was vooral een stuk breder. Ook de klank was neutraler, maar tegelijkertijd kleurrijker. Realistischer zou ik het willen noemen, en dynamischer. Stemmen zijn beter verstaanbaar en er is meer kleine detaillering.
Kaki King is een van mijn favoriete gitaristes. Haar virtuoze stijl doet regelmatig denken aan die van Michael Hedges, die ze overigens ongegeneerd als grote inspirator noemt. Op haar nieuwste album Glow beperkt ze zich tot instrumentale nummers en dat is prettig. Niet omdat haar zangstem onplezierig is, verre van zelfs, maar zonder vocalen kun je dieper in de mix luisteren. Het nummer Cargo Cult wordt door de 40 verrassend lichtvoetig weergegeven, maar opnieuw is het de wat onbeheerste laagweergave die een beetje roet in het eten gooit. Ik kan me voorstellen dat een jonger publiek graag veel laag hoort, maar een "commerciële afstemming" gaat wel wat ten koste van de neutraliteit en balans. De 40 Mk2 doet het opnieuw een stuk beter. De ruimtelijkheid is groter, waardoor het elektronische geluid dat achter haar getokkelde gitaar zweeft een stuk breder en dieper wordt. De tonale samenhang is een stuk fraaier en omdat de dynamiek ook is toegenomen wordt de gitaar veel plastischer weergegeven.
Op het nieuwe album van Bat For Lashes staat de prachtige ballad Laura, die door de 40 goed verstaanbaar wordt weergegeven. Ik mis echter de betrokkenheid en emotie die dit nummer beslist in zich heeft. De ruimtelijke plaatsing is netjes maar wat diffuus en gaat niet erg ver de diepte in. Het speelt zich allemaal op een lijn tussen de luidsprekers af. Het zal inmiddels geen verrassing meer zijn dat de 40 Mk2 hier beter presteert, met meer dynamiek en een vollere klank. De stem van Natasha Khan staat veel beter afgebakend in de ruimte en weet me nu wel te raken.
Hetzelfde geldt voor Alleen De Wind Weet, het prachtige duet van Wende en Huub van der Lubbe op haar album La Fille Noyée, en voor Open van Regina Spector (op: What We Saw From The Cheap Seats). De 40 Mk2 weet meer ruimtelijke informatie weer te geven en doet dat met een klank die natuurlijker is, met meer dynamiek en emotie. En met een dieper en strakker laag (hoewel het voor mij af en toe toch nog niet strak genoeg is). Onder de streep blijkt de Ultima 40 Mk2 gewoon de neutralere luidspreker te zijn, met een meer uitgewogen en kleurrijk klankkarakter en dieper en strakker laag. Het grootste pluspunt van de nieuweling blijft wat mij betreft echter de betere ruimtelijke weergave.
Conclusie...
Gedurende de luistertest werd snel duidelijk dat de Teufel Ultima 40 voor zijn vraagprijs van 399 euro per paar al verrassend goed presteert, maar dat de Ultima 40 Mk2 hem op alle punten voorbijstreeft. De meerprijs van 50 euro is volledig gerechtvaardigd. Moeten eigenaars van de 'oude' versie nu zenuwachtig worden? Ja en nee… De Ultimate 40 is voor zijn geld al een prima luidspreker waar zelfs met mijn verwende oren goed naar te luisteren is. Ook als ik het verschil niet zo duidelijk had gehoord had hij van mij een goede beoordeling gekregen. Maar ja, het verschil dat de Ultima 40 Mk2 maakt is toch wel duidelijk hoorbaar. Vooral op het gebied van ruimtelijkheid win je er behoorlijk mee, en ook het strakkere laag sprak me aan.
Moeten audiofielen met luidsprekers die minstens het tienvoudige kosten nu zenuwachtig worden? Tsja, die vraag is lastiger te beantwoorden. De prijs/kwaliteit verhouding van de Teufel zal moeilijk te evenaren zijn vrees ik. Hoewel zelfs dat uiteindelijk een kwestie van smaak is. Los van smaak zijn er een aantal eigenschappen die toch wel duidelijk maken dat je bij de Ultima 40 Mk2 met een goedkope luidspreker te maken hebt. Lees mijn commentaren nog maar eens en dan zal het wel duidelijk zijn. Alles heeft zijn prijs, en we weten dat die in de hifi doorgaans sneller toeneemt dan de kwaliteit. Wil je beter dan zul je meer moeten investeren. Wil je veel beter dan zul je ook veel meer moeten uitgeven...
Op dit moment zijn beide modellen nog steeds te bestellen op de website van Teufel. Ik hoop niet dat ik het je nu erg moeilijk maak, maar ik zou het wel weten: als je met een minimaal budget een grote, vloerstaande drieweg-luidspreker zou willen kopen die voor zijn vraagprijs belachelijk goed klinkt, waar je 8 weken naar mag luisteren waarbinnen je hem tegen volledige terugbetaling van de aanschafprijs (gratis verzending heen én terug!) mag retourneren, en waar je ook nog eens 12 jaar garantie op krijg, dan zou de Teufel Ultima 40 Mk2 jouw luidspreker wel eens kunnen zijn.