Dorian Gray Studios - Oor opener in München

Tijdens mijn bezoek aan de High End Show 2009 te München kreeg ik van luidspreker fabrikant PMC de uitnodiging mee te gaan naar de Dorian Gray Studios in München, om daar met eigen ogen te zien hoe een mix wordt gemaakt en hoe de mastering plaatsvindt van een opname, uiteraard ook om met eigen oren te horen hoe een PMC luidspreker zich in een professionele omgeving gedraagt.

PMC staat voor Professional Monitor Company, een Engels bedrijf dat wereldwijd studio’s voorziet van geluid, bij musici thuis opnameruimtes met geluid inricht, maar zich ook begeeft op de markt voor de huiskamer weergave systemen. De laatste categorie is een afgeleide van de professionele wereld, onderhand maakt het wel de helft van de totale omzet uit. Het gros van de werknemers van PMC heeft op één of andere manier gewerkt in de muziekindustrie. Als opnametechnicus, mastering engineer of bij een ander bedrijf dat zich in de professionele hoek bevindt. Dat vergemakkelijkt de contacten met studio’s en studiomensen, immers praten van professional tot professional is veel gemakkelijker dan van professional tot verkoper. Mijn gastheer van PMC maakt zijn eigen mixen, mixt voor serieuze musici en het zal u verbazen dat bekende tophits mede uit zijn handen kwamen.

De Gray Studios liggen net aan de rand van een voorstad van München, verscholen in een rustige buurt. Ze maken onderdeel uit van de Music Support Groep, een organisatie die niet alleen studio’s beheert, maar eveneens bijvoorbeeld het totale artwork van de hoesjes kan verzorgen, Daarnaast geeft de Music Support Group erkende opleidingen tot onder meer audio engineer of mastering engineer. Twee verschillende disciplines zo zal mij blijken. Op diverse plaatsen in Duitsland is de Music Support Group actief en ze zijn in een ver gevorderd stadium om meerdere studio’s te openen.

Wat is mastering?

Mijn eerste gastheer is Dieter Pimiskern. Dieter is senior mastering engineer en heeft mede de dagelijkse leiding over de studio. Natuurlijk de vraag: “wat is mastering precies?” Dieter legt uit: “mastering is de laatste stap tussen de opname en de productie van de geluiddrager, of dat nu een cd, sacd of lp is. Wat ik krijg aangeleverd is de mix zoals die door de opname technicus is gemaakt. Inclusief zijn creativiteit en zijn overleg met de muzikanten. Aan mij de lastige taak de mix zodanig te bewerken dat de vele huidige soorten geluidsdragers en weergave systemen allemaal een bevredigend resultaat geven. Een opname moet in de auto lekker klinken, op een iPod op straat en de audiofiel wil thuis zijn muziek horen. Wat ik doe is waar nodig compressie toepassen, het geluid oppoetsen, zaken naar de achtergrond drukken als dat nodig is als een harde “S-klank” verzachten. Waar in de mix een bekken verdwijnt, haal ik dat naar voren. Ik kan ook een opname meer ruimtelijk te maken of juist intiemer. Daarnaast zorg ik dat de diverse mixen die samen op een enkele drager komen in geluidsterkte ongeveer gelijk zijn, dan hoeft de luisteraar niet steeds naar de knoppen te grijpen. Ook in klank dienen de opnames gelijk te zijn. Dat valt lang niet altijd mee omdat mixen die samen de inhoud van een cd vormen overal vandaan kunnen komen. Vanuit een thuisstudio tot aan een zaal”.

Dat is nu duidelijk. Dieter laat zien welke mogelijkheden hij zoal heeft voor zijn werk. Onmisbaar is een computer met Protools. Want alle muziek is tegenwoordig opgeslagen op Intel gebaseerde servers of op MacIntosh computers. Met Protools is grafisch te zien hoe een opname er uit ziet, kan het afspelen op elk willekeurig moment in de opname starten en regel je het volume. Het digitale signaal dat Protools aanbiedt wordt door Dieter via Prism Sound d/a converters omgezet naar een analoog signaal.

Met een simpel ogend schakelkastje kan hij nu in willekeurige volgorde apparaten inschakelen in de signaalweg. Eveneens van Prism Sound is dat een compressor om dynamiek te knijpen of te vergroten, een Prism Sound solid state equalizer waarmee heel nauwkeurig instrumenten bevoordeeld kunnen worden in hun klankgebied of juist naar de achtergrond gezet.

Dreckig

Van Manley Labs een buizen equalizer, die zoals Dieter het noemt het geluid kan kleuren of “dreckig” kan maken. Iets dat soms gewenst is om de opname te veraangenamen. Meer solid state apparaten van Weiss en dan een op buizen gebaseerde compressor aan het eind. Vanaf dat moment wordt het signaal weer digitaal gemaakt en opgeslagen. Dieter laat een programma zien op de beeldschermen waarmee ook in de digitale mix ingegrepen kan worden. Dat zou directer zijn, toch gaat zijn voorkeur uit naar analoge techniek waarmee hij meer nuances aan kan brengen. Zijn eindproduct wordt besproken met de klant en uiteindelijk zal van zijn werk de master voor de perserij worden gemaakt.

Dieter hecht grote waarde aan een juiste klankbalans en fasereinheid van zijn “gereedschap”. Om dat te kunnen bereiken beschikt hij over de juiste oren en de juiste luidsprekers. PMC heeft in zijn ruimte twee IB2S-A actieve monitors geplaatst, actief aangestuurd met Bryston Power Packs. Machtige systemen met een 27 mm ferro fluid gekoelde soft dome tweeter, een 75 mm middome en een 250 mm woofer met een carbon en Nomex mix conus. De woofer kijkt naar achteren tegen een dubbele transmission line aan.

Wat zorgt dat de luidspreker recht loopt tot ca. 25 Hz. Een monitor die eveneens te vinden is in de Galaxy studio’s, bij JVC in Japan en bij Teldex in Berlijn. Dieter vertelt dat PMC dusdanig neutraal is dat als een mix daar goed op klinkt, hij op elk goed systeem klinkt. Ongeacht afmeting of prijs van dat systeem. In deze ruimte wordt uitsluitend 2-kanalen gemasterd, multikanaal gebeurd in de studio bij de opname ruimte.

Eenmaal daar binnen vinden we senior audio engineer en mede studioleider Gerhard Wölfle aan de mengtafel. Omgeven door een vijftal BB5 XBD-A monitors, aangevuld met twee BB2 XBD-A woofer systemen. Zeven enorme Volt woofers staren in mijn gezicht, allemaal gebouwd in transmission lines met een effectieve lengte van 4 meter. Genoeg om tot 17 Hz te kunnen weergeven. Elke unit wordt separaat aangestuurd door een Bryston versterker achter actieve cross-overs. In een 5-kanaal opstelling met twee extra woofers betekent dat 17 eindversterkerkanalen. 5 x 250 Watt op de 34 mm PMC dome tweeters, 5 x 250 Watt op 75 mm PMC midden domes en 7 x 800 Watt voor de woofers. Een gigantisch vermogen voor de beperkte ruimte van een studioruimte. Ik garandeer u dat u muziek niet alleen hoort, maar ook wel degelijk voelt tot in elke vezel van uw lijf.

Meerkanaals

De mengtafel waar Gerhard aan werkt, of waar Dieter zijn mastering kan doen, is van Solid State Logic. Ik kom dezelfde soort Prism Sound apparatuur tegen, aangevuld met ondermeer een Avalon buizen compressor, een Klark-Teknik grafische equalizer en EMT filters/limiters.

Er staat eigenlijk teveel om op te noemen en van lang niet alles is de werking duidelijk. Via patchpanelen is de apparatuur in diverse configuraties te schakelen. Opnieuw is de opslag geregeld op harde schijven en digitaal weggeschreven. Als ik later een paar professionele tape recorders tegenkom zijn die uitsluitend bestemd voor het bewerken van materiaal dat op tape wordt aangeboden.

Om mastering en mix uit elkaar te trekken zijn niet alleen de ruimtes uit elkaar gehaald, maar ook de centrale digitale klok. In studio’s werkt men per compleet systeem met één enkele klok om jitter te voorkomen. Ik promoot bij de heren de Nederlandse klok van Grimm. Lijkt mij nauwkeuriger dan een pc gebaseerde klok, zelfs als die door Protools wordt beheerd. Maar ach, wie ben ik in deze voor mij onbekende wereld?

Patchpanelen tref ik ook aan om van de studioruimte het microfoon signaal naar de mengtafel te brengen. Dat is alleen nodig indien opnames in de eigen studio worden gemaakt, veel werk wordt digitaal aangeleverd. Als Gerhard mij later de studio laat zien, met al zijn mogelijkheden tot akoestische demping of juist reflectie vertelt hij een voor mij opzienbarende techniek om “ruimte”, waar audiofielen altijd op hameren, te creëren. Wat hij kan doen is een droge opname van bijvoorbeeld een drumstel afspelen in de studioruimte via stage monitors. Door microfoons hoog in de ruimte te plaatsen, zo ver mogelijk van de luidsprekers vandaan, neemt hij de afgespeelde drums op, mixt dat resultaat samen met de droge drum en viola er is ruimte in de opname gekomen.

Ik leer dat veel materiaal in brokken wordt aangeleverd. Zang opgenomen op een totaal ander continent dan de instrumenten, alles in diverse ruimtes. Dat geheel voegt Gerhard samen tot een mix. Soms in stereo, soms in multikanaal. Hij laat samen met de gastheer van PMC, die eigen opnames heeft meegenomen, horen hoe je een stereobeeld opentrekt, hoe je een klankbalans maakt en waar je op creatieve wijze instrumenten en zang gaat plaatsen. Soms is de opdracht zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven, een andere keer mag men zich in de mix volkomen uitleven. Helaas ontbreekt de tijd om een muziekstuk te beluisteren dat aan zes technici ter beschikking is gesteld en waarvan ieder een eigen mix heeft gemaakt. Volgens zeggen zijn dat zes totaal verschillende eindresultaten geworden.

Dus zo werkt dat

Door het laten horen van de verschillende mogelijkheden en technieken besef ik steeds meer hoe ver vele audiofielen verwijderd zijn van wat er tijdens de opname heeft plaatsgevonden. Een zangeres staat niet voor de band. Mogelijk heeft ze de hele band nooit gezien. De technicus zet haar voor de band, door (wel heel erg faserein) te spelen met de mengtafel. Lucht wordt toegevoegd of weggehaald. Een verkeerde microfoonopstelling wordt elektronisch in de digitale signaalweg of in de analoge weg gecorrigeerd. Bas, midden of hoog, het is de audio engineer die de intensiteit en de klankkleur in grote lijnen bepaalt. Waarna de mastering engineer er met de stofkam nog eens doorheen gaat.

Natuurlijk heb ik mogen genieten van de intense kracht die uit de PMC monitors op ultieme snelheid vrijkomt. Op hoog decibel niveau zonder een spoor van vervorming. In stereo en 5-kanaal. Het is een haast fysieke inspanning om het lichaam stand te laten houden tegen het geweld. Dat volume is soms nodig, soms ook niet en juist dan valt het op dat PMC luidsprekers op elk volume een vol en vooral volledig geluid blijven geven. In de relatief kleine ruimte zit een geweldige hot spot. De audio engineer moet op de juiste plek zitten. Verander je van positie dan verschuift de balans mee, niet door fase verschuivingen zoals in de meeste huiskamers, maar door de onderlinge afstanden van luidsprekers tot oren.

Er speelt een gedachte door mijn hoofd, zou ik het fijn vinden om thuis te luisteren naar PMC luidsprekers met hun diepe en directe geluid? Ga ik klankkleur missen waaraan ik gewend ben vanwege de neutraliteit van deze PMC sets? Ik weet het niet, ik hoop het wel te kunnen gaan proberen als PMC uit komt met de FACT serie. Een luidspreker die heel dicht tegen de studiowereld aanhangt, qua uiterlijk en afwerking meer geschikt is voor de huiskamer. Want waar zou ik zelfs maar twee BB5 XBD-A monitors, aangevuld met twee BB2 XBD-A woofer systemen, inclusief de bijbehorende Bryston elektronica moeten laten in een leefruimte. In ieder geval heb ik veel geleerd, kan ik trucs nu doorzien en is de interesse in PMC sterk gegroeid. Waar de PMC vertegenwoordiger uiteraard erg blij mee is. Daarom nogmaals mijn dank aan de medewerkers van PMC en die van de Gray Studios voor hun geduldige uitleg, voor de tijd die ze midden in een mixsessie voor mij namen en voor hun gastvrijheid.