Jadis Electronics - Levend Verleden

De zomervakantie hebben mijn vrouw en ik deels doorgebracht in de buurt van de Franse plaats Carcassonne, gelegen in het zuiden, grofweg 60 kilometer van de Middellandse Zeekust, hemelsbreed in de driehoek tussen Montpellier en Perpignan. Op 20 minuten rijden lag voor ons het gehuchtje Villedubert, waar Jadis Electronics al meer dan 25 jaar is gevestigd.

Ik was daar al eerder in de buurt, maar pas deze vakantie kreeg ik de kriebels om niet alleen aan wijn, eten en zon te denken, maar ook Jadis eens te bezoeken. In mijn beste Frans en hun beste Engels regelden de gebroeders Calmettes en wij samen een afspraak, die een paar dagen later is ingevuld.

Villedubert is zó klein, dat de foto’s die ik op internet had gezien van het pand van Jadis genoeg waren om het bedrijf te vinden. Gelukkig maar, want het adres op de website is niet geheel correct. De Chemin du Pech is te vinden in het volgende dorp, Jadis zit aan de Chemin de Puech. Een ontbrekende “u” waardoor de routeplanner in de war raakte.

De ontvangst door de gebroeders Calmettes was uitermate vriendelijk en vooral de beheersing van de Engelse taal door Patrick Calmettes zorgde voor een aimabele conversatie.

Na een petit café vertelde Patrick in grote lijnen de historie van het bedrijf: "Mijn vader André was ruim 25 jaar geleden al een verwoed radioamateur die zijn eigen zenders en ontvangers bouwde. Bovendien was hij een groot muziekliefhebber, die streefde naar een optimale weergave. De versterkers die hij voor ogen had, waren simpelweg te duur voor hem en hij begon met het bouwen van zijn eigen eindversterker. Het resultaat is nog steeds te bewonderen in de gang en zal ik je straks laten zien. Die versterker werd uitgeleend aan een vriend, die prompt bij mijn vader bleef zeuren om er vooral nog één te bouwen voor hem. Samen met de vriend en de versterkers bezochten de heren een aantal muziekliefhebbers en steevast kwamen daar bouwopdrachten uit voort. De reclame ging van mond tot mond, iets dat pas echt veranderde nadat mijn vader André in 1983 had deelgenomen aan een audioshow in Parijs.

Zijn piepjonge bedrijf Jadis kreeg veel lof en het werd de moeite waard om versterkers in serie te bouwen. De filosofie was steevast: werken met elektronenbuizen en de versterkers zoveel mogelijk hardwired bouwen. Als een printplaat niet nodig was, wilde hij die niet gebruiken. Zo werken we nog steeds. Dat gebruik van buizen komt cryptisch terug in de naam Jadis. Jadis is een oud Frans woord en betekent "verleden". Mijn vader koos die naam omdat het hem deed denken aan oude tijden, de gloriedagen van de elektronenbuis. Bovendien doet het denken aan de tijd, dat mensen niet zo’n haast hadden. Toen een avond naar muziek luisteren nog heel gewoon was, alleen of met vrienden wegzinken in de schoonheid, geschapen door componist, musici en installatie."

Jubileum-model

Inmiddels bestaat Jadis al meer dan 25 jaar, hetgeen is gevierd met het uitbrengen van een jubileum-model. Dit bestond in wezen uit de "oer-" voor- en eindversterker van Jadis, maar dan met de allerbeste moderne componenten in een moderne behuizing. Gezien de omvang van het bedrijf en het vele handwerk dat in elke Jadis component gaat zitten, vraag ik mij hardop af hoe moeilijk het is om in deze tijden van crisis om door te blijven draaien. Patrick: "Als we alleen moesten leven van de omzet in Frankrijk, zouden we allang niet meer bestaan. Jadis is in 43 landen vertegenwoordigd. Veel van onze producten vinden hun weg naar liefhebbers in China en Taiwan. In totaal is het Verre Oosten goed voor 60% van onze omzet. De rest gaat naar Amerika of blijft in Europa. De grootste omzet in Europa komt trouwens voort uit Nederland en Duitsland. Jullie zijn een Jadis-minnend volk. Van de huidige economische crisis hebben wij ongeveer 3 maanden echt last gehad. De orders stopten, mensen werden voorzichtig met geld uitgeven. Na die 3 maanden leefde de markt voor ons weer volkomen op. Al heel snel draaiden we weer de normale productie en dat is nog steeds zo."

Ik zie Jadis niet vaak meer terug in de pers, zeker niet internatonaal gezien. Hoe komt dat toch? Patrick: "Onze afnemers zijn erg trouw aan Jadis. Zo kennen we bijvoorbeeld Jesper Hansted (de Nederlandse importeur) al heel lang; hij heeft onze vader nog geholpen met het schilderen van het pand. Die trouw zorgt ervoor, dat onze naam steeds naar voren blijft komen op shows en in de winkels. Dat we minder in de bladen staan, heeft deels te maken met de doorlooptijd van de ontwikkeling van producten. Gemiddeld doen we er twee jaar over om van een idee een product te maken dat de markt op kan. Deels ligt de oorzaak ook in de lange beschikbaarheid van onze producten, getuige bijvoorbeeld de jubileumset, die is gebaseerd op een versterker van 25 jaar geleden. De pers heeft graag “nieuws en primeurs”. Die hebben wij dus niet veel te bieden. Helaas is het in sommige landen ook zo, dat onze distributeurs niet altijd een goede relatie hebben met de audiopers, die hun publicaties volledig koppelen aan advertentieverkopen. Wat dat betreft zijn wij maar kleine spelers in de markt en kunnen niet beschikken over enorme reclamebudgetten."

Wat zijn voor jullie de hardlopers in de markt en waarom levert Jadis geen luidsprekers meer? Heeft dat te maken met het feit, dat een elektronicaleverancier door de consumenten geacht wordt bij de leest te blijven? Patrick: "Onze best verkochte producten zijn op dit moment de Orchestra geïntegreerde versterker en de DA 50 en DA 88 in diverse uitvoeringen: met of zonder afstandsbediening, met of zonder vergulde delen en (voor de Orchestra) met of zonder iPod-dock. Naar Taiwan en omstreken gaan vaak de grote monoblokken als de JA 500 of JA 800. Met het maken van luidsprekers zijn we destijds gestopt. Per jaar verkochten we misschien drie sets van de Eurythme en dat is veel te weinig om productieruimte voor vrij te houden en om er in te blijven investeren. Inmiddels zijn we wel bezig met een nieuwe luidspreker. Dat is een model met een breedbandunit in een vloerstaande uitvoering van een hoorn.

Een paar prototypes staan al bij Jesper in Nederland, hiernaast zul je ze straks zien. Een andere ontwikkeling is een platenspeler, maar dat is nog erg prematuur op dit moment. Onze cd-spelers verkopen goed. Dat zijn eveneens eigen ontwerpen, voorzien van Philips CDM12Pro loopwerken. De markt vraagt om upsampling, iets waar we niet altijd achter staan. Daarom zijn onze spelers omschakelbaar tussen upsampling en normaal. Wat betreft het bij de eigen leest blijven, kan ik alleen maar opmerken dat we nog steeds werken met buizen en alleen halfgeleiders op printplaten toepassen waar dat technisch gezien voordelen biedt of niet anders kan. De topmodellen zijn zonder uitzondering met buizen uitgerust en liefst altijd voorzien van een losse voeding."

Auditorium

Het lijkt me tijd geworden om eens naar muziek te luisteren. Jadis beschikt over een heel mooie luisterruimte om de eigen producten te beoordelen. De kamer is lang en heeft licht taps toelopende wanden. Het plafond is gemaakt in een boog. De ruimte is zoveel mogelijk geïsoleerd van de rest van het pand, lijkt haast te zweven. Op de wanden is her en der akoestisch materiaal aangebracht. Ruim van de achterwand staan een paar forse systemen. Patrick verontschuldigt zich voor de luidsprekers. Hij zegt: "… dat er betere op de markt zijn, maar dat ze zo gewend zijn aan deze weergave, dat ze elke verandering aan de elektronica kunnen horen op dit systeem".

De verontschuldiging is volkomen onterecht, zullen mijn vrouw en ik al snel ervaren. De speakers zijn trouwens door Jadis-medewerkers zelf gemaakt. Waar we naar gaan luisteren is een JD 3 Evolution Tube cd-speler, met losse voeding, buizen in de uitgang en uitgeschakelde upsampling. De voorversterker is een JPL, al ligt die onherkenbaar zonder behuizing voor mij. De eindversterkers zijn prototypes met KT-88 buizen. Niet spelend staat er een andere ontwikkeling op het podium, een nieuwe Defy 7 eindtrap. De eerste cd schuift in de speler. Het is het Cantate Domino, bekend van shows, wat gelijk voor een schok zorgt. De solo stem staat groots in de ruimte, als daarna het koor invalt zie ik het kippenvel verschijnen op de armen van mijn vrouw. Het lijkt meer dan levensecht. Het orgel heeft kracht en diepgang. Mogelijk is het opzet van Patrick. Hij heeft ons met deze eerste cd al overgehaald naar het kamp van Jadis.

Binnen de gevarieerde keuze aan muziek, die Patrick ons voorschotelt, zit een oude cd van Jheena Lodwick met de titel "All My Loving". Haar stem is te groot in de forse ruimte en verliest daarmee intimiteit. De piano heeft juist voordeel van de akoestiek en staat er vol op. De stem van Jheena is met de eerste gezongen noot al herkenbaar en we verbazen ons over de enorme hoeveelheid details, die met zoveel gemak en souplesse naar voren komen. Heel bijzonder is een live-opname van Yves Montand uit 1981. Opgenomen in het Olympia-theater in Parijs. "Imposant" is een woord dat in mij opkomt, maar dat dekt de lading slechts een stukje. Luister naar de mensen in de zaal en het orkest. Die hebben volume en "stage". De stem van Yves heeft zeggingskracht, maar blijft tegelijk zo intiem, dat hij alleen tegen ons praat en voor ons zingt. Op een manier die realisme voorbij gaat. Ongekend en meesterlijk. Een paar volgende cd’s tonen aan, dat Jadis elektronica snel en levendig is. Slagwerk gaat fel te keer, een trompet komt tot leven. De lage tonen weergave is strak, de drumkit zo groot als in werkelijkheid. De klank van een groep van 15 muzikanten, voorzien van de meest exotische instrumenten, loopt niet dicht onder het geweld. Details blijven overeind, ook als het volume fors toeneemt.

Met Harry Belafonte sluiten we de luistersessie. Zijn “Mathilda” blijft leuk. Hoewel ik meer naar de kwaliteiten van de gehele set luister dan naar wat Harry te vertellen heeft. Mijn vrouw en ik kijken elkaar aan en denken precies hetzelfde op dat moment: we willen deze luisterruimte meenemen naar Nederland en daarin gaan draaien met Jadis elektronica. Ik zeg geen woord teveel als ik tegen Patrick zeg, dat ik nimmer heb geweten welke kwaliteiten in de apparatuur van Jadis schuilen. Mijn oren gaan open voor Jadis. Een oude liefde voor het merk, die was weggeëbd door het werken met andere buizenversterkers, komt volkomen tot leven. In het achterhoofd ga ik na, wanneer ik genoeg zal hebben gespaard voor een setje monoblokken. Zelden kreeg ik zo het gevoel in de zaal aanwezig te zijn als dit keer met Harry Belafonte en Yves Montand.

De fabriek

De ochtend is nog niet om, we gaan een wandeling door het bedrijf maken. De eerste die wij tegenkomen is de broer van Patrick, Jean Christophe. Jean Christophe en Patrick zijn hun vader opgevolgd en zijn respectievelijk technisch directeur en verkoop directeur. Overigens zonder de allures van een directeur en zonder luxe kamers. Eenvoud siert de mens. De productie ruimte is lang en leeg in de vakantietijd. Met een paar man wordt nog gewerkt aan lopende orders, voordat ook Jadis net als heel Frankrijk voor de vakantie sluit. Wat we zien is een JA 800 in aanbouw. Een beest van een versterker met per kant 12 eindbuizen. Opgebouwd uit vier delen (2 x voeding, 2 x monoblok) weegt de versterker met verpakking ongeveer 400 kilo. De prijs is met 56.000 Euro navenant. De JA 800 is de grootste versterker van Jadis en vindt zijn weg voornamelijk naar het Verre Oosten. In Europa en Amerika wordt de JA 200 van 2 x 160 Watt meer verkocht. Een volgende generatie Calmettes (de zoon van Patrick) is juist bezig een JA 200 volledig te testen en de vergulde naamplaten vast te zetten op de vier kasten. Schitterend om te zien is de hardwired opbouw aan de binnenkant. Zo strak en netjes. Dat mag ook wel voor het geld, maar in een zelfde prijsklasse zie ik dat ook wel eens anders.

Bij Jadis doet men haast alles zelf en dus kunnen we spreken van een echt Frans product. De chassis worden door een Franse toeleverancier gemaakt uit Duits staal. Daarna worden ze verchroomd of verguld met 24 karaat goud. De chassis komen naar Villedubert en worden daar voorzien van elektronica en transformatoren. De bewijzen zijn er. Een vol magazijn met onderdelen. Een paar testborden voor het inbranden en testen van buizen. De werkplaats en de testruimte. Elk Jadis product wordt minimaal vier dagen onder spanning gezet en daarna wordt er naar geluisterd voor het de doos in gaat. Wellicht de meest belangrijke ruimtes zijn die waar de trafo’s worden gemaakt. Jadis berekent de trafo’s volgens formules van oprichter André Calmettes. De kernen waar het koperdraad omheen wordt gewikkeld is het enige dat Patrick niet gefotografeerd wil hebben. Die foto’s zouden kunnen leiden tot namaak. De gewikkelde kern wordt gedompeld in een bad met lak en onder druk gezet, zodat de lak zonder luchtbellen tussen het koper dringt. Daarna wordt de trafo ingegoten in hars, opdat het geheim van de trafo bewaard blijft. Zowel de voedingtrafo’s als de uitgangtransformatoren maakt Jadis helemaal zelf. De strenge milieunormen van de Europese Unie worden zichtbaar intensief nageleefd. Geen lood in de solderingen en geen verboden materialen.

In de kelder, die onder het gehele pand doorloopt, krijgen we de CE-meetruimte te zien. Daarin kan worden gemeten of een apparaat voldoet aan de normen voor elektromagnetische straling. Jadis is één van de weinige audiobedrijven in Frankrijk, die over een dergelijke meetruimte beschikt en daar is Patrick erg trots op. Het geeft ook aan hoe serieus Jadis te werk gaat.

Diepe gedachten

Na een laatste petit café is het tijd om door te gaan met vakantie houden. Iets dat niet lukt zonder terug te denken aan deze gedenkwaardige ochtend. Hoe mooi de versterkers ook uiterlijk en innerlijk zijn, het meest waren we onder de indruk van de kwaliteit van de muziekweergave in de luisterruimte. Daar praten we samen nog lang over na tijdens onze terrasbezoekjes in Carcassonne en andere plaatsen. De laatste jaren heb ik mij wel eens afgevraagd waarom Jadis-producten zo kostbaar zijn. Eerlijk is eerlijk, om die reden verloor ik de interesse in het merk. In Villedubert is die vraag opgelost en is de oude liefde in volle glorie hersteld. Elke Jadis is een volledig handgemaakt product. Gemaakt met liefde volgens oude traditie, ingegeven door vader Calmettes en overgedragen aan de volgende en daaropvolgende generatie. Elke Jadis moet (nagenoeg) volmaakt zijn, gemeten en visueel. Dat kost tijd en dat kost geld. Velen zullen de vergulde naamplaten op Jadis apparatuur overdreven vinden en niet ter zake doende. Dat moet ik bestrijden. Patrick noemde de magazijnstelling met deze platen gekscherend “Fort Knox”, ze dragen bij aan het gevoel van trots dat een Jadis-eigenaar terecht mag koesteren. Het woord Jadis mag dan “verleden” betekenen, van mij mag het bedrijf nog lang springlevend blijven. Tot ver na de tijd dat ik mij wellicht eigenaar kan noemen van een product uit het omvangrijke en interessante leveringspakket. Het zal geen JA 800 worden, maar die nieuwe monoblokken uit de luisterruimte ………….

Aanvullende informatie
Importeur: Hansted Audio
Web: www.jadis-electronics.com en www.hanstedaudio.nl