Verslag wereldprimeurs van Kharma bij Rhapsody

Het is alweer enkele maanden geleden dat ik een bezoek bracht aan Rhapsody Sound + Vision. Bij die gelegenheid trakteerde eigenaar Harry van Dalen mij op een prive demo met een set waarin het Vivaldi digital playback system van dCS als bron fungeerde. Diezelfde bron zal ik weer tegenkomen nu ik opnieuw afreis naar Hilversum. Ditmaal om een show bij te wonen waarin twee top luidsprekers van Kharma centraal zullen staan, de dB9-S en de gloednieuwe S7.

Ik heb er zin in. Niet alleen omdat het altijd weer leuk is om muziekliefhebbers en vaklui als Harry, Michael en Rob te spreken en aan het werk te zien, maar ook omdat ik een uitzonderlijk mooie herinnering bewaar aan de kennismaking met de voorganger van de Kharma dB9-S, de dB9, destijds tijdens een demo bij de fabrikant in Breda. En, last but not least, vanwege de uitzonderlijk geslaagde Cappucino die de vriendin van Harry weet te serveren; the best in the business.

Zeker op een druilerig regenachtige dag als vandaag kan ik me enorm verheugen op zo'n muzikaal uitje. Dat ik niet de enige ben blijkt al wanneer ik kort na tien uur de hal van de villa betreed. Er is al een vijftal mensen aanwezig. Ik schud de handen van Harry en zijn vriendin en wanneer de één zich naar het Italiaanse koffieapparaat spoedt en de ander zich weer gaat richten op enkele gasten die wat technische gegevens over de installatie in de grote luisterruimte willen weten, besluit ik om te beginnen in de kleine ruimte waar Rob Wattinema als vanouds al bezig is met het draaien van albums die afkomstig zijn uit zijn eigen collectie.

S7
Na een hartelijk welkom nestel ik mij op de comfortabele luisterbank terwijl Rob een CD van Marcus Miller in de lade van de Moon 759P CD speler legt. Met de metalen afstandsbediening regelt hij het volume van de geïntegreerde Moon 7001 versterker en ik schrik pas weer op wanneer ik door de vriendin van Harry op de schouder getikt wordt; Cappucino zonder suiker. Marcus wordt weergegeven door de Kharma S7.

S7 staat voor single 7. Het is een verwijzing naar de enkele 7 inch Kharma composite driver die de bas sectie voor zijn rekening neemt. Hij wordt gecombineerd met de Beryllium tweeter die standaard is in de Elegance serie van Kharma. Het mag dan de kleinste luidspreker uit de Elegance reeks zijn, hij is wel op en top een Kharma. Niet alleen heeft hij de karakteristieke kastvorm en beschikt hij over het speciaal ontwikkelde Kharma onderstel, hij heeft ook de excellente afwerking die het merk kenmerkt. Ik heb al heel wat luidsprekermerken mogen aanschouwen maar als ik eerlijk ben staat Kharma wat afwerking betreft op eenzame hoogte. De S7 is de opvolger van de oude dB7 en dB9. Stiekem vind ik dit de meest interessante luidspreker wanneer ik moet kiezen tussen de beide Kharma luidsprekers die ik vandaag ga beluisteren.

Waarom? De S7 is met zijn paarprijs van 12000 euro bereikbaar voor een veel groter publiek en in ik ben benieuwd hoeveel van de kwaliteit van de dB9-S resteert. Met de luisterervaring van de dB9 in het achterhoofd twijfel ik er niet aan dat diens Signature versie, de dB9-S, uitzonderlijk zal presteren. U zult begrijpen dat ik dit allemaal zit te bedenken terwijl ik de tekst in elkaar aan het zetten ben die u nu aan het lezen bent. Tijdens de sessie zelf trekt Marcus Miller mij onverminderd in de muziek. Tot Michael binnenkomt om me even gedag te zeggen en een medebezoeker van de gelegenheid gebruik maakt om hem te vragen of de sub aan staat.

Kharma Elegance Sub

De Kharma Elegance sub waar het om gaat is, net als de S7, een echte primeur op deze show. Dat de sub aan staat had ik ook wel kunnen zeggen. De enkele woofer van de S7 kan fysiek niet in staat zijn om dit beeld neer te zetten. Dan heb ik het niet over de uiterste stabiliteit van het beeld, maar over het ver doorlopende en goed doortekende laagfundament, iets wat op verrukkelijke wijze tot uitdrukking komt in die bastonen van Marcus. Daarnaast is er sprake van een uitzonderlijk groot beeld waarbij je, door inzet van die subwoofer, echt de als het ware 'ademende' ambiance van de opnameruimte ervaart.

Op verzoek van de klant wordt de naar beneden vurende sub even uitgeschakeld en dat is direct te merken. Al snel daarna wordt hij dan ook weer ingeschakeld. Michael vertelt dat hij bij het opstellen van de set enige tijd geëxperimenteerd heeft met de instelling van de sub. Het grote voordeel is dat deze geen vaste instelwaarden heeft en dus traploos kan worden afgesteld. Hierdoor kun je hem uiterst precies afstemmen op jouw eigen behoefte. Waarbij naast akoestische overwegingen natuurlijk ook de eigen smaak een rol speelt. Ook het bepalen van de juiste plek heeft enige tijd gevergd. Vaak wordt gezegd dat laag niet richtinggevoelig is en dat het dus eigenlijk niet uitmaakt waar je een sub plaatst. De praktijk wijst echter uit dat een optimale plaatsing eigenlijk alleen mogelijk is binnen het luidsprekerveld. Liefst nog op de lijn van de luidsprekers. Toch is ditmaal gekozen voor een plek net achter die lijn.

Iedere luisterruimte is uniek, om over de smaak van de opsteller nog maar te zwijgen. In dit geval is de plaatsing van alle onderdelen van de set echter uiterst mooi uitgekiend en op elkaar afgestemd. Het audiorack staat enigszins schuin in de ruimte maar ook dit heeft een bedoeling. Inmiddels heeft Rob de nieuwste schijf van de vermaarde jazzpianist BoBo Stenson in de CD speler geplaatst. De Kharma's geven direct de excellente opnametechniek van ECM weer. Wat ik oppik is de pure muzikaliteit van het geheel. Heerlijk! Ik vraag me af welke kabels hier ingezet worden en ik heb aan één blik genoeg om te concluderen dat het hier gaat om fraaie Kubala Sosna exemplaren. BoBo heeft plaats gemaakt voor een dame; een al wat oudere opname van Tania Maria. Persoonlijk vind ik dat de stem van Tania Maria altijd een wat gekunsteld karakter heeft maar ditmaal klinkt zij erg natuurlijk. Dat zou zomaar aan de weergavekwaliteit van de Kharma S7 kunnen liggen. Rob is alweer een CD verder. Een opname van Studio Eleven in Hilversum.

Even een uitstapje. Studio Eleven is een studio die de adviezen van Harry ter harte neemt en die soms gebruik maakt van kabels van Rhapsody. Zelf woon ik iets te ver weg om er van te kunnen profiteren maar Studio Eleven stelt zijn opnamestudio open voor bezoekers. Doe er uw voordeel mee.

Terug naar de luisterruimte

OK, terug naar de luistersessie. De CD is van de Paul Berner Band. De opname klinkt alsof ik aanwezig ben bij de opnamesessie. Zo dichtbij, zo realistisch, zo pakkend. Die sax, wow! Hij ademt, borrelt, spettert, scheurt, klinkt zacht, vol, rijk en delicaat tegelijk. Complimenten voor de uitvoerende, de set, de S7 en de muzikale ontwerper uit wiens brein de luidsprekers en sub ontsproten zijn. Dan volgt nog een toetje. Rob weet dat ik, net als hij, een echte analoog liefhebber ben. Uit zijn aluminium flightcase trekt hij een LP van Allison Moyet. Old Devil Called Love. Het is lang geleden dat ik die LP zelf voor het laatst gedraaid heb.

Terwijl ik me afvraag waar ik die LP gelaten heb, speelt hij op de Bergmann Magne draaitafel met Ortofon element het album af van deze vrouw met haar heerlijk sensuele, voluptueuze stem. De Benz Micro Lukaschek phono voortrap is, net als de speakers, nog redelijk nieuw en in combinatie met het gekozen element ervaar ik de weergave van de stem wat aan de schriele kant. Maar de impact van de muziek blijft overweldigend. Wat een stem en wat een prachtige draaitafel. Zowel in visueel opzicht als in klankmatige weergave. Persoonlijk zou ik er een ander element in zetten maar qua design en implementatie;top! Zelfs de pomp is fluisterstil.

Dat heb ik bij andere merken wel anders gehoord. Dan volgt een nieuwere persing. Een vinyl uitgave van een Reference Recordings opname op 200 gram vinyl van The Minnesota Orchestra. Half speed mastered. 'Dance of the Tumblers' uit 'The Snow Maiden' van Rimsky-Korsakov. Wat me door de hoge resolutie het eerst opvalt is helaas de slechte kwaliteit van de persing. Een schande voor de gevraagde prijs. Maar de kwaliteit van de S7 maakt dat ik vrijwel tegelijkertijd wegglijd in de muzikaliteit van de uitstekende opname. De S7 laat horen dat hij familie is van de dB9 en is helemaal in zijn element. Ik kan me dan ook slechts met moeite losrukken uit deze setting om door te gaan naar de grote luisterruimte.

dB9-S
Daar staat Harry op enthousiaste wijze te demonstreren. Hoe kan het ook anders met zo'n set. De uit vier componenten bestaande dCS Vivaldi bron, de als primeur aan te merken combinatie van Moon 740 P voorversterker en Moon 860A eindversterker, de nieuwe Kharma dB9-S luidsprekers, en dat alles onderling verbonden door Sunyata bekabeling. Ik hoor op dat moment een bekende 'module'. Zo noemt Nick Bärtsch zijn composities. Elke module geeft hij een nummer maar welk nummer op dat moment speelt durf ik niet te zeggen. Wel weet ik dat deze afkomstig is van de CD Nick Bärtsch's Ronin Live. Een geweldige binnenkomer want deze CD, die ik heb leren kennen op deze zelfde dCS Vivaldi bron, heb ik daarna ettelijke malen beluisterd op meerdere installaties. Ook in mijn eigen luisterruimte is hij uitgegroeid tot een echte referentieopname.

In de luidspreker herken ik de muzikaliteit die ook zo kenmerkend is voor de dB9. Herkenning is ook het eerste woord dat in me opkomt wanneer ik naar deze dB9-S kijk. Uiterlijk zie ik geen verschil met zijn door mij zo gewaardeerde voorganger. Toch zit er een andere driver in voor het middengebied; de ook weer door Kharma zelf ontwikkelde Omega 7. Daarnaast heeft de interne zilveren bekabeling nu de beschikking over een extra cross sectie.

De dB9-S

Hier staat de dB9-S opgesteld zonder grille. Omdat die grille bevestigd wordt met magneten zijn er geen ontsierende bevestigingspunten zichtbaar die het spiegelgladde oppervlak doorbreken. Ook de bevestigingspunten van de drivers zijn niet te zien omdat deze afgedekt worden door verwisselbare magnetische ringen. Op die manier kan op subtiele wijze het uiterlijk van de speaker worden aangepast aan de smaak van de eigenaar. De dB9-S is een genot om naar te kijken maar toch rukt de muziek me weer los van het uiterlijk van de Kharma. Ten eerste omdat de modulen op deze CD op mij altijd het effect hebben dat ik wil blijven luisteren. Maar ook door de wijze waarop de luidspreker de kracht, cadans en magie van deze muziek op mij over weet te brengen.

Nog sterker dan bij de dB9 het geval was heb ik het idee dat de dB9-S de laagjes in de muziek uiteen weet te rafelen. Daarbij nog meer inzicht gevend in de compositie en de opnameomstandigheden, nog meer de nadruk leggend op de beleving en de betrokkenheid. Ik raak als in een soort trance. Iets wat me normaliter eigenlijk nooit overkomt tijdens een demo elders waar ook nog eens meerdere mensen aanwezig zijn. Chapeau dB9-S! Een oude opname van BoBo Stenson maakt de trance toestand iets minder diep. Maar het genieten blijft. Hoe kan het ook anders met zo’n geweldige jazzpianist die op excellente wijze is opgenomen door ECM.

De daaropvolgende compositie van Sergej Prokofjev verrast me. Hoewel vooral klassieke muziek opnamen meestal op een wat grotere afstand van de luisteraar geprojecteerd worden komt het hier enorm op me af. Ik moet meteen denken aan een CD van Kristian Bezuidenhout waarop twee pianoconcerten van Mozart op dezelfde confronterende wijze opgenomen zijn. De muziek wint aan impact, aan adrenalineverhogende heftigheid. Prachtige tonale balans, rijk gesatureerde timbres, mooie ambiance. Je hoort hier ook meteen de impact van de tweede woofer, die het midden/laag duidelijk sterker, krachtiger en voller aanzet. De onderste regionen mogelijk zelfs wat te vol. Aansluitend een koorwerk van Arvo Pärt. Muziek die me altijd weer een beetje stil en melancholiek maakt. Heel natuurlijk klinkende stemmen en weer die laagjes.

Harry vervolgt met muziek van percussionist Marilyn Mazur. Misschien nog wel het meest bekend geworden door haar samenwerking met saxofonist Jan Garbarek, één van mijn favoriete Scandinavische saxofonisten. Vuurwerk! Vervolgens een echte blues muzikant. Robben Ford. Heerlijk. De kracht, de energie, de ambiance. Het is er allemaal. Dan grijpt Harry naar outtakes. Allereerst van Miles Davis uit de tijd van Bitches Brew. Een experimentele periode. Ontzettend interessant om kennis van te nemen. Bij jazz opnamen wordt al vrij snel een keus gemaakt uit meestal een beperkt aantal gemaakte tapes. Bij popmuziek is het eigenlijk veel interessanter. Harry laat een outtake horen van het album Rumours van Fleetwood Mac uit 1976. Iedereen kent het album maar het is heel intrigerend om te horen hoe er tijdens de outtakes wordt opgebouwd naar wat het definitieve nummer zal worden. Terwijl ik het opschrijf weet ik dat het uitgekauwd overkomt maar toch kan ik niet anders zeggen dan dat ik het gevoel heb bij de opnamesessie aanwezig te zijn. De zangeres doet tijdens het zingen door bepaalde voorstellen; op dit punt een solo etc. Ik krijg het gevoel dat ik achter de knoppen zit. De kwaliteit van de dB9-S bekrachtigt dit effect nog eens extra. Het is het uitgelezen moment voor een korte pauze. Een onderbreking waar ik gebruik van maak door terug te keren naar de kleinere luisterruimte.

S7 Revisited
Voordat ik dit statige Hilversumse pand verlaat wil ik, met de klanken van de dB9-S nog in het achterhoofd, nog een keer genieten van de S7. Rob blijkt dezelfde oude BoBo Stenson opname te hebben liggen die ik net bij Harry ook beluisterd heb. En ook op deze 'kleine' S7 geniet ik op vrijwel dezelfde betrokken wijze van de muziek. Eigenlijk mis ik niets. Ja goed, wat losheid, maar ik weet dat deze nog nieuwe weergevers over een maand nog mooier zullen klinken. Uiteindelijk is het alleen wat kleinschaliger. Mijn zoveelste compliment van deze dag. Ik heb genoeg gehoord. En terwijl Rob een grote zwarte schijf op de Bergmann Magne legt maak ik voor mezelf de balans op.

De S versie van de Kharma dB-9 gaat weer een beetje verder dan de eerder in een andere context door mij uitgebreider beluisterde en enorm gewaardeerde dB-9.Hij trekt mij nog net weer wat verder in de opname. Eigenlijk had ik niet anders verwacht. De grote verrassing van vandaag is de wijze waarop de beduidend lager geprijsde S7 presteert. Zeker in combinatie met de subwoofer uit dezelfde Elegance lijn. Ik kan ieder dan ook met een gerust hart aanbevelen om een keer de dB9-S of S7 te gaan beluisteren. Dan zet ik nu nog weer even mijn oren open voor die mooie zwarte schijf. Reference Recordings 45 rpm opname van Mozart's pianoconcerten no. 21 en 24 uitgevoerd door het Seattle Symphony Orchestra olv Gerald Schwartz. Harry, Michael en Rob; dank voor de genoten gastvrijheid en graag tot een volgende keer!