Wadia 121Decoding Computer - Kleine Verpakking, Grote Prestaties
Toen ik in 2010 de Wadia 151PowerDAC Mini beluisterde voor een recensie was de conclusie dat ze een uiterst muzikaal apparaat hadden gemaakt. De 121Decoding Computer die nu aan de beurt is, bevat veel van dezelfde techniek en voegt daar een a-synchrone USB ingang aan toe.
Een inkoppertje, zo lijkt het, maar tweeëneenhalf jaar ontwikkeling is in digitale techniek een eeuwigheid en de concurrentie is gegroeid. Staat Wadia anno 2013 nog steeds zijn mannetje in dit zwaarbevochten segment?
Misschien is de conclusie er een beetje vroeg mee weggegeven, maar laat ik bovenstaande vraag maar meteen met "Ja!" beantwoorden. Wadia heeft de afgelopen twintig jaar op het gebied van digitale muziekweergave een aantal technologische innovaties ontwikkeld die er tot op de dag van vandaag toe doen. Misschien wel de belangrijkste daarvan, hun gepatenteerde DigiMaster algoritme, wordt ook toegepast in de 121Decoding Computer.
Heel in het kort: het DigiMasterTM algoritme is een digitaal interpolatie-filter waarmee volgens Wadia de originele analoge golfvorm van het geluid veel nauwkeuriger uit een digitale datastroom kan worden herberekend dan met standaard digitale filters mogelijk is, een factor die juist het allergrootste verschil zou maken. Dit filter is, samen met nog een aantal hoogwaardige digitale schakelingen, zoals upsampling en digitale volumeregeling, onderbracht op een door Wadia zelf ontwikkelde DSP-chip.
Over upsampling gesproken, daar doet Wadia ook niet kinderachtig over. Waar veel andere fabrikanten zich bij upsampling beperken tot 24-bit/192kHz en sommigen 32-bit/384kHz aanbieden, zit de oversampling bij Wadia met DigiMaster op 32-bit/1.4MHz. Waarom dat belangrijk is? Omdat de 121Decoding Computer net als alle andere d/a-converters van Wadia kan worden gebruikt als voorversterker en de volumeregeling daarbij in het digitale domein plaatsvindt.
Zelfs als je dat heel goed doet, verlies je onherroepelijk resolutie. Door het signaal eerst met extreme nauwkeurigheid tot grote hoogte te upsamplen, blijf je met je verminderde resolutie door de volumeregeling altijd nog een behoorlijk eind boven de gebruikelijke cd-resolutie van 16/44.1, en zelfs 24/192 bestanden zitten buiten de gevarenzone. Geen hoorbaar verlies derhalve.
Lezers die mij al wat langer kennen weten dat ik het muzikale resultaat belangrijker vind dan de techniek die er achter zit, maar in dit geval vond ik het toch belangrijk om even aan te geven waarom Wadia nog steeds aan de top staat. Ze zijn uitermate 'technology-driven' maar stellen die techniek altijd en volledig in dienst van de muziek, en dat bevalt me wel.
Wat zit er op en aan?
De 121Decoding Computer is de jongste telg in de Series1 lijn, waar ook de eerder geteste 151PowerDac en de 171iTransport deel van uitmaken. Apparaten met een kleine voetafdruk, maar met de gekende afwerkingskwaliteit én het digitale DNA van Wadia. De 121 (zoals ik hem vanaf nu maar zal noemen) heeft net als zijn grote broers het DigiMaster 1.4 algoritme aan boord. De stevige kast staat op vier vrij stugge rubberen 'spikes'. Die zitten onder alle apparaten uit deze serie en ze zijn zo geplaatst dat ze precies in uitsparingen op de vier hoeken bovenop de kast passen. Heel netjes…
Aan de voorkant zitten rondom het uitgefreesde Wadia-logo een hoofdtelefoonaansluiting en een heleboel gaatjes waar blauwe ledjes achter blijken te zitten die nogal fel zijn. Zelfs in de gedimde stand (echt 'uit' zit er niet op) leidt het behoorlijk af en dat kan volgens mij niet de bedoeling zijn. Een ander puntje van kritiek geldt de volume-indicator. Het is vanwege de voorversterker-functie nodig dat die erop zit, maar zes ledjes voor 120 stappen van een halve dB is wel erg mager. Een bescheiden display met cijfers was informatiever en zeker nauwkeuriger geweest.
Aan de achterkant zit hetgeen waar het eigenlijk om draait: de aansluitingen. Allereerst is daar de ingang van de voeding; een klein DIN-achtig chassisdeel. De voeding zelf ligt op veilige afstand van de 121 en is voorzien van een geaarde IEC aansluiting. Wadia geeft in de gebruiksaanwijzing aan dat het meegeleverde netsnoer gewoon rechtstreeks in het stopcontact in de muur gestoken mag worden, en dat hij en dat hij daarmee perfect zal klinken. Ze raden het experimenteren met stroomfilters en netsnoeren overigens niet af, maar geven aan dat daarmee zeer uiteenlopende resultaten worden bereikt, dus ook minder goede. Eerlijkheid die ik waardeer.
Naast de voedings-aansluiting zitten er vijf digitale ingangen en twee analoge uitgangen op. Om de 212 aan te sluiten op een digitale bron heb je de keuze uit optisch (Toslink), coaxiaal (RCA én BNC), gebalanceerd AES/EBU en a-synchroon USB. Dat is volgens Wadia ook de volgorde waarin de kwaliteit van de aansluitingen oploopt, waarmee ze aangeven dat ze de computer als digitale bron volledig hebben omarmd. En dat terwijl ze zelf schitterende loopwerken maken...
Voor aansluiting op een (eind)versterker of actieve luidsprekers heb je de keuze uit ongebalanceerde RCA-aansluitingen en gebalanceerde XLR's. Omdat ik tijdens de recensieperiode niet over een eindversterker beschikte, is de 121 uitsluitend als d/a-converter gebruikt en de uitgang volledig uitgestuurd. Om dan toch nog wat controle over de gain te hebben kun je via het indrukken van een bepaalde toetsencombinatie (die in de gebruiksaanwijzing staat, niks geheimzinnigs dus) de output maximeren op 4, 2 of 1 Volt. Bij gebruik met mijn Naim Supernait bleek de 2 Volt instelling erg goed te werken omdat ik de volumeknop dan net wat verder moest openzetten, dat vindt mijn versterker wel prettig.
Tip: lees ook Alles Wat Je Moet Weten Over DAC's
Luisteren dus...
De 121 is een aantal weken onderdeel geweest van mijn set, en wat me in het begin heel erg opviel was dat hij echt tijd nodig had om op klank te komen. De eerste week was het geluid nog wat dun en soms zelfs schril, maar dat veranderde vrij vlot en na een dag of vijf bleef de geluidskwaliteit vrij constant. Ik heb een vrij hartgrondige hekel aan 'audiofiele muziek', maar ik kan niet ontkennen dat het bepalen van het uiterste wat een apparaat kan daarmee wel gemakkelijker wordt. Daarom koos ik voor een compromis en zette het album Paso Doble van Lars Danielsson en Leszek Mozdzer op. Daar staat het zeer emotionele en bloedjemooie nummer Eja Mitt Hjärta op, dat begint met een zeer ruimtelijk opgenomen slag op een grote floor-tom, waarna een aarzelend gestreken contrabas invalt en even later ook piano.
De sfeer is weids en desolaat, met een enorme melancholie. Ten opzichte van mijn Naim Supernait met ingebouwde d/a-converter geeft de 121 een ruimtelijk beeld dat een stuk groter is dan wat ik gewend ben. Niet dat de instrumenten onnatuurlijk groot worden afgebeeld, maar de ruimte wordt vele malen groter weergegeven en is zelfs naast mijn luisterplaats te horen. De weergave is ragfijn, zeer schoon en dynamisch, en met een diepe maar wat slanke laagweergave.
Als ik de volgende track op mijn speciaal voor de gelegenheid samengestelde playlist kies (Soulville van Ben Webster, de Mono Verve Master Edition), lijkt het of ik in een tijdmachine ben gestapt en ruim 55 jaar geleden in de studio naast de muzikanten sta. De timing van de 121 is erg goed, de ritmische samenhang van deze opname, die in één take is opgenomen, klopt perfect. De piano van Oscar Peterson laat de blues helder en kleurrijk door de ruimte parelen en de bas van Ray Brown klinkt houtig en kastig, met veel boventonen. Of ik in de gaten had dat ik naar een mono-opname zat te luisteren? Geen moment...
Klassiek test ik graag met het eerste deel uit de Petite Messe Solenelle van Gioachino Rossini, door het CBSO Chorus onder leiding van Simon Halsey, op het nogal obscure Conifer label. Deze vrij onbekende uitvoering op authentieke instrumenten blinkt uit in sfeer en ruimtelijkheid. Het harmonium en de twee pianofortes beginnen subtiel met een wat hakkelend ritme, maar de kracht in de aanslagen neemt langzaam toe. Het klinkt ruimtelijk en op de correcte wijze wat grof van toon (authentieke instrumenten missen de gepolijste verfijning van moderne instrumenten).
Tot nu toe eigenlijk niks bijzonders, maar als na 38 seconden het koor inzet met het Kyrie is het genieten geblazen. Op een goede set is het koor breed en stem voor stem achter de instrumenten te horen, zeer strak van timing maar toch duidelijk als individuele zangers en zangeressen te 'zien'. Hier dus ook. De dynamiek van de opname is enorm en de 121 ontrafelt de verschillende partijen prachtig. Na een choraal intermezzo komt in het tweede deel van het Kyrie het beginthema weer terug, dit keer met meer ingehouden kracht gespeeld en gezongen. De spanning die hierin zit wordt geweldig weergegeven.
Toch zijn er ook een paar puntjes van kritiek. Ik heb de laatste drie jaar enorm veel d/a-converters beluisterd en daarbij begon het me op een gegeven moment op te vallen dat ze eigenlijk allemaal behoorlijk goed klinken en dat hun karakters grotendeels binnen een vrij smalle bandbreedte vallen. Als je er een lijstje met audiofiele wensen naast zou leggen (verfijning, detaillering, resolutie, dynamiek) dan scoren ze allemaal veel punten. Begrijp me niet verkeerd, dat is hartstikke goed, maar wat ik toch een beetje mis is eigenheid. Verschillen zijn er wel, de één scoort beter op ruimtelijkheid, de ander op microdynamiek, deze doet stemmen net wat warmer en die gaat wat dieper in het laag, maar echt groot zijn die verschillen niet. Er zijn er een paar die wat verder van het gemiddelde afwijken, maar de 121 hoort daar mijns inziens niet bij. Dat maakt hem niet minder goed, maar het wordt wel wat lastiger om hem te plaatsen binnen het steeds groter wordende aanbod.
Er moet hier overigens wel bij aangetekend worden dat ik de ongebalanceerde uitgangen heb gebruikt tijdens de luistersessies. Mijn eigen versterker beschikt namelijk niet over gebalanceerde ingangen. Omdat bij Wadia alle schakelingen volledig gebalanceerd van opzet zijn, zul je met de gebalanceerde uitgangen een nóg betere geluidskwaliteit kunnen krijgen. Het verschil is volgens importeur Audiac niet schokkend, maar niettemin zeer duidelijk hoorbaar.
Hoe dan ook, gebalanceerd of ongebalanceerd: waar de Wadia 121 in elk geval heel erg in uitblinkt is verfijning en resolutie. Hij laat enorm veel textuur horen en is absoluut neutraal in zijn zeer transparante en ruimtelijke weergave. Wie op zoek is naar een karaktervolle converter die duidelijk een eigen kleur aan het geluid geeft zou hem echter wat zakelijk kunnen vinden in al zijn perfectie. Zou ik ermee kunnen leven? Absoluut. Want de kwaliteit straalt er vanaf en hij laat me heel diep in opnames luisteren. Maar soms is achterover leunen ook wel eens lekker, als je begrijpt wat ik bedoel.
Conclusie
De Wadia 121Decoding Computer is prachtig gebouwd, flexibel in zijn mogelijkheden en hij heeft een prachtige, verfijnde klank die vooral audiofielen met een boontje voor resolutie zal aanspreken. Hij is zeer muzikaal in de zin dat hij een perfecte timing koppelt aan een geweldige ruimtelijkheid en dynamiek. Tonaal had hij wat mij betreft net wat minder gelijkmatig van afstemming mogen zijn, maar dat is uiteraard een smaakkwestie. Ik wil belangstellenden in elk geval met klem adviseren om de 121Decoding Computer bij beluistering in een hifi-speciaalzaak gebalanceerd aan te laten sluiten.
De hoofdtelefoonuitgang vertoont hetzelfde transparante en ruimtelijke karakter en wist mijn vrij hongerige AKG K701 perfect aan te sturen. Ongetwijfeld het gevolg van de zeer goede eigen versterker die de 121 daarvoor aan boord heeft.
De 121, adviesprijs 1399 euro, is een echte telg uit het grote geslacht Wadia, die veel van de audiofiele karaktertrekken van zijn grotere familieleden heeft, maar die in een felbevochten marktsegment zit waar anders zijn dan de rest zo langzamerhand belangrijker begint te worden dan beter zijn. En dat is toch een beetje onterecht...
HiFi.nl plus- en minpunten
+ Geweldige bouwkwaliteit en veel instelmogelijkheden
+ Is ook een zeer goede voorversterker
+ Dynamisch en neutraal, met een uiterst verfijnde detaillering