Hollywood door een Ultra HD-bril

Op uitnodiging van Sony trokken we naar Los Angeles, het hart van de filmindustrie. Het bezoek stond in het teken van 4K. Sony toonde er ons niet alleen hun nieuwste producten maar gunde ons ook een blik in de studio's waar 4K content gemaakt wordt.

Het is ondertussen duidelijk dat alle fabrikanten de 4K-kaart trekken. De schermmaten zijn van reusachtig, 84 inch, gedaald naar gewoon groot, 65 tot 55 inch. Ook de prijzen hebben een flinke evolutie doorgemaakt. Voor de allergrootste schermen betaal je nog steeds om en bij de 20.000 euro, maar 65 inch zit al rond de 5.000 euro en voor 3.500 euro kan je al een 58 inch 4K-tv kopen.

Sony bezet op vlak van 4K-expertise een vrij unieke positie. Zij maken niet alleen televisies, maar zijn aanwezig in de hele keten. Sony maakt professionele 4K-filmcamera's, heeft zijn eigen filmstudio's, en biedt oplossingen voor de workflow die een film doormaakt tot hij uiteindelijk in de filmzaal komt op hun eigen 4K-projectoren.

Waarom we naar 4K evolueren

We worden verwelkomd in de filmstudio's door Chris Cookson, President, Technologies, Sony Pictures Entertainment. In zijn inleiding wordt al heel snel duidelijk waarom de 4K-trend een zinvolle evolutie is. Opvallend, Chris Cookson bekende verrast te zijn door de snelheid waarmee deze technologie naar de woonkamer gekomen is.

Televisie volgt steevast de technologische evoluties van de filmzaal. Kleur, breedbeeld, surround-geluid, allemaal waren ze voor het eerst te beleven in de filmzaal, maar ze zijn ondertussen ook gemeengoed in onze woonkamers. Een gelijkaardig verhaal zien we voor 4K. Filmzalen zijn in de loop der jaren sterk geëvolueerd. Vroeger was een filmzaal zo ontworpen dat je ongeveer drie schermhoogtes van het beeld afzat. Die zalen waren dikwijls smal en vrij diep. Dat is vandaag in een typische stadium-zaal wel anders.

Gemiddeld zit je nu op anderhalf tot twee schermhoogtes van het scherm en de mensen vooraan zitten soms op minder dan een schermhoogte. En daarom is 4K nuttig. In die oudere filmzalen was het detail van 4K niet zichtbaar, maar nu we zoveel dichter is zitten is dat wel het geval. 4K zorgt voor een gedetailleerder beeld en een bredere kijkhoek, en dus een intensere en levendigere filmervaring. Dat geldt ook in de woonkamer. Voor SD televisie zaten we op zeven schermhoogtes afstand, voor HD was dat nog drie schermhoogtes, met 4K kunnen we nu op anderhalve schermhoogte zitten.

En er is al een lange lijst films die je in 4K kan bekijken, althans in de filmzalen. In veel gevallen gaat het dan over film die geschoten is op traditionele 35 mm pellicule en achteraf ingescand is. Maar meer recente films (The Hobbit, Oblivion, After Earth,...) zijn rechtstreeks digitaal in 4K opgenomen. Een kleine nota daarbij is wel dat in sommige gevallen de speciale effecten toch nog in 2K zijn. Die worden immers door een computer gerendered en renderen in 4K kost heel erg veel tijd en weegt dus zwaar op het budget. De keuze voor 35mm film of digitale opname is overigens geen technische maar veelal een creatieve keuze van de filmmaker.

Oudere films inscannen op 4K is nuttiger dan je zou vermoeden. Het negatief is immers nooit optimaal gebruikt. De regisseur zag steeds een beter beeld dan het publiek, omdat hij naar de oorspronkelijke negatieven keek. In het procedé dat daarop volgt om de uiteindelijke filmkopie te maken die het publiek ziet ging veel info verloren. Nu men de originele negatieven in scant op een hoge resolutie en met hoge kleurbitdiepte blijkt er plots veel meer detail in de film te zitten. Nieuwe gedigitaliseerde versies zijn daarom veelal beter dan het origineel dat je zag in de filmzaal, en zitten dichter bij de oorspronkelijke intentie van de regisseur. Chris Cookson merkte overigens op dat 4K volstaat voor 35mm film omdat ze daarmee werkelijk alle detail van de oorspronkelijke film bewaren.

Onvermijdelijk volgde daarop de vraag of er dan nog nut is voor 8K? Voor restauraties van sommige films die geschoten zijn op bijvoorbeeld 70mm wel, maar voorlopig niet voor de filmzalen. Met 4K beelden zitten we nu dicht genoeg bij het scherm om ons volledig blikveld te vullen. 8K lijkt dan ook enkel nuttig te zijn om materiaal te presenteren dat een nog bredere kijkhoek vult maar dat we dus niet meer in een oogopslag kunnen bekijken.

4K school

Het Digital Motion Picture Center, waar filmmakers kennis maken met de nieuwste technieken.

Film schieten in 4K, dat doe je niet met een gewone camera. En al moet een regisseur en Director of Photography zijn techniek niet echt aanpassen zoals dat bijvoorbeeld voor 3D wel het geval was, toch is training en opleiding belangrijk. En dus brengt een van onze eerste bezoeken ons naar het 'Digital Motion Picture Center'.

De set van het DMPC is met opzet erg gedetailleerd en kleurrijk, zodat de voordelen van 4K duidelijk zichtbaar zijn.

Op deze soundstage bouwde Sony een kleine filmset die specifiek gebruikt wordt om filmmakers kennis te laten maken met 4K. De set bevat enorm veel detail en contrast, een bewuste keuze om de mogelijkheden van Sony's F65 camera te illustreren. Maar ook een duidelijke hint voor setbouwers en make-up mensen. De 4K-camera ziet alles en oog voor detail wordt dus echt belangrijk. Goedkope sets riskeren door de mand te vallen.

Hier leren filmmakers niet alleen werken met de nieuwste 4K-camera, maar ervaren ze ook de volledige workflow om van camerabeelden tot de uiteindelijke film te komen. Die bekijken ze dan in de aanpalende 4K-filmzaal.

De Sony F65 camera, een pareltje van techniek om 4K beelden mee te schieten.

We kregen de kans om zelf wat te spelen met de F65 camera, een pareltje van techniek.

De camera gebruikt een 20 Megapixel sensor met een 8K-grid. Die extra resolutie in de sensor zorgt voor extreem gedetailleerde 4K-beelden.Combineer dat met een kleurbereik dat beter is dan dat van 35mm film en een dynamisch bereik van 14 f-stops(goed voor een contrast van 16384:1) en je begrijpt dat de F65 heel wat te bieden heeft. De camera kan bovendien opnemen aan snelheden van 1 frame per seconde tot 120 frames per seconde. Uiteraard genereert de camera aan een razend tempo reusachtige hoeveelheden data, van 220Mbps (voor HD) tot 2Gbps voor 8K raw. Om die op te slaan gebruikt men SR Memory Cards. Die hebben een capaciteit van 256 en 512MB en zelfs eentje van 1TB! Op een 1TB kaart kan je ongeveer een uur 4K raw footage opnemen.

Zen en de kunst van filmrestauratie

Het patrimonium van een filmstudio is niet de studio's maar de vele films die het bezit. Het spreekt dan ook vanzelf dat die met de grootste zorg bewaard worden. Helaas, filmpellicule weerstaat de tand des tijds niet zo goed. Digitaliseren is de oplossing. Bovendien heeft dat als voordeel dat de film een soms broodnodige restauratiebeurt krijgt. Nu men in 4K (of zelfs hoger) kan werken kan alle detail van het origineel bewaard blijven.

Films restaureren is uiteraard specialistenwerk en daarom is onze volgende stop op de Sony Pictures lot in Culver City de kantoren van Colorworks. Colorworks doet niet alleen restauratie maar ook colorgrading en mastering van nieuwe films. We spraken er met Bob Bailey, Senior VP Sales en Grover Crisp, EVP AssetManagement , Film Restoraton& Digital Mastering. Vooral die laatste naam klinkt mogelijk bekend in de oren, Grover Crisp stond onder andere in voor de restauratie van werken zoals Bridge Over The River Kwai, Jason and the Argonauts, Taxi Driver, en Lawrence Of Arabia.

Colorworks, waar oude films nieuw leven ingeblazen wordt.

In een comfortabel Home Theater, dat achteraan vol staat met mixing consoles en computers krijgen we een demonstratie van de moeilijkheden die zo'n restauratie met zich mee brengt. De eerste stap is het bij elkaar zoeken van de filmnegatieven. Vooral voor oudere films is dat een uitdaging aangezien er heel veel archiefmateriaal is. De volgende stap is het scannen van de filmnegatieven. Dat gebeurt in 16 bit kleurdiepte, om alle mogelijke nuances van de film te zien. 16 bit kleurdiepte levert 65536 nuances, een reuze verschil met de uiteindelijke 8 bit kleur (256 nuances) die we op de uiteindelijke Blu-ray zullen zien. Op vlak van resolutie kan men niet alleen in 4K scannen, maar ook hoger, 8k en zelfs 11k! Een film zoals Lawrence of Arabia, opgenomen op 70 mm film is bijvoorbeeld in 8K gescand. Dergelijke films nemen enorm veel schijfruimte in. Een 4K film loopt al snel op naar 7-8 TB, een HD film naar 2-3 TB. Colorworks heeft in totaal zo'n 11 Petabyte data staan, en dat is zonder rekening te houden met backups of disaster recovery.

Enorme filmscanners doen het digitalisatiewerk. Maar dat is slechts de eerste stap.

Na het scannen begint het correctiewerk. Allereerst moet men de fouten van montage wegwerken. Daar waar het negatief geknipt is, is er onvermijdelijk een frame verdwenen. Om te vermijden dat je een korte witte flash ziet van een leeg frame maakt de computer op basis van motion compensation het ontbrekende frame. Krassen en vuil zorgen uiteraard voor ruis. Die kan soms met de computer weggewerkt worden maar moet meestal met de hand aangepakt worden. Fouten wegwerken betekent soms ook wat filmkorrel opgeven, elke keuze is een compromis.

De grootste uitdaging liggen echter in de beperkingen van de filmstock. Elk frame van de negatieven is door het ouder worden op verschillende manieren verkleurd, dat zorgt voor kleurflikkeringen. Nog erger is het wanneer negatieven van verschillende sets moeten gecombineerd worden. Omdat ze bijvoorbeeld op een set of op locatie in verschillende landen opgenomen zijn, verouderen ze ook volledig anders. In sommige gevallen bevat een shot tot drie verschillende sets negatieven. De kleuren moeten zorgvuldig gematched worden en opnieuw tot leven gebracht. We kregen stukken te zien uit Richard III waarop de originelen in sommige gevallen bleek geworden waren en andere warmrood. Deze YouTube film toont perfect alle uitdagingen (kijk zeker vanaf 4:00):

Rechts het oude ingescande beeld, links het gecorrigeerde beeld. Vervaagde kleuren komen opnieuw tot leven.

Elk frame wordt manueel bekeken. Correcties gebeuren grotendeels op het oog, op basis van zo veel mogelijk referenties. Maar ultiem zit ook hier natuurlijk een creatieve keuze in, ook al proberen ze dit zo getrouw mogelijk aan het origineel te doen. Elk compromis is weloverwogen. Shots worden in sommige gevallen tot vier keer opnieuw bekeken over een tijdsspanne van meerdere weken. Hoe belangrijk kleurweergave wel is bleek uit onze vraag welk werk men nooit aan een computer zou overlaten. Grover Crisp: 'Het werk van de colorist is het moeilijkste en het meeste kritische omwille van de impact die het heeft op de beleving. De ervaring van een goede colorist is onvervangbaar.'

De colorist doet zijn werk in een donkere ruimte, hier werkt hij aan een een frame uit The Patriot.

Filmrestauratie is ook werk van lange duur. Voor Lawrence of Arabia heeft men drie maanden door de negatieven gesorteerd. Scannen gebeurt aan ongeveer 12 seconden per frame en duurde in dit geval ongeveer zes maanden. Het volledige restauratiewerk nam drie jaar in beslag. Dit is natuurlijk een extreem voorbeeld want de film is zo lang dat hij bijna als twee films kan tellen. Sommige restauraties duren slechts zes maanden. En ook recenter materiaal wordt naar 4K gebracht, zo werkt men in Colorworks momenteel aan de tv-serie 'Breaking Bad'.

4k in de filmzaal

In de filmzaal genieten we nu al van 4K. Echte 4K-films zijn er maar sinds vorig jaar, maar er zijn heel wat films die zoals bij een restauratie achteraf naar 4K ingescand zijn. Eengreepuit het aanbod: Casino Royal, Skyfall, The Da Vinci Code, Hancock, The Dark Knight, X-men Origins Wolverine, The Tourist, Burlesque, Salt, Moneyball, Argo, Lincoln, Django Unchained, After Earth...

Sony heeft in de voorbije jaren meer dan 200 filmzaalconcerns kunnen overhalen om voor hun 4K-projectoren te kiezen. In de VS zijn al 40% van alle schermen 4K, en daarvan wordt 80% door Sony geleverd. In Vlaanderen zijn alle Kinepolis bioscopen uitgerust met Barco 4K-projectoren.

Een 4K filmprojector van Sony. In de VS levert Sony zo'n 80% van alle 4K projectoren.

In een wetenschappelijk onderbouwde studie heeft Sony gepeild hoe mensen 4K ervaren ten opzichte van 2K in de filmzaal. De volledige studie vind je op www.sony.com/digitalcinema. Het resultaat was duidelijk. Iets meer dan 60% vond het 4K-beeld kwalitatief beter, en nog eens 30% vond de verschillen klein. 4K-cinema heeft dus echt wel iets meer te bieden.

Samen met digitale projectie kwam er in 2002 overigens ook het 'Digital Cinema Initiative' (DCI). Voor de eerste keer leggen de studio's nu specificaties op aan filmzalen. Die bevatten onder andere in welk formaat de films verdeeld worden, en welke veiligheidsmaatregelen er moeten zijn om diefstal van de films te vermijden, maar ook met welke helderheid de film geprojecteerd moet worden en in welke resoluties (2K en 4K). De DCI-specificaties zorgen op die manier voor een gegarandeerde kwaliteit en een betere ervaring voor de filmkijker. Filmzalen moeten immers instemmen of ze krijgen geen films.

Blu-ray: 'Mastered in 4K'

'Mastered in 4K' Blu-rays bevatten het best mogelijke Blu-ray beeld, maar zijn geen echte 4K beelden.

De eerste 4K-televisies staan in de winkel, maar hoe zit het met de content? Sony heeft een aantalBlu-ray's van Sony Pictures op de markt gebracht onder het logo 'Mastered In 4K'. Wat kan je er van verwachten? Om te beginnen kunnen we maar best een paar zaken duidelijk stellen:

Maar wacht, als het geen 4K-video is, wat maakt deze schijfjes dan zo speciaal? Kort gezegd zijn dit Blu-ray schijven die de best mogelijke beeldkwaliteit bieden. En dat doet Sony met behulp van de volgende zaken.

'Mastered in 4K': de eerste titels

Deze films met een 'Mastered in 4K'-label mag je binnenkort al in de winkel verwachten:

The Amazing Spider-Man
Total Recall (2012)
Ghostbusters
Battle: Los Angeles
The Karate Kid (2010)
Taxi Driver
Angels & Demons
Glory
The Other Guys
Spider-Man (2002)

Geweldig! Het best mogelijke beeld, uitgebreide kleuren en perfecte audio. Maar opgelet, niet iedereen zal het onderste uit de kan halen met deze schijven. Wat heb je daarvoor nodig?

Wie kijkt op een gewone Full HD tv / Blu-ray-speler combinatie mag het 'Mastered in 4K' logo beschouwen als een kwaliteitslabel. Het best mogelijke beeld en geluid. Maar ook niets meer dan dat.

Om het extra detail dat toch nog verborgen zit in de schijf terug naar boven te halen heb je uiteraard een 4K-televisie nodig. De vraag is echter of de scalers van andere fabrikanten ook in staat zullen zijn om dat detail terug tevoorschijn te halen. Dat heeft op zich niets te maken met de kwaliteit van die scalers. Maar Sony Pictures en Sony TV hebben natuurlijk 'inside information' over hoe de scaling gebeurt. Mogelijk heeft Sony's 4K X-Reality Pro chipset dus een voetje voor in dit geval.

Het XV color logo wijst apparaten aan die met een uitgebreid kleurbereik overweg kunnen.

Voor de uitgebreide kleurweergave moet je dan weer beschikken over een Blu-ray-speler én televisie met XvYCC ondersteuning (te herkennen aan het logo xvColor). Bovendien moet je televisie ook over een uitgebreid kleurpalet beschikken. En het is vooral dat laatste waar het schoentje wringt. Al onze televisies worden momenteel specifiek gemaakt om het HDTV kleurbereik te ondersteunen. Televisies met een ruimer kleurbereik zijn een zeldzaamheid. Voorlopig zal dat dus enkel lukken op de nieuwe X9005 en W900 reeksen van Sony die gebruik maken van de nieuwe Triluminos technologie. Maar in theorie zijn dus ook toekomstige televisies van andere fabrikanten met xvColor en een ruim kleurbereik geschikt voor weergave. Maar net zoals bij de upscaling mag je er vanuit gaan dat Sony een voetje voor zal hebben. De 'Mastered in 4K' schijven zijn immers specifiek gemaakt om er op hun best uit te zien op de nieuwe Triluminos schermen.

De Sony X9005 reeks zijn niet alleen 4K TV's (55 en 65 inch), het zijn voorlopig ook de enige televisies die een uitgebreid kleurpalet gebruiken waarmee de 'Mastered in 4K' Blu-rays volledig tot hun recht komen.

Is het verschil groot genoeg om nieuwe aankopen te rechtvaardigen? We konden deze nieuwe content bekijken in een prima testopstelling. Aan een zijde het origineel 4K-beeld, aan de andere kant een Sony 4K-TV die de 'Mastered in 4K' Blu-ray versie toont. Het extra detail dat in deze schijven zit levert inderdaad een haarscherp beeld op de 4K-TV, en het verschil met de originele 4K-content is zeer subtiel. Tot er een nieuwe standaard is voor 4K-schijfjes, downloads of wat het formaat ook wordt zijn deze schijven een goede tussenstap.

Voor de kleurweergave werd de schijf getoond op een Sony W905 (met uitgebreide kleurweergave) en op een Sony W805 (standaard kleurweergave). In de meeste filmfragmenten ('The Karate Kid (2010)') zagen we zelden of nooit het verschil. Enkel wanneer er grote dieprode vlakken zichtbaar waren of uitgesproken groen konden we het verschil zien. We waren zelf verrast hoe subtiel en beperkt het verschil was. Verwacht dus geen spectaculaire veranderingen.

Sony heeft zijn best gedaan om het 'Mastered in 4K' logo inhoud te geven. Het is zeker meer dan een marketing truc. Maar om die extra meerwaarde er uit te halen moet je wel de allernieuwste én allerduurste televisie in huis halen. Een 4K-scherm mét uitgebreid kleurbereik en xvColor ondersteuning, voorlopig dus alleen bij Sony te krijgen. Voor alle andere kijkers is dit logo enkel een kwaliteitslabel dat garantie staat voor onberispelijk beeld en geluid maar niet meer dan dat.

Conclusie

In Hollywood is men helemaal klaar voor 4K, en het is duidelijk dat Sony er behoorlijk in investeert. Nieuwe films worden in 4K geschoten, en oude meesterwerken worden langzaam maar zeker in 4K gedigitaliseerd, waarbij ze bovendien een belangrijke opfrisbeurt krijgen.

Sony levert ook alle apparatuur en diensten vanaf de camera tot in de woonkamer. In de cinemazalen is 4K al volop aanwezig.

Toch ontbreekt er in de woonkamer nog een schakel: consumenten kunnen nog steeds geen echte 4K-content op eenvoudige wijze in huis halen. 'Mastered in 4K' Blu-rays zijn een prima tussenstap, maar niet 'the real Mccoy'. Sony's streamingdienst voor 4K-films komt voorlopig nog niet naar Europa en het blijft ook nog even wachten op een eventueel nieuwe Blu-ray standaard.