Review PS Audio NuWave phono-converter

Nu fabrikanten een steeds groter aantal mogelijkheden zien voor allerlei digitale technieken, komen er hier en daar wat intelligenter toepassingen op de markt. Een stuk beter dan het historische dieptepunt, gevormd door de USB-draaitafel, die hi-res vinyl omzet in het mp3-formaat. Nou is een ‘Walkman’ waar echte grammofoonplaten in passen lastig te vinden. Het laatst bekende exemplaar is de bekende Audio Technica AT-727. Overigens erg cool om daarmee in de trein te gaan zitten. Dus aan deze kant bestaat weinig begrip voor degenen die hun Pink Floyd elpees in een iPod willen proppen. Je moet redelijk desolaat zijn om elpees om te willen zetten naar mp3. In ieder geval biedt de PS Audio NuWave Phono Converter (NPC) intelligenter functionaliteiten.

Het tegenstrijdige van deze tijd is dat opnamen, hifi-apparatuur en geluidstechniek ongekende mogelijkheden en kwaliteiten bieden, maar dat de mensheid steeds meer in een low-res wereld leeft. Waarom verloopt de evolutie van geluidskwaliteit omgekeerd? Van de superieure hoornsystemen, aangedreven door buizenversterkers in de jaren dertig, veertig en vijftig, met fraaie elpee-opnamen van Rudy van Gelder, zijn we afgezakt naar portable shit met inferieure oordopjes, weggooi computerluidsprekers en mp3-content. Negentig procent van de mensheid beschouwt deze ‘dark age’ in de audio als de standaard in geluidsweergave. Van de golden age in audio naar de dark age van low-res. Wellicht dat Charles Darwin daar nog iets over heeft gezegd in de beroemde ‘Origin’. Het goede nieuws is dat in de tussentijd de populariteit van vinyl steeds verder toeneemt. Zelfs Albert Heijn is begonnen met Pick up Points.

ADC
Een ADC (Analog Digital Converter) is voor de consumentenmarkt een vreemde eend in de bijt. Zulke apparaten worden doorgaans professioneel toegepast. In de audiotechniek om analoge signalen van microfoons en muziekinstrumenten om te zetten naar digitaal. In de meet- en regeltechniek om allerlei analoge signalen, zoals analoge representaties van temperatuur, luchtdruk, stroom, snelheid, brandstofverbruik en bloeddruk om te zetten naar digitaal, met de bedoeling om ze middels computersystemen te kunnen bewerken. Sensoren aan boord van een Airbus A380 hebben een ADC-chip. Het meetsignaal dat de bemanning informeert over vlieghoogte, airspeed, luchtdruk, stand van de ailerons, brandstofverbruik en andere data, komt in digitale vorm de boordcomputers binnen. Airbus gebruikt voor de A380 namelijk de Integrated Modular Avionics (IMA) architecture, ontwikkeld door Thales. Samen met IMA is er een full-duplex switched ethernet aan boord. Communicatie met sensoren en actuatoren voor de Krueger-flaps en andere te bewegen delen, gaat derhalve in digitale vorm. Als het netwerk tijdens de vlucht uitvalt, kun je dus de helpdesk bellen. ADC-converters die binnen het bereik van de consument zijn, bevinden zich bijvoorbeeld in camcorders, waar videosignalen digitaal opgeslagen kunnen worden op tape, harde schijf of in solid state memory devices. Ook de bekende DAT-recorder en moderne card-recorders maken gebruik van ADC’s. Ook in een digitale fotocamera worden beelden digitaal opgeslagen. Daarom is het mogelijk om tiff-, raw, en jpg-bestanden met Photoshop te bewerken. Los van separate professionele ADC’s die in studio’s worden gebruikt, is de NPC een van de eerste ‘losse’ ADC’s die bereikbaar is voor de consument.  Het is een AD-converter, oftewel een ADC.

NuWave Basic System Architecture

Naast de functie van ADC beschikt de NPC ook over een analoge phono-versterker. In principe zijn de ADC en de phono-versterker twee gescheiden systemen, die onafhankelijk van elkaar zijn en ook gelijktijdig kunnen worden gebruikt. Maar het is ook mogelijk om ze te koppelen. Dat betekent dat analoge data vanuit een phono-cartridge omgezet kan worden in een digitaal signaal. Het basisprincipe van de NPC is dus dat alle analoge audiosignalen, inclusief de signalen die afkomstig zijn van een phono-cartridge omgezet kunnen worden naar digitaal. Die digitale code kan op verschillende manieren naar buiten komen en op verschillende manieren opgeslagen worden. 

Waarom zou de consument analoge audiosignalen digitaliseren? Daar kunnen diverse redenen voor zijn. Wie een eigen act tussen de schuifdeuren op wil nemen ter voorbereiding op de Voice of Holland, gebruikt daar doorgaans een mengtafel voor met twee of meerdere microfoons. Vanuit die mengtafel en via de NPC kan zo’n signaal de computer in en is dan geschikt voor audio-editing en/of het opsturen per email. Analoog opgeslagen signalen die zich bevinden op dragers die onderhevig zijn aan verval, kunnen gedigitaliseerd worden en zodanig bewaard voor het nageslacht. Denk aan content op magnetische tape. Die is in principe langdurig houdbaar, afhankelijk van de conserveringscondities. In ieder geval langer dan analoge video op tape. Maar uiteindelijk ontstaan er toch problemen met de hechting van het magnetische materiaal op de drager en de vervorming van de drager zelf. 78-toeren platen (schellac) worden uiteindelijk ‘brittle’. Zulke platen vallen dan gewoon uit elkaar. Dat gebeurt niet met vinyl. Dat is eigenlijk de meest duurzame drager van audio.

Echte verzamelaars kunnen verschillende beweegredenen hebben met hun collectie. Sommigen willen alles mint hebben en verzamelen alleen maar vanuit de wens om het object te bezitten. Anderen willen het object in goede staat, maar ook naar de muziek luisteren. Er zijn veel platen die zeldzaam zijn. Vooral jazz-oplagen zijn altijd significant kleiner dan de populaire pop-items. In een fatsoenlijke collectie zitten dan ook veel platen die gewoon een marktwaarde hebben van 500 tot 5000 euro. Trek maar eens een stelletje Blue Note originals uit de 1500-serie uit de kast. Teneinde deze platen in zo goed mogelijke staat te houden en toch wat regelmatiger naar de muziek te kunnen luisteren, is een digitale kopie in hi-res formaat geen ondenkbare optie. Je houdt toch ook je 40 meter boven zeeniveau ontstane Chateau Petrus in de wijnkelder voor als ‘ZIJ’ komt, terwijl je je doordeweeks laaft aan goedkope slobberwijn uit de Aldi?

Mogelijkheden
De ingang van de NPC beschikt over de analoge phono-ingang voor mc/mm op basis van rca-ingangen. De gain wordt ingesteld op het frontpaneel. De load is standaard 100 Ohm, maar kan aangepast worden. Voor mm kan de capaciteit ingesteld worden. Het signaal van de draaitafel is analoog beschikbaar via rca-uit en XLR-uit, die gelijktijdig aangesloten mogen worden. Line-level analoge signalen kunnen aangesloten worden op de rca-line-in bussen. Het uitgangssignaal van alle analoog ingevoerde line-level content is niet beschikbaar via de analoge uitgangen, maar via de digitale uitgangen. Van die digitale aansluitingen zijn er maar twee universeel bruikbaar. De S/PDIF-coaxiale uitgang kan gebruikt worden om het digitale signaal naar elk device te sturen dat digitaal coax-in kent. Dus een DAC, een digitale mengtafel, DAT-recorders, digitale multitracks, digitale (voor)versterkers enzovoorts. De USB-uitgang is alleen bedoeld voor aansluiting op een computer. Het werkt niet om deze USB-uitgang door te koppelen met de USB-in van een DAC. Zowel Mac-computers als Windows-systemen (met de bijgeleverde software) kunnen dan het digitale signaal opslaan. Dat kan bijvoorbeeld met een simpel programma als Audacity. De derde digitale uitgang is een HDMI-connector. Dat is GEEN standaard HDMI-connector. Het protocol is het door PS-Audio ontwikkelde eigen PS interface protocol. Het is alleen bruikbaar als andere apparatuur hetzelfde protocol kent. Voordeel van PS is dat er geen jitter ontstaat. De vierde digitale aansluiting betreft een USB-ingang. Die is alleen bedoeld voor firmware upgrades die vanaf een USB-stick te downloaden zijn naar de NPC. 

De digitale formaten die uitgevoerd kunnen worden zijn PCM in alle resoluties tussen 44.1kHz/16bit en 192kHz/24bit. De ADC kan ook DSD uitvoeren. Dat gaat in de vorm van het DoP-protocol (DSD over PCM). De DSD-stream wordt dan in packets gehakt. Een DAC, die DSD in kan voeren, kan deze packets weer terugzetten tot de originele DSD-stream. De ontvangende converter wordt op deze manier in de maling genomen. Die denkt namelijk dat er een PCM-signaal binnenkomt. Bij de packaging worden er feitelijk alleen headers geplaatst, vergelijkbaar met hoe dat gaat in TCP/IP. Er kan een single of double DSD-rate worden gemaakt. De standard rate is het formaat van het Sony Super Audio Compact Disc systeem en ongeveer vergelijkbaar met 176.4kHz in PCM. De double DSD-rate is feitelijk alleen zinvol voor het opnemen van concerten/uitvoeringen. Het geeft een equivalente kwaliteit aan 352.8kHz sample rate. Houd in de gaten dat een programma als Audacity wel DSD op kan nemen, maar niet af kan spelen. Foobar en JRiver kunnen dat wel. PS Audio adviseert om voor het omzetten van analoge bronnen met content die niet boven de 48kHz gaat, maximaal een 96kHz sample frequentie te gebruiken.

Aanbevelingen

Bij het digitaliseren van een langspeelplaat schrijft de computer een lange file. Die is niet verdeeld in de tracks die op de lp staan. Ook kunnen de wave-bestanden geen metadata koppelen. Verdeling in tracks moet dus gebeuren met een editor op de computer. Het is opvallend dat PS Audio focust op de kwaliteit van de kabels rondom deze NPC. Met het afnemen van het marktaandeel van analoge kabels, zet de industrie nu in op de verkoop van ‘digitale’ kabels. De gebruikelijke argumenten komen weer van stal. Denk aan kabelresonanties, vervuilende instraling, afscherming en andere spookscenario’s die audiofielen weer massaal angstcomplexen bezorgen. Zo ging het laatst in een Amerikaans magazine al over ‘audiofiele’ CAT-bekabeling voor netwerken. Je ziet het al voor je. Een computernetwerk, bestaande uit zulke kabels en vergulde audiofiele RJ45-connectoren. Speciale audiofiele WiFi-routers met geselecteerde componenten, goudfolie condensatoren in de voeding en een jittervrije antenne. Zulke bedrijven snappen niets van elementaire netwerktechniek en digitaal data-transport. De enige zinvolle aanbeveling op het moment is dat USB-kabels bij voorkeur ergens tussen de 1-2 meter moeten zijn. Dat heeft tot nu toe geholpen om een aantal problemen met de verbinding tussen componenten van Trinity, Weiss en diverse computers op te lossen.

Luisteren
Het was zogezegd een ‘digitaal’ weekend. De vloer van de luisterruimte bezaaid met alle mogelijke digitale componenten, servers, NAS-devices, switches en natuurlijk elpees. Digitaal is fascinerend. De vraag waar consumenten mee worstelen is welke verschillen er zijn tussen hi-res digitaal en platen. Eigenlijk is het eerlijker om de analoge mastertape te vergelijken met de digitale vorm. Beide hi-res, maar met kleine karakterverschillen. Analoge mastertapes klinken nog een stuk beter dan de elpees die daarvan worden gemaakt. Wie dat een keer echt overtuigend wil beluisteren, laat beide pianoconcerten van Mozart komen. Die zijn in 176.4kHz/24-bit kwaliteit beschikbaar op RR HR-68. Dat is een DVD-R schijf met audiobestanden en een digitale transfer van de originele analoge masters. Reference Recordings heeft inmiddels een behoorlijke catalogus uitgegeven met hi-res bestanden. Wie echt wil begrijpen wat hi-res audio kan, moet maar eens naar die Mozart-opnamen luisteren. Het orkest staat niet voor je, maar je zit midden in de akoestische omgeving. Die valt zo ongeveer over je heen. Het is extreem indrukwekkend. Daar komt een redbook cd in de verste verte niet in de buurt. De ruimte werkt ook anders. Die vult echt de volledige luisterruimte en heeft een veel hogere informatiedichtheid dan waar cd’s toe in staat zijn. 

Maar goed, na al dat gespeel is het tijd om de NPC aan te sluiten. Eerst is geluisterd naar de NPC als pure analoge phono-versterker. Het testen van draaitafel-systemen is altijd lastig. Het aantal variabelen is simpelweg te groot. De kunst is om alles zodanig te matchen dat het eindresultaat ver boven de cd-speler uitstijgt. Sommige consumenten merken wel eens op dat hun cd-speler beter klinkt dan een draaitafel. Dat kan heel goed. Je moet namelijk hard werken om een systeem te bouwen rondom een draaitafel, dat de meerwaarde van grammofoonplaten ten opzichte van de cd-standaard echt laat horen. Maar degenen die dat vak beheersen weten allemaal dat er echt een groot verschil is. De NPC is in een al behoorlijk goed samengesteld systeem rondom een draaitafel geplaatst en wisselt af met andere phono-versterkers in de keten. Dan blijkt dat de NPC geen afbreuk doet aan de eigenschappen van vinyl. De spectaculaire ruimte, de mate van directheid (waardoor analoog vaak realistischer klinkt dan digitaal), het laten horen van de klankmatige en ruimtelijke verschillen tussen diverse platen (cd’s klinken in zekere zin allemaal identiek), de dynamische eigenschappen en de fraaie weergave van klank. De NPC doet dat allemaal zeer goed. Het is ook opvallend dat de NPC niet koel en steriel klinkt, zoals sommige phono-versterkers dat doen. Ten opzichte van veel kostbaarder phono-versterkers (met buizen) laat de NPC iets minder harmonische diepte en glans horen. Maar, het draaien van elpees geeft absoluut spectaculaire resultaten. Met betrekking tot 24bit/192kHz heeft het een vergelijkbare hoge geluidskwaliteit, maar toch zijn er verschillen. Uiteindelijk heeft analoog nog steeds een oneindige resolutie. Daardoor klinkt het vaak net even echter en natuurlijker. Digitaal is dan weer exacter, strakker en met een gelijke sterkte voor alle frequenties.

Vervolgens is het natuurlijk verleidelijk om verschillende elpees om te zetten naar digitaal. Voor archivering of om gewoon een ‘dagelijkse kopie’ te hebben. Hank Mobley’s Blue Note 1568 zul je niet echt grijs willen draaien. Met de NPC zijn analoge bronnen te digitaliseren vanaf de minimum uitgangsresolutie van 44.1kHz/16bit. Maar, het is natuurlijk zinvoller om elpees, waarvan er velen nooit als cd uitgegeven zijn, om te zetten in hogere digitale resoluties en ze op te slaan in een multiroom distributiesysteem. Een aantal daarvan zijn in staat om hi-res content (192kHz/24bit) af te spelen vanaf de centrale server/NAS in te kiezen ruimtes. Om naar het digitale resultaat van de NPC te kunnen luisteren moet deze aangesloten worden op een DAC. De uitgang van de DAC kan dan naar een digitale voorversterker. Feitelijk zinloos. Je gaat niet een elpee draaien die eerst omgezet is naar digitaal. De digitale vorm van de elpee en andere analoge bronnen zal hoofdzakelijk gebruikt worden voor opslag. Dat kan via de USB naar een computer.

Voor deze review is het digitale signaal uit de NPC (helaas geen AES-EBU over XLR), vanuit de coax poort naar een DAC gestuurd. Via de DAC is natuurlijk wel even kort geluisterd, maar daarna is het hi-res digitale signaal op een cd opgenomen. Daarvoor is een, op een cd-speler lijkende 19-inch unit gebruikt, die in de professionele broadcast en filmindustrie wordt gebruikt om hi-res bestanden op een gewone CD-R(W) te schrijven. Zo’n machine werkt met het zogenaamde Broadcast Wave Format (BWF). Dat is een extensie van het door Microsoft bedachte wav-format voor non-linear digital recorders. BWF kan, in tegensteling tot de gewone wav, wel metadata linken. Op een gewone CD-R kan dan ongeveer 20 minuten audio in 96kHz/24bit-formaat. Zo’n CD-R kan niet afgespeeld worden met een standaard cd-speler, maar wel met de BWF-machine. De CD-R dient namelijk van te voren in een BWF-format geformatteerd te worden. Ook kan een computer de bestanden vanaf de schijf lezen en overnemen. De drive-units, die sommige firma’s (Trinity, Bryston) bij hun DAC’s leveren, kunnen schijven met audio-only bestanden direct afspelen en eventueel overnemen op de ingebouwde DASD (harde schijf). De bestanden zijn ook op de media-server en/of NAS te plaatsen. Er zijn vijf tracks van verschillende elpees gedigitaliseerd naar de CD-R. Vervolgens zijn die op een harde schijf geplaatst en teruggespeeld via het audiosysteem. Het is zonder meer duidelijk dat de hi-res file van de oorspronkelijke plaat veel beter klinkt dan de standaard cd die van zo’n plaat beschikbaar is. De kwaliteit die de ADC van de NPC levert is uitstekend.

Conclusie
De PS Audio NuWave Phono Converter biedt een volledig in het analoge domein werkende phono-versterker die voortreffelijke prestaties neerzet. Het hebben van een phono-versterker van een zeer goede kwaliteit is natuurlijk al een reden om zo’n NPC aan te schaffen. Maar het belangrijkste USP (unique selling point) is dat grammofoonplaten, maar ook elke ander ‘vorm’ van analoog geluid omgezet kan worden in hoge resolutie digitaal. Een belangrijke toepassing hiervan is de digitale archivering van persoonlijke audio-documenten en materiaal dat moeilijk geconserveerd kan blijven op de oorspronkelijke drager. Twee andere belangrijke toepassingen zijn het hebben van een ‘dagelijkse digitale kopie’ van kostbare platen en het geschikt maken van analoge content voor muziekservers en distributiesystemen. Zo kunnen grammofoonplaten waar nooit een cd-vorm van is gemaakt, online opgenomen worden in de digitale muziekbibliotheek van het multiroomsysteem en dan ook nog in hi-res. De NPC biedt deze mogelijkheden in een gebruiksvriendelijke vorm met een hoge geluidskwaliteit.

PS Audio NuWave phono-converter   € 1995,-
Aspera Audio, e-mail: info@aspera-audio.com
www.psaudio.nl, www.aspera-audio.com