Lyngdorf TDAI-2170 & CD2

Digitale techniek heeft ongekende mogelijkheden. Ook in de professionele wereld bestaan verschillende 'toverdozen' waar de meest tot de verbeelding sprekende audio- en videobewerkingen mee mogelijk zijn. Voor de consument thuis is de akoestiek de showstopper die goede muziekweergave het meest in de weg zit. Dat is bij velen nog volstrekt onbekend. Zittend in een nieuwbouwhuis met glas, beton en een marmeren vloer, is goed geluid vrijwel niet te realiseren. Luidsprekers en andere apparatuur krijgen dan de schuld. Bouwkundige aanpassingen zijn de beste remedie. Digitale 'roomcorrectors' kunnen vaak ook een oplossing bieden.

Een roomcorrector, die trouwens ook met analoge schakelingen kan worden gebouwd, is in principe een meetapparaat dat variabelen binnen de interactie tussen luidsprekers en de ruimte meet, deze realiteit vergelijkt met een soort 'ideaal model' en vervolgens de delta (= verschil) tussen beide situaties in de vorm van compenserende algoritmen berekend. Het muzieksignaal wordt dan door zo'n samenstel van filters (in de vorm van software) gestuurd en de gesignaleerde problemen zijn sterk verminderd. Voor de berekening van de filters is veel processorpower nodig. Dat is een reden dat digitale roomcorrectors net na de komst van digitaal geluid voor de consument (1982) nog niet echt beschikbaar waren. Dat heeft alles te maken met de snelheid van processoren om in korte tijd vele complexe berekeningen te kunnen maken. De chip in de eerste cd-speler kon maar net de digitale informatie van de cd terugzetten naar analoog. Tegenwoordig bieden digitale technieken mogelijkheden om problemen met geluid en de weergave daarvan op te lossen. In het digitale domein is veel meer mogelijk dan in de analoge wereld. Als geluid zich niet fatsoenlijk gedraagt in een bepaalde omgeving, bouwen we daarvan een model en passen het geluid zodanig aan dat het op de juiste manier klinkt in die specifieke omgeving. Het beroemde Steinway Lyngdorf Model D luidsprekersysteem, past zich in principe volledig aan binnen een luisteromgeving. Uitgangspunt is een model over hoe geluid moet klinken. Digitale technieken zorgen ervoor dat het systeem overeenkomstig dat model functioneert in allerlei ruimten. Wie het ooit optimaal gehoord heeft, zal toe moeten geven dat het bij de allerbeste systemen van deze tijd hoort. Een van de sterke aspecten van Model D is dat het stemmen en instrumenten weergeeft met de energie en kracht die aanwezig zijn in live muziek. Het is ook een systeem dat zelf niet, of in ieder geval zo min mogelijk aanwezig is als kunstmatige factor.

De aanpassing aan de luisterruimte gaat door middel van RoomPerfect. Nu blonken de eerste digitale corrrectiesystemen niet uit in audiofiele geneugten zoals klankrijkdom en betrokkenheid. Gaandeweg zijn digitale correctiesystemen beter gaan presteren. Dat heeft niet eens te maken met de correctie zelf. Dat lukte allemaal wel. Maar een voorversterker met room correction kon geluidsmatig niet op tegen een gewone tube of solid state versterker. Waarmee het middel vaak erger was dan de kwaal. Niet alleen zijn de technieken met betrekking tot de room correction verbeterd en geperfectioneerd, het belangrijkste is dat de geluidsmatige prestaties steeds beter worden. Voorversterkers met room correction doen tegenwoordig niet minder af aan het geluid dan dat een normale solid state versterker doet. Ook zijn er ‘losse’ roomcorrectors beschikbaar die tussen een buizenvoorversterker en een solid state- of buizeneindversterker kunnen worden geplaatst. Bij een slimme match is het dan mogelijk om een aantal voordelen van verschillende technieken te combineren.

Lyngdorf TDAI-2170 versterker
In principe is dit een integrated versterker met ingebouwde RoomPerfect. De versterker is digitaal. Nou zijn er veel misverstanden rondom het begrip ‘digitaal’. De huidige generaties klasse-D versterkers, die iedereen voor het gemak 'digitaal' noemt, zijn technisch gezien analoge schakelende versterkers, die vaak een digitale ingang hebben. Volgens de gangbare opvattingen mag alleen een d/a-converter een digitale versterker worden genoemd. Voorwaarde is dan wel dat aan de uitgang geen wisselstroom met beperkte amplitude en vermogen beschikbaar is, maar een AC-signaal met echte power. Met zo’n zogenaamde power-dac kan dan een luidspreker aangestuurd worden. Luidspreker-drivers hebben namelijk nog steeds een analoog signaal nodig. Het voordeel van zo’n digitale versterker is dat de signaal processing volledig in het digitale domein is en dat er sprake is van een open-loop versterker zonder feedback. Er is een hoge signaal/ruisverhouding (rond 113 dB) en dus volmaakte stilte. De uitgangsresolutie van de Lyngdorf dac is 24bit, maar er zijn al voorbeelden in de markt met hogere bit-resoluties. Zo’n op een power-dac gebaseerde eindtrap heeft als voordeel dat regulatie plaatsvindt door variatie van de voedingsspanning. In het Model D maakt Steinway Lyngdorf gebruik van meerdere van die digitale versterkers, maar ook de LS Concert met de boundary woofers wordt aangestuurd met Lyngdorf A1 digitale versterkers. De integratie van de towers met de woofers gaat middels RoomPerfect. De LS Concert is waarschijnlijk het beste audiosysteem dat momenteel beschikbaar is.

Heel tastbaar en realistisch

De TDAI-2170 heeft ingebouwde digitale versterkers die ongeveer 170 Watt per kanaal in een 4 Ohm belasting kunnen leveren. De versterker heeft analoge en digitale ingangen. Er is ook een USB-ingang om content vanaf een computer naar binnen te halen. Device drivers zijn beschikbaar, maar voor een Apple niet nodig. Voor de 2170 is een optioneel HDMI-board beschikbaar. De TDAI-2170 beschikt over RoomPerfect. Lyngdorf onderkent dat luidsprekers een eigen karakter hebben en dat de akoestiek een functie heeft in de vorming van het geluid. Dat betekent concreet dat een zekere mate van reflectie nodig is om driedimensionaliteit en richting te veroorzaken en de juiste manier van laagweergave. Het gaat er dus niet om dat de kamer volledig uitgeschakeld wordt, maar het systeem wordt min of meer aangepast aan de akoestiek, waarbij de grootste fouten worden gecompenseerd en een deel van het karakter van de luidsprekers behouden blijft. Dat is natuurlijk in zekere mate discutabel. Feitelijk zouden luidsprekers niet mogen verschillen en allemaal identiek moeten presteren. Anno 2014 leven we nog in een wereld waar luidsprekerbouwers een eigen opvatting hebben over de prestaties. Wie garandeert de consument dat zo’n bouwer iets begrijpt van live-geluid? Een belangrijk feature van de 2170 is de gebruiksvriendelijkheid van de roomcorrection. Er moeten metingen worden verricht met de bijgeleverde microfoon. Duidelijke instructies op het grote display maken dit simpel en begrijpelijk. Het is in principe goed dat Lyngdorf de complexiteit van de akoestische variabelen verstopt heeft. Het apparaat werkt nu voor het grootste deel 'plug&play'.

De gemiddelde muziekliefhebber en de audiofiel begrijpen doorgaans niets van akoestiek. De industrie hoeft apparatuur voor de consumentenmarkt dus niet te voorzien van zowat alle akoestische variabelen en die op het bord van de gebruiker te gooien. Met RoomPerfect is een minimum aantal metingen nodig om de akoestiek van de kamer te leren kennen. Na een bepaald aantal metingen geeft het systeem aan dat die kennis 90% bedraagt. Voldoende om mee te beginnen. Wie verder wil finetunen kan het aantal metingen nog uitbreiden. Goede metingen leiden tot een systeem dat vrijwel identiek klinkt op zowat elke positie in de luisterruimte. RoomPerfect corrigeert ook voor minder wenselijke plaatsingen van de weergevers. Een plaatsing tegen de achterwand bederft de impulsrespons van het systeem, omdat de reflecties vanaf de achterwand het directe signaal versmeren. Daarom beleeft u tijdens audioshows vrijwel nooit echte ruimtelijke stereoweergave. Een importeur meldde ooit dat er door plaatsing tegen de achterwand meer publiek in de zaal kon plaatsnemen. Klopt, maar dan is er ook meteen een groter aantal mogelijke klanten die weten waarom ze zulke luidsprekers niet gaan kopen. Problemen die ontstaan door te dichte plaatsing tegen de achterwand, kunnen gedeeltelijk opgelost worden door RoomPerfect. In ieder geval met betrekking tot die reflecties en de verstoorde tonale balans. De 2170 werkt ook als filter. Zo kunnen satelliet-luidsprekers gecombineerd worden met subwoofers. De 2170 filtert, maar past de sub ook aan op de satellieten. Er is dus compensatie voor tijd- en faseverschillen. Iets dat niet te realiseren is met het fase-knopje op de meeste actieve subwoofers. Zonder RoomPerfect is het haast onmogelijk om luidsprekers met subwoofers naadloos te laten communiceren.

Een handige feature in de TDAI-2170 is de ICC (Intersample Clipping Correction). Veel digitaal materiaal is opgenomen met niveaus die boven de 0 dB-lijn meten. Zulke hogere levels kunnen ook aanwezig zijn in deelgebieden van het frequentiebereik, veroorzaakt door masteringtechnici die het hoog extra versterking geven. Dat komt omdat ze doof zijn, slechte monitorluidsprekers gebruiken of allebei. Binnen een digitaal systeem geeft dat vervorming (clipping). De TDAI-2170 vergroot tijdens de aanwezigheid van zo’n signaal dynamisch de zogenaamde digitale headroom. De headroom is een soort ruimte waar signalen binnen een bepaald vervormingsgebied blijven. Het is vergelijkbaar met uw financiële ruimte. Wie tekort komt, kan die ruimte vergroten. Je kunt dan weer zonder 'vervorming' erop los pinnen. Voor de weergave betekent het dat met name agressief klinkende popsongs weer beter presteren. Met name op zorgvuldig gebalanceerde high-end systemen. ICC werkt automatisch, maar is ook handmatig in te regelen.

Luisteren
De TDAI-2170 werd vergezeld door de Lyngdorf CD2 speler. Dat is een cd-loopwerk dat onder andere digitaal kan communiceren met de 2170. Hoewel de akoestiek van de luisterruimte geen al te uitdagende omgeving vormt voor alle roomcorrectie-systemen die PostNL hier de laatste maanden heeft gedumpt, valt er best wat te experimenteren. Er werd een luidsprekersysteem ingezet met een -3 dB punt rond 23 Hz en oplopend tot 23 kHz. Feitelijk dus full range. Bij het draaien van het bekende 'Meine seele erhebt den Herren' van Bach, ligt er dan zo’n fraai tien centimeter hoog tapijt van lage tonen op de vloer. Gedeeltelijk meer voelbaar dan hoorbaar. Na het verrichten van de metingen en het activeren van RoomPerfect was er een klein verschil waarneembaar in de lagetonenweergave. Het laag klinkt iets puntiger, met  een streepje extra definitie en het laag lijkt enigszins 'opgeklaard' te zijn. Maar, het zijn uiterst kleine en subtiele verschillen en waarschijnlijk eerder veroorzaakt door de specifiek gekozen posities van de meetmicrofoon, dan dat er statistisch significante verschillen binnen de interactie tussen de ruimte en het luidsprekersysteem werden veroorzaakt.

Zoals eerder aangegeven, zijn zowel de akoestiek als het gebruikte systeem van enig niveau, dus een roomcorrrector wacht een ondankbare taak. In ongunstige omstandigheden kan RoomPerfect spectaculair ingrijpen en zeker ook compenseren voor problemen in het luidsprekerontwerp zelf. Voor dit moment is het vooral spannend hoe het systeem klinkt. Dat zegt absoluut iets over de kwaliteit van de ingebouwde digitale versterker. Wel, het eindresultaat laat een spectaculaire ruimte horen, een sublieme focussering, een enorm niveau van detaillering, microdetaillering en een ijzingwekkende dynamiek. Het geluid is superneutraal, maar de sfeer en warmte komen volledig vanuit de opname. Het geluid is heel direct. Alsof je op rij 1 luistert. Het is heel tastbaar en realistisch. Feitelijk heel dicht in de buurt van een live-concert en zoals je muziek ervaart in werkelijkheid. Dat geeft dan meteen weer die betrokkenheid, waardoor het uiterst boeiend wordt om te luisteren. Het bijzondere van dit geheel is dat zo’n geluidsbeeld veroorzaakt kan worden, even los van een geschikte luidspreker, door een uiterst betaalbare integrated versterker en een eveneens betaalbare cd-speler.

Los van of de ingebouwde RoomPerfect nou wel of niet gebruikt gaat worden, biedt de gehele digitale signaalafhandeling van de CD2-speler en de TDAI-2170 al zeer bovengemiddelde kwaliteiten. De cd-speler voert het signaal digitaal naar de versterker. Die versterker, met als basis een power-dac, behandelt het signaal ook volledig in het digitale domein. Na geconverteerd te zijn, wordt direct de luidspreker aangestuurd. Kennelijk klinkt een power-dac fundamenteel anders dan een klasse-D ontwerp. Hoewel er een enkele goed klinkende klasse-D versterker op de markt is, klinken deze versterkers over het algemeen dun en hebben vaak een herkenbare (te) koele toon. De power-dac in de Lyngdorf doet dat heel anders. Die benadert veel meer de realiteit en communiceert een klankmatig rijk en breed signaal. Best nog een streepje minder dan de zeer kostbare Lyngdorf A1-versterkers die de LS aansturen en de machtige open baffle woofers uit Model D, maar er zullen weinig integrated versterkers zijn, binnen de prijsklasse van de 2170, die zo goed presteren. Bij Lyngdorf is die versterker dan ook nog voorzien van RoomPerfect en de mogelijkheid om geluid via USB binnen te halen. Wat vooral belangrijk is, is dat het eindresultaat, zelfs inclusief RoomPerfect, beluisterbaar blijft. Waarmee bedoeld wordt dat zowel de digitale versterker als RoomPerfect het geluid niet onbetrokken en afstandelijk maken.

Conclusie
De Lyngdorf TDAI-2170 geïntegreerde versterker met bijbehorende CD2 cd-speler, processen het signaal volledig in het digitale domein. De ingebouwde RoomPerfect roomcorrector past het audiosysteem aan binnen de akoestische eigenschappen van een ruimte. Die aanpassing is erop gericht om eigenschappen van luidsprekers en andere componenten niet volledig weg te rekenen en een onbetrokken geluidsbeeld als resultaat over te houden. Een van de sterkste eigenschappen van RoomPerfect is de mogelijkheid om (losse) subwoofers te integreren met hoofdluidsprekers. Dat is eigenlijk alleen maar goed mogelijk met behulp van digitale technieken en het geheim achter de perfectie van supersystemen zoals Steinway Lyngdorfs Model C/D en de LS Concert. Ook de ingebouwde power-dac, zijnde een 'echte' digitale versterker, draagt bij aan het resultaat.
De TDAI-2170 met bijbehorende cd-speler staat garant voor een zeer goede geluidskwaliteit. Superieur ten opzichte van menige versterker in dezelfde budgetklasse.

Prijs
Lyngdorf TDAI-2170 euro 2.800,-
Lyngdorf CD2 euro 2.400,-

Importeur:
Hifi Corner Trading
e-mail: vaneijk@hificornertrading.com
huinder@hificornertrading.com

Voor dealers in de Benelux:
www.lyngdorf.nl