Dynaudio Excite X38: een fraai gebouwde vloerstaande luidspreker

In de luisterruimte staat de nieuwe Dynaudio Excite X38, het grootste model uit de vernieuwde Excite-serie. Het aantal modellen in deze range is beperkt tot vier. Dat geeft rust aan de kant van de consument.  Bij elk van deze modellen past  een heel herkenbare keuze en toepassing.  Dat is veel duidelijker en minder verwarrend dan een serie met zeven modellen, die ieder 10 cm hoger zijn en vaak alleen een half octaaf in het laag toevoegen. 

In een ideale wereld, die niet bestaat en misschien ook niet gewenst is (we zouden ons suf vervelen), zou er slechts plaats zijn voor pakweg drie luidsprekermodellen. Die geven muziek weer zoals deze zich tijdens de opname manifesteert, zonder een eigen karakter over de weergave te leggen. Die drie typen zijn dan een mini, een vloerstaander van pakweg 1.20 meter hoog en een supersysteem. Daarmee is dan vooral de schaal van de weergave te beïnvloeden en het is een aanpassing aan de beschikbare ruimte. De afgelopen tien jaar is er in luidsprekerland een ontwikkeling gaande,  die steeds vaker modellen oplevert die veel dichter bij de klankmatige-, dynamische- en ruimtelijke realiteit van de opname komen.  Weergevers die gewoon een eerlijk beeld geven van wat er tijdens de opname gebeurt, zonder overdreven analytisch, koel, dun, uitgebleekt, tonaal hard, klinisch, te warm, onzuiver, dynamisch begrensd of zonder betrokkenheid te presteren. Zulke overwegingen worden vaak lamgelegd met de goedkope opmerking: ‘wat is dan de werkelijkheid?’ Wel, wie de moeite neemt om daar eens over na te denken, kan best iets zinvols op papier krijgen. Het zal duidelijk zijn dat een volledige reproductie van de werkelijkheid, met de huidige audiotechnieken, nog niet realiseerbaar is.  Maar, sommige systemen komen daar toch dicht in de buurt. Eigenlijk is het ronduit verbazingwekkend dat er, na zowat een eeuw bouwen en ontwikkelen van luidsprekers,  nog zoveel exemplaren op de markt verschijnen die afwijken van hoe muziek weergegeven zou moeten worden. Dan gaat het nog niet eens om echte ontwerpfouten en tekortkomingen, die de producten van veel nieuwkomers kenmerken.  Maar ook bekende merken vallen met nieuwe series vaak weer in de standaardfouten die al generaties lang herhaald worden.  In ieder geval is het verwachtingspatroon met betrekking tot deze nieuwe Dynaudio X38 simpel. Een zo eerlijk mogelijk beeld presenteren van wat er op de plaat of cd staat.

Excite X38
Sinds de oprichting in 1977 timmert Dynaudio aan de weg met luidsprekers, die vanuit technologie en begrip over eigenschappen die de weergavekwaliteit bepalen, ontwikkeld worden. Om te optimaliseren vindt Dynaudio het nodig om eigen drivers te ontwerpen. Daar is iets voor te zeggen, want voor een luidspreker is het nodig om de volledige controle te hebben over alle variabelen die geluidsbepalend zijn. Het werken met OEM-drivers is dan voor fabrikanten eigenlijk altijd een compromis, ondanks het standaard verhaal dat ingekochte drivers ‘gemodificeerd’ worden. Neem dat vooral met een korrel zout. Elke Dyn-audio luidspreker heeft dan ook specifiek voor dat model ontwikkelde drivers. Bij de weergavekwaliteit stuurt het bedrijf op dynamiek, soundstaging, tonale balans, fase en tijdgedrag. Voor de nieuwe Excite-lijn is ook ingezet op DDC (Dynamic Directivity Control). Veel techniek uit de professionele systemen en uit de Confidence/Evidence toplijnen is toegepast in deze Excite. Met DDC is de dispersie van de luidspreker dynamisch aan te passen. Hoewel Dynaudio niet veel loslaat over deze techniek valt enigszins te raden wat er gebeurt. Hoe meer geluid een weergever ‘rondstraalt’, hoe meer de akoestische eigenschappen van de ruimte worden betrokken. Veel van die eigenschappen hebben een negatieve invloed. In de praktijk ligt er ergens een optimum met betrekking tot de interactie tussen de luidspreker en de akoestiek, resulterend in een goede weergave. Het streven is dan om een teveel aan reflecties te voorkomen. Teruggekaatst geluid voegt kleuring toe, vermindert de ruimtelijkheid en speelt een spelletje met de fase en het tijdgedrag. DDC maakt dat Dynaudio weergevers minder reflecties veroorzaken via de vloer en het plafond.  Deze techniek is feitelijk geïmplementeerd in het crossover, waar gespeeld wordt met het fase-gedrag tussen de drivers, maar ook in mechanische zin is er een vorm van samenwerking tussen de drivers. De Excite-serie bezit daarmee een zinvolle afgeleide van DDC, dat in de ultieme vorm een toepassing vindt in de professionele monitoren van Dynaudio en de toplijnen binnen het consumentensegment. Een belangrijk uitgangspunt bij Dynaudio is dat de impedantie stabiel is en geen erg lage waarden bereikt. Zo’n weergever heet in de volksmond ‘makkelijk’ aanstuurbaar en dat betekent dat veel versterkers met zo’n luidspreker overweg kunnen. Los van het gegeven dat de versterker niet uitbrand, heeft een redelijk lineaire impedantiecurve ook positieve effecten op de geluidskwaliteit.  De Excite X38 heeft een rendement van 88 dB.  Dat is een fraaie waarde. Naarmate het rendement van weergevers hoger is, is er minder elektrisch vermogen nodig om een bepaalde akoestische output in een ruimte met een gegeven hoeveelheid kubieke meters, bij een eveneens gegeven waarde voor demping en reflectie, te genereren. Dat kan betekenen dat er voor een luidspreker met een iets lager rendement een versterker nodig is die meer vermogen kan ontwikkelen. Maar, dat kost tegenwoordig vrijwel niets. Luidsprekers met een lager rendement hebben een nadeel in de bekende demo-geluidsmuur van de hifi-knaller. Je moet je afvragen hoe serieus een hifi-dealer is die zo’n muur heeft. Wat absoluut zeker is, is dat u naar huis gaat met de luidspreker die het hardste klinkt (hoogste rendement) en het meeste opvalt (sissend hoog en bonkend laag).  Een foute keuze die binnen een half jaar naar Marktplaats verhuisd, met het lachwekkende beroep op de ‘kenners’.  Een ander uitgangspunt bij Dynaudio betreft de visie op bouw en vormgeving. Die behelst een uitermate netjes en verzorgd product, maar ook zakelijk en functioneel. Verwacht geen ‘bling bling’ en wilde sensuele vormen. Het budget is grotendeels gericht op geluidskwaliteit. Toch beschikt de Excite-serie over bouten in dezelfde kleur als de driver basket en over een ‘magnetisch’ front.  Tijdens het vervoer wordt de soft dome beschermd door een kunststof kap. Bijgeleverd worden fraaie metalen voeten die de weergever een brede en stabiele basis geven.  Ze worden ieder met twee Allen bolts bevestigd en staan default met rubber ringen op de vloer. Via de bovenzijde van elke voet is middels een bijgeleverde Allen key  (hexagonale cross section) een stalen spike uit te draaien. Waterpas stellen is daarmee mogelijk. De uitstekende voeten beperken het omvallen van de relatief smalle weergevers, als gevolg van huisgenoten die fysiek uit balans raken.  Ook deze Dynaudio is bedoeld voor single wire/amplification. De door Dynaudio ontwikkelde drivers hebben een heel ‘shallow’ verloop aan de grenzen van hun frequentiebereik. Er kunnen derhalve meestal 6 dB-fiters toegepast worden en er zijn geen resonanties binnen de overnamegebieden. De luidspreker is daardoor perfect in balans. De frequentiecurve hoeft dan niet ruw onderbroken te worden voor allerlei ‘bi-toepassingen’, aldus Dynaudio. Bij de belangrijkste systemdata van de X38 horen een frequentiebereik tussen 34 Hz-23 kHz (-3 dB), een rendement van 88 dB (de meting in de luisterruimte kwam marginaal lager uit), een impedantie van 4 Ohm, een gewicht van 23 kg, een hoogte van 1,08 m (met voeten), vier kleuren en drie frontkleuren.  De beide woofers zijn actief tot 550 Hz en de midrange tot 2 kHz. De drivers hebben aluminium wire op voicecoils met respectabele diameters.  

Opbouwen
Dynaudio luidsprekers zijn altijd vertegenwoordigd geweest in de luisterruimte en sommige exemplaren horen bij de permanente referentie-collectie.  Op basis van die ervaringen werd in een ochtend tijd een set rondom de X38 gebouwd met van buitenaf ingevlogen apparatuur.  Het gegeven dat deze Dyn-audio ‘makkelijk’ aanstuurbaar is, betekent dat vrijwel elke versterker vanaf pakweg 20 Watt aangesloten kan worden en leidt tot een acceptabele tot goede weergave. Dat gemak volgt uit het rendement en de gunstig verlopende impedantiecurve.  Maar, dat is niet voldoende. Het probleem met vloerstaanders in het algemeen is dat niet elke combinatie met een willekeurige versterker, ook resulteert in een high-end waardig geluid. Vaak klinkt een vloerstaander letterlijk als een ‘box’ en komt er zo’n vervelend ‘hifi-geluid’ uit. Wat je eigenlijk wilt is dat het orkest in de kamer staat en de luidsprekers daarin geen ruimte voor zichzelf opeisen. Hoe goed de X38 ook is, een verkeerde versterkerkeuze maakt dat deze Dynaudio degradeert tot iets waar je snel aan voorbij loopt.  Hoewel makkelijk aanstuurbaar, is er toch enige zorg nodig om aan de X38 het beste te ontlokken. Dat bracht herinneringen op aan lang vervlogen tijden, toen de machtige Dynaudio Evidence in de luisterruimte stond. Het lukte werkelijk niet om dit systeem, met een prijskaartje van twee ton, als zodanig te laten presteren. Uiteindelijk arriveerde er een set eindversterkers, die deze luidsprekers acuut transformeerden in iets met de ultieme ‘wow’-factor. Een fascinerende ervaring, vooral omdat het vrijwel zeker is dat er wereldwijd van zulke luidsprekers bij consumenten staan, die hoogstwaarschijnlijk nooit de ultiem passende versterkers hebben gevonden. Ook de ervaringen met veel andere Dynaudio luidsprekers hebben geleerd dat de match met een versterker enige aandacht vraagt. Van de vijf van te voren bedachte sets, waren er maar twee die de X38 veranderden van zo’n vervelende run-of-the-mill luidspreker,  zoals die staat bij familie en kennissen, tot een weergever die zichzelf wegcijfert en alle ruimte biedt aan een zo natuurlijk mogelijke representatie van de band, de zangeres of het orkest.

Luisteren

De X38 is niet het volledig transparante venster op de werkelijkheid, zoals de TAD Reference dat is.  Dat is in alle redelijkheid ook niet te verwachten. De X38 heeft duidelijk herkenbare eigenschappen, die maken dat deze weergever bij de voorkeur van specifieke groepen luisteraars zal gaan horen. Aangestuurd met een set die deze Excite maximaal uitnut, valt de magistrale ruimtelijkheid op. Diep en kamerbreed. Het geluid is verfijnd, smooth en enigszins naar achteren geplaatst. De Dynaudio laat een perspectief horen, zoals dat zich manifesteert op rij vijf.  Een hifi-recensent, die te lang in een badkuip met jargon heeft gelegen, zal wellicht opmerken dat deze luidspreker niet ‘in your face’ is. Vertaald naar een kader dat voor gewone consumenten inzichtelijk is betekent het, dat het niet zo direct en confronterend klinkt zoals iemand dat ervaart op een afstand van 2 meter van de drums en het koper.  Dat vermindert enigszins de mate van realiteit. Dynamisch kan de X38 enorm uithalen. Met name in het laag kan het knetterhard en speelt deze weergever met een zeer strakke dance-bas. De X38 verleent een concertvleugel daarmee een enorm gewicht. Daarbij worden niet de laagste octaven geraakt, maar de meeste muziek zal niet tekort komen vanaf de pakweg 30Hz die nog daadwerkelijk gereproduceerd wordt. In dat laagbereik valt wel een klein piekje op ergens rond de 85-94Hz, waardoor de upper-bass en het lage midden enigszins ‘rijp’ opereren.  Dat biedt dan weer warme en rijke tonale kleuren en een betrokken geluidsbeeld. Voor de rest is het frequentiespectrum in balans en vrij van hoorbare resonanties in de overgangsgebieden, waardoor stemmen en instrumenten te alle tijden beluisterbaar blijven. De tweeter zou iets meer detaillering mogen hebben, maar schiet daarin ook niet tekort. De X38 biedt met dat alles een redelijk ‘easy going’ karakter en is geschikt voor vrijwel alle muziekstijlen.  Toch is er tussen Dynaudio-weergevers en de versterker een enigszins gevoelige relatie.  Het maakt kennelijk dat tijdens veel internationale shows de weergevers van dit merk niet altijd de volle aandacht op zich vestigen met ‘best sound of the show’ of andere lofuitingen. Omdat hier het gevoel leefde dat de X38 nog iets verborgen hield, werd een heel extra weekend experimenteren en luisteren ingelast. Met weer een heel andere set, waar dit keer de welhaast perfecte match met de X38 in alle eerlijkheid niet helemaal van te voren was ingeschat. 

Nog idioter omdat de gebruikte voorversterker nog maar half gerestaureerd is, houtje touwtje in elkaar hangt, met een voeding die niet conform de specs is en wacht op onderdelen uit een Russisch militair depot. Net als met hier eerder aanwezige Dynaudio-modellen is het dan alsof er gewoon een knop omgaat. De performance werd daarmee naar een heel nieuw level getrokken.  Het perspectief vanaf rij vijf werd nu rij drie en de detaillering nam nog een stapje toe.  Het belangrijkste verschil is dat de X38 verder opschoof in de richting van een ‘zo min mogelijk aanwezige luidspreker’.  Om heel exact te zijn: de X38 zet nu echt een volledig holografisch ruimtebeeld neer.  Er is sprake van echte stereo. Dat is niet helemaal zoals de beleving tijdens audio-shows zich vaak voordoet. Dat het stemmetje braaf uit het midden komt (als dat niet zo is zit iedereen te draaien en te schuiven....), een trompet van rechtsvoor van zich doet spreken en er links, half uit de luidspreker komend, nog een tingeltje te beluisteren valt. Nee, echte stereoweergave zet een volledige ruimtelijke afbeelding neer, met toegevoegd geluid tussen de stemmen en instrumenten, waardoor de luisteraar informatie krijgt over de akoestische ruimte en de plaats van de muzikanten. Zo’n volledige holografische bel, waar je in kunt duiken, zoals in een golfslagbad.  De Yamaha CFX-vleugel, waar HJ Lim Beethoven op speelt, staat nu fysiek in de ruimte, met een enorme dynamische power in het laag en midden.  Daarin kan de X38 ongelooflijk uithalen. Daaromheen echte ruimte. Breed, diep, hoog en vol met klank en akoestische informatie.  Haast zoals in de realiteit.  Na heel hard werken, verloor de Dynaudio-set daarmee dat rare hifi-show demo-geluid, waarbij muziek altijd uit drie richtingen ‘beamed’ in een verder kale omgeving. Ook klankmatig speelde de X38 nu op niveau.  Maar, wie het geluid van een Yamaha echt goed kent, zal meteen opmerken dat er nog iets ontbreekt in het hoog-midden en hoog.  De CFX-vleugel heeft een heel specifiek soort heldere toon en ook veel drive in de hogere octaven.  In principe is de CFX zowel helder, als rijk van toon in alle registers. Door het zeer geciviliseerde en enigszins beleefde karakter van de X38 wordt iets ingeleverd op het gebied van ‘dynamic edge & drive’, vooral in die hogere octaven.  Het voordeel is weer dat deze weergever vergevingsgezind zal zijn in minder optimale akoestische omstandigheden en met minder lineaire elektronica. In ieder geval is de X38  met de nieuwe aansturende set heel duidelijk het ‘hifi-box-karakter’ kwijt.  Het systeem doet nu zoveel mogelijk wat een high-end systeem hoort te doen. Namelijk luidsprekers ‘afwezig’ en een directe ‘encounter’ met de uitvoerenden in hun akoestische omgeving.  Het klinkt zeer goed en binnen de hierboven genoemde ‘grondeigenschappen’ van de X38 bestaat nu de indruk dat deze weergever hier maximaal presteert. Zodanig dat dit geluid, zonder een gevoel van tekortschieten, aan de vertegenwoordiging van Dynaudio kan worden gepresenteerd als die dingen over enkele weken weer worden opgehaald.  Maar, het is wel de zoveelste keer in de luisterruimte dat een Dynaudio luidspreker pas na veel rekenen, meten, matchen en tunen haar verborgen talenten prijsgeeft.  Voor de consument en voor degene die demonstreert met deze X38, betekent het simpelweg dat er bewust aandacht moet worden besteed aan de versterkerkeuze.  Als dat klopt, kan de X38 op een verrassend hoog niveau spelen.  Is dat nou een uitzonderlijke situatie?  Misschien doet de inherente kwaliteit van Dynaudio wel een flink beroep op de kwaliteit van de externe omstandigheden. Maar feitelijk vraagt alle hifi-apparatuur om veel zorg. Voor veel consumenten is hifi gewoon een hobby. Maar in werkelijkheid is het een zeer gecompliceerd vakgebied.  Alleen de dealer met zeer veel kennis en ervaring kan dan systemen bouwen die boven het maaiveld uitsteken.

Conclusie
De Dynaudio Excite X38 is een fraai gebouwde vloerstaande luidspreker met specifiek voor dit model ontwikkelde drivers. Luxe voeten bieden de keuze tussen rubber of spikes, zijnde de koppeling met de vloer. Bij de kernwaarden horen het ruimtelijke, verfijnde, innemende en dynamische geluidsbeeld, dat vanuit het perspectief van de luisteraar enigszins naar achteren staat. Het betrekkelijk gunstige rendement van de X38 en de lineaire impedantiecurve maken dat de puur technische versterkermatch niet lastig is.  Zoals met veel Dynaudio-modellen is het wel belangrijk om zorg te besteden aan de kwalitatieve versterkerkeuze, teneinde alle eigenschappen van deze weergevers maximaal te kunnen benutten.  Daarmee kan deze Dynaudio dan royaal boven de gangbare ‘beestenbende’ uitsteken en veel verschillende muzieksoorten op een voortreffelijke manier weergeven.

Prijs
Dynaudio Excite X38 € 2990,- per paar
www.dynaudio.nl