Fabrieksbezoek DALI luidsprekers
Als hifi-journalist leid je vaak een beetje een alleenzaam bestaan. Want niet alleen het luisteren (hoe leuk ook), maar ook het schrijven (hoe leuk ook), is in hoge mate solistisch werk. En dan moet je uitkijken dat je op een gegeven moment niet een beetje van de echte wereld ‘daarbuiten’ gaat vervreemden. Op het moment dat je jezelf betrapt op het houden van eenpersoons-dialogen wordt het tijd om eens de deur uit te gaan. Een frisse neus halen, zeg maar. Hifi shows zijn vaak een leuke gelegenheid om dat te doen, want je komt daar altijd vakbroeders tegen die met hetzelfde probleem zitten. Nog béter zijn pers-tripjes naar fabrikanten, meestal in het buitenland, maar dat genoegen krijg je niet al te vaak te smaken. Maar wat dat betreft viel ik dit najaar toevallig vrij kort achter elkaar twee keer met mijn neus in de boter. Eerst naar een luidsprekerbouwer in Engeland, daarna naar Denemarken, waar een bezoek aan de fabriek van Danish Audiophile Loudspeaker Industries, kortweg DALI, op het programma stond.
DALI is gevestigd in Nørager, een gehucht midden tussen de groene boerenvelden in het noorden van het Deense schiereiland Jutland. Het ligt zo’n 45 kilometer ten zuiden van Aalborg, de vierde stad van Denemarken, die vooral bekend is vanwege de haven en de uitstekende Aquavit die er gemaakt wordt. In Aalborg zouden we met ons reisgezelschap een hotel betrekken, maar voor het zover was stond ons, recht van het vliegveld na een nogal vroege heenvlucht, een drukke en uitermate interessante dag te wachten. Het eerste deel van het programma bestond uit een uitgebreide rondleiding door de fabriek, daarna een copieuze Deense lunch (maar let op: wie niet van roggebrood houdt heeft niks in Denemarken te zoeken…) en, vóór we naar ons hotel zouden worden gebracht om ons op te frissen voor het diner ’s avonds, een stukje ingespannen ontspanning in de vorm van een lekker partijtje karten. Het gastheerschap van onze Deense vrienden was werkelijk voortreffelijk…
Dag 1 - De fabriek
De fabriek van DALI is zo groot dat er in het dorpje Nørager een eigen straatnaam voor is verzonnen, hij ligt dus aan de Dali Allé. Daar vindt niet alleen het denkwerk plaats, maar ook de productie. DALI maakt vandaag de dag niet alleen bijna alle kasten zelf (zonder uitzondering uit MDF of HDF van hoge kwaliteit), maar ontwikkelt en bouwt ook al haar luidsprekerunits en filters in eigen huis. Als we door een immens lange gang met links en rechts stellingen vol verpakte luidsprekers naar het beginpunt van de rondleiding lopen kijken we met bewondering om ons heen.
Natuurlijk weten we dat het een internationaal opererend bedrijf is dat veel luidsprekers verkoopt, maar toch zijn we onder de indruk van de omvang van het pand. Op de eerste plaats die we bezoeken worden nieuwe luidsprekers aan een aantal proeven en tests onderworpen vóór ze in productie worden genomen. Zo zien we een kamer waar met verschillende kleuren licht wordt gekeken hoe de beoogde soorten lak er bij de klant thuis uit zullen komen te zien, er zijn kamers waar de luidsprekers een week of langer aan onmenselijk hoge temperaturen en luchtvochtigheid worden blootgesteld om bijvoorbeeld de gebruikte lijm te testen, opstellingen waar ze valproeven ondergaan, en een zwaar geïsoleerde container waar ze zich op buldersterkte moeten zien te handhaven, idealiter zonder (soms letterlijk!) in rook op te gaan.
Referentie
Dat is allemaal bedoeld om parameters te scheppen waaraan latere productiemodellen worden getoetst, of om het bouwproces bij te sturen voor de definitieve productie van start gaat. Ook worden nieuwe modellen, als ze eenmaal tot ‘definitief’ zijn bestempeld, uitgebreid gemeten, zowel elektrisch als akoestisch, om een referentie te creëren waaraan elke (!) luidspreker die daarna wordt gebouwd binnen nauwe toleranties moet voldoen. Eén van de enorme voordelen van het volledig zelf in de hand hebben van de gehele productie is dat de toleranties bij het maken van de verschillende onderdelen al zó klein zijn, dat het relatief gemakkelijk is om met weinig uitval te produceren.
Tijdens de assemblage worden de luidsprekers telkens volledig door één persoon gebouwd. Die persoon plakt, als de kast helemaal klaar is (en nog een keer gemeten, en nóg een keer…) een sticker op de luidspreker waar niet alleen het type en het serienummer op staan, maar ook de initialen van de bouwer. Trots op hun werk zijn ze hier allemaal, en er wordt met zichtbaar plezier gewerkt.
Dat DALI niet per se de gemakkelijkste en goedkoopste weg kiest blijkt uit alle delen van het productieproces die we te zien krijgen. De bijzondere manier waarop zelfs de kasten van de goedkoopste modellen met een computergestuurde machine worden ingefreesd om ze heel slim en bijna volledig naadloos tot één geheel te kunnen vouwen is daar een voorbeeld van. Zelfs de kwaliteit van het kunststof-fineer is hoog, en deze methode laat de tekening van de ‘hout’ structuur keurig doorlopen waardoor de illusie van echt hout nog eens wordt versterkt. Voor de luxere modellen, die van echt houtfineer zijn voorzien, werd eerst gebruik gemaakt van een externe leverancier, maar DALI heeft vlak voor onze komst machines aangeschaft waardoor ze binnenkort ook dát deel van de productie in eigen huis kunnen gaan uitvoeren.
De driver-units worden stuk voor stuk in een eigen deel van de fabriek gemaakt. De kenmerkende, roodbruine papieren conussen van de basluidsprekers worden in hun korf gemonteerd met drie verschillende soorten lijm, die nauwkeurig zijn uitgezocht op hun eigenschappen. Die lijm wordt in uiterst exacte hoeveelheden door een robotmachine aangebracht, en na het drogen van de lijm worden ook de units één voor één getest op hun mechanische en akoestische kwaliteiten.
Constante kwaliteit
Zoals eerder gezegd is de uitval laag. De toleranties zijn zó klein dat er, behalve op kleur, geen ‘paartjes’ hoeven te worden uitgezocht. Als een klant om welke reden dan ook ooit een nieuwe luidsprekerunit nodig heeft kan het vervangende exemplaar zonder meer in de kast geschroefd worden. De klank zal, na wat mechanisch inspelen, hetzelfde zijn. Je kunt ervan zeggen wat je wil, maar dat weegt wat mij betreft ruimschoots op tegen de ‘charme’ van in zéér kleine oplage geproduceerde ‘boutique’ luidsprekers waarbij het soms maar afwachten is of het exemplaar dat je koopt hetzelfde klinkt als het model dat je in de winkel hebt beluisterd.
Dag 2 - Filosofie en luisteren
De tweede dag van ons bezoek staat in het teken van twee dingen. Uitleg over de klankfilosofie van het merk en de marketing door middel van muziek, door respectievelijk CEO Lars Worre en Marketing Manager Inez Søby Bukdahl, en luisteren naar de drie modellen uit de onlangs geïntroduceerde Rubicon-serie in een stereo- en meerkanaals-opstelling, en de werkelijk gloednieuwe Kubik One, een soort van, tsja… soundbar, die je met die naam echter enorm tekort doet omdat je er véél meer mee kunt dan alleen het geluid van je platte tv opleuken, maar daarover zometeen meer.
Muziek als uitgangspunt
Ja nogal wiedes, zul je denken. Als muziek niet het uitgangspunt van een luidsprekerbouwer is, wat dán? Toch weet Lars Worre hier een overtuigend verhaal over op te bouwen waaruit blijkt dat de duizenden keuzes die je kunt maken bij het ontwikkelen van een nieuwe luidspreker voor een deel ook heel erg technisch van aard zijn, maar dat DALI zich daar niet door laat leiden. Techniek is een hulpmiddel om een mooie weergave te bereiken. En door de techniek te begrijpen slaag je daarin. DALI werkt volgens een paar basisprincipes die op al hun luidsprekers van toepassing zijn. Om te beginnen ‘Clarity’.
De spraakverstaanbaarheid van een luidspreker bepaalt in hoge mate hoe hij zich bij muziek gedraagt, omdat onze oren van nature afgestemd zijn op het verstaan van spraak. Wanneer dat deel van de weergave in orde is komt het met muziek meestal ook wel in orde. Het tweede basisprincipe is ‘Low Loss’. Door units te maken die de juiste verhouding hebben tussen stijfheid en laag gewicht en die op de juiste manier te monteren, gaan bijna geen kleine details verloren. Hiermee onderscheidt een luidspreker zich bij de weergave van ruimtelijke informatie.
DALI doet hier heel veel onderzoek naar en heeft verscheidene patenten op dit gebied in bezit. Als derde basisprincipe geldt ‘Timing’. Door alle frequenties op juiste moment bij het oor te laten arriveren ontstaat een natuurlijk geluid. Onderzoek heeft uitgewezen dat wij ‘timing’ nóg belangrijker vinden dan een correcte frequentiebalans. Het vierde basisprincipe is ‘Wide Dispersion’, oftewel Brede Afstraling. Door de units zo te bouwen dat ze een extreem brede afstraling hebben zijn ze niet alleen gemakkelijker te plaatsen, maar geven ze ook nog eens een véél grotere ‘sweet spot’ waarbinnen een goed ruimtelijk beeld te horen is. Dat is de reden waarom je DALI luidsprekers altijd loodrecht ten opzichte van de achterkant moet plaatsen. Het beste deel van de weergave vindt namelijk ‘off-axis’ plaats.
Daar is de vervorming lager, het geluidsbeeld gelijkmatiger en de timing beter. Het laatste basisprincipe is ‘Amplifier Friendliness’. Een DALI luidspreker zal nooit een grillig impedantieverloop hebben of een heel laag rendement, waardoor kleinere versterkers met een minder krachtige voeding in de problemen kunnen komen. Dat wil niet zeggen dat je voor het topmodel Epicon 8 kunt volstaan met een versterkertje van 400 euro, want dan haal je écht niet het volledige potentieel uit de luidspreker, maar je zult er beslist een bruikbaar geluid mee krijgen zonder dat de smeulende transistoren je om de oren vliegen.
Muziek als uitgangspunt II
Inez Søby Bukdahl benadrukt in haar korte presentatie nogmaals het belang dat DALI hecht aan muziek. Niet alleen stellen ze met enige regelmaat een cd samen met daarop goed klinkende maar vooral gave muziek (wie kent de DALI cd’s niet?), maar ze ondersteunen ook muzikanten, die op hun beurt bijna vanzelf een soort ambassadeursrol aannemen als ze eenmaal hebben gehoord hoe goed hun eigen muziek klinkt via een DALI luidspreker. Op de website van DALI (www.dali-speakers.com) is dan ook veel over muziek te vinden.
Luisteren
In de middag, na opnieuw een uiterst smakelijke lunch, is het tijd om ons in twee groepen op te splitsen en te gaan luisteren. In de grootste luisterruimte van het bedrijf staan vier Rubicon modellen opgesteld. We horen, beginnend bij de kleine monitor Rubicon 2, via de vloerstaanders Rubicon 5, 6 en 8, een zeer coherent en steeds indrukwekkender wordend geluid. Hier bewijst een goede maar niet peperdure versterker van NAD op overtuigende wijze dat het met het basisprincipe Amplifier Friendliness wel goed zit. De weergave is fijnzinnig, maar ook warm en vol, en de luidsprekers verdwijnen heel gemakkelijk ‘uit beeld’. In de meerkanaals-demonstratie horen we dat een 5.1 surround-systeem met Rubicon luidsprekers aan (opnieuw) een degelijke maar niet exorbitante surround-receiver tot grote dingen in staat is.
KUBIK ONE
Als laatste krijgen we de nieuwe KUBIK ONE te horen. Het persbericht over de introductie ervan is letterlijk op de tweede dag van ons bezoek de deur uit gegaan, en wij krijgen hem als eerste te horen. De ONE heeft de vorm van een soundbar, maar er is niet alleen DALI luidsprekertechnologie aan boord, hij beschikt ook over een interne vierkanaals Klasse-D versterker. Hij heeft alle denkbare analoge en digitale ingangen, waaronder USB, coaxiaal en optisch, maar ook Bluetooth, en de mogelijkheid om de codes van je bestaande afstandsbediening te leren. Ze noemen het zelf een ‘audiophile all-in-one loudspeaker system’ en we zijn het erover eens dat de klank een vele malen grotere behuizing suggereert. Of het echt een alternatief is voor een stereo-installatie? Daar zijn ze bij DALI volstrekt duidelijk over: Nee, dat is het niet. Maar op alle plekken in huis waar je niet per se naar stereo hoeft te luisteren, maar wel de geluidskwaliteit van een DALI wil hebben, is de KUBIK ONE op zijn plaats. We knikken instemmend…
Twee intensieve dagen
Het waren twee intensieve dagen en we hebben het ongelooflijk goed naar onze zin gehad. Onze gastheren hebben zich de benen onder het lijf uitgerend om het ons aan niets te laten ontbreken, en tijdens de vlucht naar huis bespreken we met elkaar dat we absoluut een diepere waardering voor het merk hebben gekregen. De openheid en vriendelijkheid van de mensen bij DALI past bij de luidsprekers die ze maken, dat lijkt mij de allerbeste conclusie die ik kan trekken.