Het slimme zorghuis

Het langer thuis blijven wonen, verdient veruit de voorkeur boven het opnemen in een verpleeg/verzorgingsinstelling of langdurig verblijf in een ziekenhuis of bejaardenoord. Dat is niet alleen duur en schaars qua capaciteit, maar ook nogal eens onpersoonlijk en privacygevoelig. En oude bomen moet je ook niet verkassen. De oplossing voor dit vraagstuk ligt in de smart home care domotica.

Nederland vergrijst. Steeds meer ouderen creëren een groeiende vraag naar extra voorzieningen en zorg om gebreken en beperkingen te ondervangen. Die zorg bestaat uit zorgverlenend personeel, woon/verblijfsruimte en technische voorzieningen. Uiteraard gaat er niets boven menselijke zorg maar die is niet overal en/of altijd nodig plus dat er een stevig prijskaartje aanhangt.
Behalve ouderen herbergt Nederland een groot aantal gehandicapten, chronisch zieken en psychiatrische patiënten. Een belangrijk deel daarvan kan beter thuis dan in een instelling verblijven. Daar zijn echter extra zorgvoorzieningen in de thuisomgeving bij nodig. Met de komst van de transities in de zorg met mede de gemeente als regisseur komen daarvoor nieuwe effectieve en kostenbesparende mogelijkheden in het vizier. Een veelbelovende marktontwikkeling voor het slimme huis en domotica. Die kan met (tele-)care, besturing van het huishouden, beveiliging, het behoud van communicatie tegen eenzaamheid en stimulatie tot lichamelijke en geestelijke activiteiten de kwaliteit van leven op peil houden. En zeg eens eerlijk: ‘Wie wil er bij ziekte, gebrek of oude dag niet liever thuis in een smart care home dan in het ziekenhuis of verzorgingsinstelling verblijven?’

Wat cijfers…
Vroeger gingen veel ouderen al meteen op hun 65ste jaar naar het bejaardentehuis. Er was wel een groep beter gefortuneerde pensionado’s die elders in goed verzorgde vakantiecentra ging overwinteren.
Anno 2014 blijven de meeste bejaarden echter tot lang na hun 70ste levensjaar gewoon thuis wonen. 80% van de ouderen geeft aan dat te willen. Er sluiten zelfs tal van bejaarden- en verzorgingstehuizen door! De gebreken en beperkingen blijven echter gewoon aanwezig en dat betekent het aanpassen van de woning. Naar schatting komen er per jaar circa 10.000 ouderen bij die anders in een tehuis geplaatst werden. Daar is voor het gewoon thuis blijven wonen meer nodig dan alleen gelijkvloers of een traplift installeren. Dat schept een behoefte aan 40.000 tot 80.000 aangepaste woningen. Bij de gehandicapten gaat het om 1.300 personen per jaar extra. En de lichtere psychiatrische patiënten hebben vraag naar zo’n 800 (meer) zelfstandige voorzieningen.
De ontwikkelingen gaan snel. In feite te snel. De verzorgende instellingen verminderen hun capaciteit of sluiten. En daar komen onvoldoende smart care homes voor terug. Tijd voor woningcorporaties en eigen woningbezitters om met de installateurs en gemeenten om de tafel te gaan zitten. Niet tijdig inspelen op de huidige ontwikkelingen zet straks op achterstand en boze inwoners. Nu investeren betaalt zich op termijn al snel dubbel en dwars terug.

Welke mogelijkheden?
Het smart care home bestrijkt een breed scala aan ondersteuningsmogelijkheden en zorgvoorzieningen. De belangrijkste domeinen voor zorg en ondersteuning door domotica en smart homes zijn:
- Het gedeeltelijk of geheel overnemen van de mobiliteit.
- Het uitvoeren van huishoudelijke taken.
- Verzorgende en bewakende medische taken. Ook telecare.
- Beveiliging. Dit zowel tegen ongewenste individuen als het huishoudelijke apparatuur, verwarming kranen e.d. laten aanstaan. Ook het bewaken van de bewoner zelf op diens activiteiten (doet niets, is wellicht gevallen of onwel geworden) of het voorkomen van ongelukken behoord tot het aanbod.
- Beheersing van het binnenmilieu.
- Communicatie en stimulatie. De bewoner houdt geregeld contact met de omgeving, familie, vrienden of bekenden en zorgverleners. Daarnaast is er een soort digitale coach die aanzet tot mentale en fysieke activiteiten.
- Het verbeteren van het zicht (visus) of gehoor.
- Afspraken, bestellingen (boodschappen) en agenda beheren.
Technisch gezien vallen al deze smart care-domeinen van de domotica goed te realiseren. Hardware en software zijn voldoende voor handen in diverse soorten en smaken. De kosten voor de sensoren, thuisnetwerken en uitvoerende apparatuur vallen veelal flink mee. Bovendien bedragen zij slechts een fractie van die bij het verblijf in instellingen en intensieve menselijke verzorging thuis! Wel is het van belang dat de fabrikanten bij het ontwerpen van care domotica terdege rekening houden met de speciale doelgroepen. Bijvoorbeeld ouderen moeten er natuurlijk ook goed en comfortabel mee om kunnen gaan. Het komt vaak niet neer op iets geheel nieuws bedenken maar het slim maken van gewone dagelijkse gebruiksvoorwerpen en apparaten.

Speciale aandacht voor ouderen
Een interessante vraag is: Wanneer lukt het ouderen niet meer om zelfstandig thuis te blijven wonen? Er zijn vijf belangrijke oorzaken aan te wijzen:
Nummer 1, is een val en/of de complicaties na een breuk. Dat vraagt om extra verzorging en mobiliseren. Een behoorlijk deel valt daarvan met smart care domotica aan te pakken.
Nummer 2, is de gevolgen van een acute ziekte. De trend is om de patiënt weer zo snel mogelijk uit het ziekenhuis of verzorgingsinstelling te ontslaan. Want het verblijf kost veel geld. Dan rijzen er nieuwe vragen als: is er capaciteit voor de overname van de zorg aan huis en hoeveel kost dat dan weer? Ook hier biedt het smart care home oplossingen.
Nummer 3, de achteruitgang in de geestelijke en lichamelijke vermogens, stijgt navenant met de leeftijd. Op een gegeven moment bereikt de oudere bewoner een kritische grens: “Nu kan oma echt niet meer thuis wonen!” Smart care domotica rekt deze leeftijdsgrens steeds verder op. Het overnemen van het huishouden. Stimulerend coachen bij de dagindeling en besteding. En de bewaking van de dagelijkse activiteiten, medische parameters en de veiligheid in en om het huis. Zijn er onregelmatigheden of dreigt er gevaar dan schakelt het slimme verzorgingshuis de voorgeprogrammeerde hulp van buiten in. De thuiszorg, familie, ambulance of politie zijn in het verzorgingsnetwerk van het slimme huis opgenomen.
Nummer 4, de druk op de verzorgers staat heftig ter discussie. Verzorging met de zogenaamde ‘eigen kracht’ door familie, vrienden of buren valt beslist aan te bevelen maar mag niet ontaarden in een alles overheersende en uitputtende mantelzorg. Op een gegeven moment is de zorgmaat voor de eigen kracht echt helemaal vol. Zo ver moeten wij het natuurlijk niet laten komen. Smart care domotica kan al veel eerder bezwarende zorgtaken overnemen.
Nummer 5, is het gevaar van de groeiende eenzaamheid. Immobiliteit, het achteruitgaan van de eigen geestelijk vermogens en het (door de leeftijd) inkrimpen of wegvallen van sociale netwerken doen de broodnodige contacten verminderen. Er ontstaat een vicieuze cirkel van achteruitgang, dit leidt tot minder contact, gevolgd door nog meer achteruitgang. Nu is het in een verzorgingstehuis vol dementerende bejaarden natuurlijk ook niet alles. Dat kan domotica beter. De bekendste toepassingen zijn het onderhoudt van telecontacten met het sociale netwerk, het bewaken en stimuleren plus coachen van de activiteiten van de bewoner in het smart care home.

Assisterende technologie

In Angelsaksische publicaties duikt de term ‘assitive technology’ (AT) op. In termen van het slimme huis en domotica gaat het daarbij om: Adaptieve apparaten, (elektronische of digitale) gereedschappen of een ander product dat een persoon met een beperking of handicap helpt bij het uitvoeren van activiteiten die hij/zij anders niet of met te grote moeite kan doen.
Een andere term is Ambient Assisted Living (AAL). AAL richt zich onder meer op thuisrobots voor zorg met adaptieve reactie (zelf lerend).
Een hele mond vol en klinkt mooi maar werkt het ook in de praktijk? Uit een onderzoeksrapport van het Australian Institute of Healthcare & Welfare (2012) komt naar voren dat het verder op eigen kracht met AT aanzienlijk meer onafhankelijkheid en minder restbeperkingen oplevert dan alleen menselijke extra zorg. Geldt voor vrijwel alle gebieden waaronder immobiliteit, geestelijke zelfstandigheid, sociale afhankelijkheid en dagelijkse activiteiten (ADL). Dit resultaat is uiteraard niet onverwacht daar de meeste mensen uit het gevoel van eigenwaarde liefst zoveel mogelijk onafhankelijk van zorg willen blijven.
Andere cijfers wijzen er op dat zelfs een geringe inzet van AT de behoefte aan menselijke fysieke zorg met circa vier uur per week doet dalen. In geval van achteruitgang en/of dementerende processen bij ouderen kan AT als coach, thuiszorguitvoerder en bestrijder van eenzaamheid 40-50% welzijnswinst boeken.
Een ander model wijst er op dat het uitbesteden van ADL-processen zoals wassen, aankleden, het uit bed halen, voedsel bereiden en ondersteuning bij het toilet aan domotica 10-15 maal goedkoper kan zijn dan de menselijke inzet.

Smart home mobility
Voorzieningen om te helpen bij een verminderde mobiliteit door lichamelijke beperking behoren tot de oudste toepassingen voor het langer zelfstandig thuis blijven wonen. De slechte knie, hand, heup of rug zijn al geholpen met steunen, handgrepen, gelijkvloers of een traplift en aangepast sanitair. Het smarthome heeft echter in de vorm van dedicated domotica en robotica nog meer in petto.
Wie de handen niet goed kan bewegen of vingers krommen kan met een touchscreen al flink op weg worden geholpen. Gecompliceerde handelingen met één tip op het aanraakscherm laten uitvoeren. Mogelijkheden te over. Bijvoorbeeld het instellen van het binnenmilieu. Of het bedienen van het licht, de gordijnen en verduistering. Keukenapparatuur bedienen en via een simpel menuutje gezond laten koken. Of het aansturen van een robotstofzuiger. Koppeling aan videocamera’s maakt verderop kijken in huis of tuin en toegangscontrole mogelijk.
Slimme apparatuur bij het helpen verplaatsen is sterk in opkomst. De nadruk ligt op smart bij het herkennen van het individu met diens speciale instellingen, het herkennen en vermijden van obstakels, het snel en comfortabel uitvoeren van de benodigde handelingen. Er is een breed aanbod variërend van elektrisch digitaal aangestuurde bedden, bad- en trapliften en rollators/rolstoelen tot til-, verpleegkundige- en wasrobots in androïde vorm aan toe.

Huishoudelijke taken
Het te zwaar worden van huishoudelijke taken en een vervuiling van de huiselijke leefomgeving vormen een belangrijke reden om extra zorg in te zetten. Dit type taken gaat steeds meer naar laaggeschoolde huishoudelijke hulpen die verder weinig zorg bieden en vaak ook geen tijd meer hebben voor een praatje. Ten gevolge van de kosten neemt de frequentie van het langskomen steeds verder af.
Domotica voor het huishouden is relatief goedkoop geworden. Systemen voor stofzuigen, afwassen, dweilen, poetsen en reiniging van het binnenmilieus zijn al lang niet duur meer. Bovendien 24 uur per dag, de gehele week en 365 dagen per jaar beschikbaar. Je ziet steeds meer intelligente zelfstandige robotsystemen voor het huishouden in het smart home op de markt komen. Een eenvoudigere robothulp kost enkele tientjes per dag. Typen die kunnen functioneren als ziekenverzorger en/of buddy doen nog geen €e 100,- per dag.

Medische taken en telecare
De afgelopen jaren is er een ware revolutie in telecare en medische smart care voor thuis aan de gang. Het bewaken van medische meetgegevens op afstand via apps en smartphones bijvoorbeeld. De hartslag, bloeddruk, ademhaling, het bloedsuikergehalte noem maar op en het valt wel te meten en door te gegeven. Medici en verpleegkundigen kunnen op afstand controleren, zo nodig ingrijpen en onnodige consulten overslaan. De iPhone als tricorder, het medische handapparaat dat alle lichaamsfuncties meet uit Startrek, is al gepatenteerd en van de benodigde ontwikkelfondsen voorzien.
Japan was het eerste land met diagnostische toiletten. Die controleren de urine en ontlasting op suiker, bloed, infectie, medicijngebruik en zelfs markers die op kanker kunnen wijzen. Het slimme milieu draagt zorg voor de ideale leefomgeving van de patiënt thuis. Automatische bedden en robotzorghulpen ondersteunen de bewoners van het smart care home. En ook de medicatie is in handen van een controlerend coach (wel juist ingenomen) die ook de hoeveelheid kan aanpassen en bijbestelt via de apotheek.
Van een andere orde zijn de zintuigondersteuners. Verbetering van de visus en het horen. Automatische vergroting van letters en afbeeldingen op het flatscreen. Het detecteren en melden van binnenkomende berichten of meldingen. Geluid versterken of optimaal koppelen aan gehoorapparaten. Past allemaal prima in het smart care home.
De huisarts online consulteren is eveneens geen utopie meer. Je kunt de arts op gezette tijden gewoon vanuit thuis op het beeldscherm bezoeken. Meten en visuele beoordeling via telecare. En hebt u buiten de spreekuren klachten? Dan verschijnt een online diagnostische app die de ernst van de klachten beoordeelt en de benodigde therapie of hulpverlening opstart.

Beveiliging

mede geschikt te maken voor zorg- en ondersteuningstaken. Het alarmeren als de bewoner onvoldoende lichamelijke activiteiten toont, om hulp roept of een alarmknop indrukt en er brand uitbreekt liggen voor de hand. Toegangscontrole met gezichtsherkenning of netvlies- en vingerafdrukken scannen is inmiddels realiteit. De bewoner kan zien wie er voor de deur staat. En bij onraad alarmeert het systeem de politie of beveiligers. In geval van twijfel kan de bewoner ook een contact online contact vragen wie de bezoeker is en of deze wel naar binnen mag. In geval van psychiatrische problematiek signaleert het caresysteem de gedragen en schakelt naar indicatie extra begeleiding of interveniërende hulpverlening zoals een social-psychiatrisch verpleegkundige in.
Digitale sleutelsystemen geven snel toegang met melding van het contact en openen de deuren voor geautoriseerde personen. En in geval van calamiteiten al naar gelang de oorzaak automatisch ontgrendelen of vergrendelen.
Er zijn sensoren voor rook, warmte, een verkeerde luchtvochtigheid en lekkages die ingrijpen waar dat nodig is. Vooruitzien bestaat in deze ook uit beveiliging tegen inbraak. Zowel door het dievengilde als hackers.

Communicatie en coaching
Vereenzaming, achteruitgang en geen goed overzicht meer op de te ondernemen eigen activiteiten vormen een serieuze bedreiging voor chronisch zieken, gehandicapten en ouderen. Het smart care home en domotica bieden tal van doeltreffende mogelijkheden om deze problemen aan te pakken. Zo komen er steeds meer coachings-apps die de bezitter stimuleren tot het doen van activiteiten en het onderhouden van sociale contacten. In feit intelligente planners en agendabeheerders die tevens motiveren tot actie. Zij koppelen aan de communicatieapparatuur in de slimme thuisnetwerken en online zorgaanbieders. Een aparte variant zijn intelligente knuffelrobots die als een soort gezelschapsdieren ouderen en kinderen troosten en prikkelen tot geestelijke en lichamelijk activiteit. Helpt tegen eenzaamheid en dementie. Verder zijn mindgames geliefd. De psychiatrie per online begeleiding en coachende apps geeft idem dito veelbelovende resultaten. Skypen met de kinderen, kleinkinderen en andere vrienden of bekenden houdt je sociale contacten in stand en bij de tijd. AV-netwerken in het smarthome bieden in deze High Definition tot 4K en HiFi-geluid.

Pure noodzaak
Het smart care home en bijbehorende domotica zijn geen luxe of Science Fiction meer. Het gaat om realiteit en pure noodzaak die gewoon goed betaalbaar en leverbaar is. Wel is het dringend nodig om de verschuiving van de zorg van instelling naar het slimme thuis op elkaar af te stemmen. Dit zowel bij de indicatiestelling als het creëren van de daarvoor benodigde care home-capaciteit.

Smart ADL
In het kader van de transitie in de zorg voor thuis zouden de gemeenten en aanbieders ook eens beter moeten gaan kijken naar smart care home en domotica. Bij het indicatiebezoek niet alleen kijken naar de eigen kracht en de daarop aanvullende menselijke ondersteuning maar ook eens naar de AT of AAL. Daar zitten veelbelovende mogelijkheden tot verbetering van kwaliteit van leven en kostenbesparing op de zorg.
De gemeenteambtenaar die de zorg inschat dient dan uiteraard wel op de hoogte te zijn van de mogelijkheden van smart care domotica bij de Algemene Dagelijkse Levensverrichting en zorg bij mensen met beperkingen. Een kwestie van het elkaar kunnen vinden als gemeentelijke zorgregisseurs, installateurs, woningbouwcorporaties, zorgaanbieders en belangenverenigingen van de ontvangers.

Slimme contactlens meet bloedsuiker
Google doet veel meer dan alleen zoekmachines onderhouden. De tak onconventioneel onderzoek Google heeft onlangs de contactlens met kleine sensors en een antenne ontwikkeld. De slimme contactlens meet de bloedsuikerwaarde ongeveer 1 x per sonde. Heel handig voor diabetici meten de sensors in de bloedsuikerwaarde en de antenne stuurt de gegevens naar een bijpassende app op de smartphone of tablet. Als extra aanvulling komen er kleine LED-lampjes die de gebruikers waarschuwen bij te veel of te weinig suiker in het bloed. Koppeling aan het smart care home is zonder meer mogelijk.

Een greep uit de aanbieders
In feite zijn veel systemen voor slimme huizen en domotica geschikt te maken voor zorgdoeleinden. Als zij maar goed aansluiten op de behoefte en gebruiksmogelijkheden van de desbetreffende doelgroep. Er is een behoorlijk verschil tussen chronisch zieken, gehandicapte kinderen, achteruitgaande ouderen en psychiatrische patiënten. Bekende aanbieders voor smart AT en kennis daarover zijn onder andere:
- Somfy. Bedieningssystemen voor het slimme huis. Beveiliging.
- Stichting Smart Homes. Veel informatie over woonzorgprojecten. Zie ook de slimme zorgprojecten in de provincie Noord-Brabant.
- De NEN te Delft. Met name medische zorgsystemen. Ook voor thuis.
- Simac. Automatisering en planning in de zorg. WIN-woningen voor lichamelijk en geestelijk gehandicapte kinderen.
- EATON en TNO. Bewakings- en begeleidingssystemen voor dementerenden.
- Fibaro en EZ. Sensoren voor Z-Wave en Zigbee.
- Carescreen. Communicatie, bediening en entertainment in een zorg- of woonomgeving voor patiënten. Ook voor patentherkenning (profiel) en elektronische dossiers. Online platform geïmplementeerd voor cliënt, mantelzorg en zorgprofessional.
- DWA adviesbureau. O.a. projecten met zorghotels.
- Fieldlab.eu. Zorgsystemen voor chronisch zieken, telezorg, planbord voor dementerenden. medicatie thuis, tiltechnologie, elektronische ziektecoach, AAL-robots. chips voor multidiagnostiek (bloed, mineralen e.d.) en intelligente rolstoelaandrijving.
- Vision & Robotics.nl. Robot-buddy’s. Robotondersteuning bij handicaps en spierziekten. Tevens visuele herkennings & besturingssystemen.
- Samsung Home Appliances. Huishoudelijke apparatuur die helpt bij het verlichten van de ADL.
- Philips CarePoint. Resident safety systemen. O.a. voor signalering, alarmeringsknoppen, communicatie en rookmelders. Telecare hart.
- TU Eindhoven. De zorgrobot Amigo.
- Zorgvisie.nl. Robotica in de zorg en als gezelschapsmaatje.
- Smart-House van Pro-ID. Zorgclient tracering. E-health-apparatuur voor meting en zorgindicatie.
- iQare. Mobiel zorg mobiliseren via de smartphone.
- Mobiserv project. Domotica en robotica in een slimme woonomgeving. Vooral gericht op de interactie tussen ouderen en hun omgeving.
- hope-project.eu. Informatiesite voor Europese projecten betreffende het langer zelfstandig wonen van ouderen.
- oro.nl. Zorgvraag gerichte domotica.
- FSE. Dwaaldetectie verwarde patiënten.
- ELRO. beveiligingssystemen.