High Five: de highlights van mei 2016
De maand mei is weer voorbij. En dus kijken we terug naar al wat ons de afgelopen maand opviel op audio-visueel gebied. Wat waren naar onze mening vijf highlights? En daarbij kijken we ‘verder dan onze neus lang is’. Dat wil zeggen: we bekijken al het nieuws rondom muziek. Dus we nemen niet alleen apparatuur mee, maar kijken ook naar de beste muziek die is uitgebracht op cd, dvd, blu ray, vinyl (of zelfs cassettebandje is weer mogelijk!), of is uitgezonden op tv , radio of internet of live te bewonderen was in een concertzaal in Nederland. We kijken en vooral luisteren zo breed mogelijk naar alles wat ons op muzikaal vlak geraakt, geroerd of tot nadenken gezet heft. De High Five van de maand mei!
>> Product: Een houten draaitafel van… IKEA
>> Tool: De wereld klinkt plotseling anders met de Hear app
>> Verzameling: Muziekbank Overijssel breidt fors uit
>> Apparaat: Een koptelefoon, maar dan heel anders
>> Het concert: Radiohead magisch in Heineken Music Hall
Product: Een houten draaitafel van… IKEA
Er wordt ons als ‘hifi-wereld’ nog wel eens verweten dat we weinig aandacht besteden aan de milieuvervuilende aspecten van muziek in het algemeen en audioapparatuur in het bijzonder. Veel elektronische apparatuur belandt na verloop van tijd bij het grof vuil. Gelukkig wordt er steeds meer en steeds beter gerecycled. Maar het kan nog altijd beter, zo bewijst ook Jochen Sappa. Hij bouwde een platenspeler van louter onderdelen afkomstig van IKEA.
Snijplank
Het begon allemaal met die ene mooie snijplank die Soppa aantrof bij IKEA. Dat ronde snijblok (met de naam ‘Trendig’) bleek precies de afmetingen van de vinylplaat te hebben. Die vormde dus de basis van de draaitafel en van daaruit ging de creatieve ontwerper verder werken. Een ander snijblok (de ‘Aptitlig’ werd gebombardeerd tot onderstel en drager van het geheel. Tot zover kun je als leek makkelijk meegaan in het ontwerp. Maar hoe maak je in vredesnaam van Ikea materialen een toonarm? Dat is toch niet te doen op basis van standaard meubel onderdelen? Dus wel. De basis van de toonarm wordt gevormd door een grilltang van bamboe. Zo ingewikkeld hoeft het dus allemaal niet te zijn.
Maar nu komen we ook het terrein waar de vernuftige ontwerper toch enige onderdelen afkomstig van andere fabrikanten heeft toegepast. Dat zijn voornamelijk stalen moeren en bouten afkomstig van Hornbach, voor een habbekrats te verkrijgen. Zo komen er uiteindelijk nog wel wat onderdelen aan te pas die niet het IKEA ‘keurmerk’ dragen, maar wat maakt dat ook uit. Uiteindelijk ontstond een draaitafel die echt (en naar verluid goed) geluid uit de vinylplaat weet te krijgen. Voor minder dan 100 euro aan onderdelen heeft Soppa deze speler in elkaar weten te steken. Wil je zelf ook op deze manier aan de slag, dan moet je echt eens op de website van Jochen Soppa gaan kijken. Daar legt hij stap-voor-stap uit hoe hij te werk is gegaan, met ook nog eens een toelichting bij zijn keuzes. Alleen al door de foto’s krijg je zelf zin om aan de slag te gaan.
Tool: De wereld klinkt plotseling anders met de Hear app
We staan er vaak al niet meer bij stil: heel veel geluiden rondom ons ervaren we als ‘gewoon’. We zijn er aan gewend. Ook de hoeveelheid geluid die we kunnen verdragen lijkt enorm en schijnt ons ogenschijnlijk weinig te deren. Pas als we in een andere omgeving komen, bijvoorbeeld tijdens onze vakantie, valt het ons plotseling op hoe stil het daar is. Het is niet meer het geluid dat ons waarschuwt, maar de stilte die ons doet ‘wantrouwen’: is het hier wel veilig? Terwijl juist geluiden ons zouden moeten attenderen op eventueel gevaarlijke situaties. Die functie heeft geluid natuurlijk ook nog wel, denk maar de eerste van de maand met de loeiende sirenes, het geluid van ambulances en, dichterbij en in huis, het brand- of rookalarm. Maar dan praten we al over behoorlijk wat decibellen die een beroep doen op ons gehoororgaan en op die manier onze aandacht vragen. Veel geluiden ervaren we in veel mindere mate, omdat ze opgaan in alle andere geluiden of omdat ze ‘sleur’ geworden zijn. Dat kan ook heel goed zijn, je zou anders je maar voortdurend blijven ergeren aan bepaalde geluiden, bijvoorbeeld het blazen van die ventilator in je pc.he
Sprookjesbordeel
Maar door bepaalde geluiden te isoleren uit hun ‘omgeving’, kun je ze als het ware weer tot leven brengen en spitsen je oren zich weer om vast te leggen wat er gaande is. Die ervaring heb ik een hele tijd geleden als eens mogen ondervinden. Samen met een vriend bracht ik een bezoek aan Het Sprookjesbordeel. Ja, je leest het goed. Het Sprookjesbordeel was een zo goed als donkere zaal, waar allemaal bedden stonden opgesteld. De bezoeker mocht op zo’n bed gaan liggen. De eerste vijf minuten gebeurde er helemaal niets. Dus, stel je maar voor: pikkedonker en doodse stilte. Dat was op zich al een hele ervaring, waarbij je zintuigen op scherp werden gesteld. Plotseling begon er in mijn linker oor een vrouwenstem een verhaal voor te lezen. Ik kan je verklappen: het was een geweldig mooie stem. Maar van wie die was en uit welk boek er voorgelezen werd, dat kon ik allemaal niet zien. Ik moest mij honderd procent richten en concentreren op die ene stem en het verhaal dat die stem vertelde. Het was een heel bijzondere ervaring.
Hear hear
Zoiets moet je je ook voorstellen bij de Hear app, een gratis app die het mogelijk maakt om met je hoofdtelefoon of oortjes op een unieke manier naar het geluid van de wereld om je heen te luisteren. In de applicatie van Hear bevinden zich diverse parameters waarmee je op een interessante wijze controle over het geluid hebt. Om precies te zijn, zijn er acht verschillende filters. De meeste muziek apps laten je favoriete artiesten of shows in je oor ‘stromen’. Dat is bij Hear niet het geval. De app, ontworpen door RjDj (een startup opgericht door last.fm medeoprichter Michael Breidenbruecker), verandert de omgeving van een persoon in een verschuivende soundscape in real-time, samengesteld door de wereld om hem of haar heen. Het maakt deel uit van RjDj’s baanbrekende genre genaamd reactieve muziek, een soort geluid dat reageert op de luisteraars en hun omgeving. Hear geeft gebruikers acht filters waardoor je de wereld kan beluisteren. Zoals bij Instagram de lens de functie van ‘vervormer’ heeft, zo is dat bij Hear de hoofdtelefoonaansluiting die die functie vervult. Elk van de effecten is bedoeld om gebruikers te voorzien van een andere manier om de wereld te horen.
Ik noem hier twee van de acht filters: “Relax” en “Superhearing”. “Relax” harmoniseert akoestische ‘afwijkingen’ en laat ze deel uit maken van een groter geheel. Het filter laat geluiden door de microfoon lopen en transformeert ze tot rustgevende, harmonische akkoorden die de hersenen niet zo opvallen, maar als ‘natuurlijk’ zullen beschouwen. “Superhearing” doet precies het tegenovergestelde: hier worden geluiden gepresenteerd aan de hersenen als een onbekende in een nieuwe structuur. Met als gevolg dat de hersenen extra aandacht besteden aan die geluiden. De modus richt zich in de hersenen op de storende geluiden en geeft het effect van een extra gevoelig gehoor. Plotseling hoor je bijvoorbeeld je eigen ademhaling extra uitvergroot. De onderliggende technologie die voor Hear is ontwikkeld maakt gebruik van een verscheidenheid aan geavanceerde algoritmen, adaptieve compressie en equalisatie technieken en dynamische elementen om de filters te maken.
Voorlopig is de Hear app een fascinerende en voor sommigen wellicht een hallucinerende ervaring, afhankelijk van hoe ver je er door mee laat slepen. Voor de ontwikkelaars van de app is het weer een stap verder in hun zoektocht naar de creatie van meeslepende audio-ervaringen. Helaas is de app op dit moment alleen nog verkrijgbaar voor iOS. Gebruikers van Android en andere systemen zullen dus nog even moeten wachten.
Verzameling: Muziekbank Overijssel breidt fors uit
Je zou het bijna vergeten door al die streaming muziekaanbieders online zoals Spotify en iTunes, maar er bestaan ook nog fysieke muziekaanbieders. Muziekweb Rotterdam is er zo één en ook het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid in Hilversum beschikt over een grote en unieke collectie. Minder bekend is de Muziekbank Overijssel, gevestigd in de centrale bibliotheek van Enschede. Onlangs breidde deze muziekbank haar collectie uit met 70.000 cd’s en lp’s, afkomstig van de ter ziele gegane Wereldomroep.
Muziekbank Overijssel bouwt al jaren gestaag aan een steeds imposanter wordende muziekcollectie. Ooit begonnen als studenten muziekbibliotheek bij de universiteit, maar nu alweer een tijd gehuisvest in het centrum van de stad Enschede, is het éen van de weinig overgebleven muziekbibliotheken met nog een zeer uitgebreide collectie. Ga maar na: met ruim 90.000 cd's, 4000 muziek-dvd's en een kleine 10.000 lp's is de Muziekbank de op één na grootste muziekuitleen van Nederland. Er kan jazz, klassiek, wereldmuziek, blues, pop (van metal tot Nederlandstalig), overbekend werk en obscure bootlegs, worden beluisterd en geleend. Wekelijks worden tientallen nieuwe cd's aangekocht, zodat de collectie actueel blijft. Daarnaast kunnen leners zelf inkoopsuggesties te doen. Een groot deel van de collectie cd's, dvd's, blu-ray's en de lp's staat in het archief. Maar daar waar Rotterdam alleen nog cd’s in de openbare ruimte heeft staan, kun je in Enschede nog steeds door de collectie van muziek-dvd’s en blu-rays bladeren. Nog wel tenminste…
Want sinds kort heeft de Muziekbank haar collectie fors kunnen uitbreiden. Dankzij een schenking van de niet meer actieve Wereldomroep, bestaande uit 40.000 cd’s en 30.000 lp’s, is het momenteel woekeren met de ruimte in het pand waar de Muziekbank gevestigd is. Maar ze zijn maar wat blij met de nieuwe aanwinst. En dat is ook goed voor te stellen, want de voormalige collectie van de Wereldomroep is wel een zeer speciale. Medewerkers van de Wereldomroep brachten namelijk vaak muziek mee uit die werelddelen van waaruit zij op dat moment verbleven. En vaak bleken dat muziekuitgaven te zijn die niet in Nederland (of omgeving) werd uitgebracht. Zodoende is in de loop der tijd een unieke muziekcollectie ontstaan van zeer diverse muziekstromen. Toen dan ook bekend werd dat de Wereldomroep nog een plek zocht voor haar collectie, hoefden ze in Enschede niet lang na te denken. Hoewel, dat is toch wel even gedaan, want het overnemen van zo’n uitgebreide collectie brengt toch heel wat werk met zich mee. Maar wat vooral ook een beslissende rol speelde was de vraag waar al dat materiaal fysiek gestald ging worden. Na lang wikken en wegen is daarbij besloten de totale collectie te herplaatsen. Dat wil zeggen: een deel van de collectie verdwijnt in een archief, het andere deel blijft fysiek te aanschouwen in het openbare gedeelte van de bibliotheek. Muziekliefhebbers kunnen via de site materiaal vanuit het archief aanvragen.
Site seeing
En over die site gesproken: die is ook zeker een bezoekje waard. Wat de site echt bijzonder maakt (en ook onderscheidt van die van Muziekweb Rotterdam), is dat je op bijzonder veel verschillende ingangen kunt zoeken. Wil je alles vinden op gebied van blu-ray, dvd, cd of lp? Welk genre? Vervolgens kun je binnen het genre weer kiezen uit tientallen sub genres. Van New Wave naar New Age, van Accordeon tot Zigeunermuziek. Alleen in het subgenre ‘Vocaal Fries’ viel de opbrengst voor deze uit het hoge noorden afkomstige schrijver enigszins tegen. Maar voor de rest: een dikke pluim voor het onderhouden van deze (voor audiofielen) ware schatkist!
Apparaat: Een koptelefoon, maar dan heel anders…
Door het jarenlang volgen van nieuwe ontwikkelingen schrikken we bij Hifi.nl niet meer zo snel van iets nieuws. We laten ons ook niet snel meer ‘gek maken’ door de veelal in superlatieven geschreven begeleidende persberichten die we met een zekere regelmaat in onze digitale postbus mogen ontvangen. Maar bij de eerste aanblik van de Sombetzki ESL Home zijn we toch even uit het veld geslagen. Wat is dit nou?
Op zich hebben we niks tegen audioapparaten gegoten in een nieuwe, originele vormgeving. Integendeel. We kunnen het zelfs enorm waarderen wanneer een autofabrikant out-of-the-box denkt en het aandurft met een luidspreker te komen die durft af te wijken van al te plat getreden paden. Mits natuurlijk het eindresultaat, het geproduceerde geluid, ons ook weet te bekoren. Om ons ook eens populair uit te drukken: niet omdat het moet, maar omdat het kan. En om ook maar eens rugnummers en namen te noemen: de Diavialet Phantom luidsprekers vinden wij een uitermate geslaagde combinatie van design en geluidskwaliteit. Met een daarbij horend prijskaartje, dat wel, maar iets moois en unieks mag ook wat kosten, niet waar?
In de categorie die we kort en krachtig kunnen omschrijven met “Originele vormgeving, maar wat is het eigenlijk?” valt absoluut de Sombetzki ESL Home. Laten we de bedenker zelf eerst maar eens aan het woord laten. Ontwerper Michael Sombetzki rept van een “Nahbereichslautsprecher”, vrij vertaald zouden wij dat een ‘dicht op de huid-luidspreker’ kunnen noemen. Of in nog engere zin: een koptelefoon op afstand. De goede verstaander heeft wellicht al door dat het hier om electrostaten luidsprekers gaat, de ESL in de naam geeft dat al aan. Goed, we hebben nu enig idee over hoe we deze creatie moeten plaatsen in ons referentiekader. Die ene opmerking van die collega die het vermoeden had dat er een nieuw soort fitness-apparaat ontwikkeld was voor luie (muziek)journalisten willen we je toch ook niet onthouden…
Zo gek nog niet
Maar verder gaan we nu op de serieuze toer. Bij nadere beschouwing en overpeinzing vinden het ontwerp en het idee erachter zo gek nog niet. Terwijl het de laatste tijd ‘mode’ is bij audiofabrikanten om zich te richten op de hele ruimte waarin de geluidsinstallatie zich bevindt (woonkamer, keuken, thuisbioscoopruimte, whatever), richt dit systeem zich alleen op de meest directe omgeving van de luisteraar in de stoel. Dus niks geen correcties van verstorende, akoestische factoren in de woonkamer. Het systeem richt zich uitsluitend op de zogenaamde sweet spot van luisteraar in kwestie. De rest van de kamer krijgt niks te horen (en dus de buren al helemaal niet). Briljant! Waarom zijn we hier niet eerder op gekomen? Nou ja, het gezamenlijk naar muziek luisteren schiet er zo wel bij in natuurlijk. Maar voor de rest zijn wij vooral benieuwd naar hoe de Sombetzki ESL Home in de praktijk klinkt. De paarprijs bedraagt overigens 6.900 euro. Maar dat hoeft je partner (dan) niet te horen…
Het concert: Radiohead magisch in Heineken Music Hall
Hoewel de fysieke nieuwe cd of lp pas uitkomt begin juni, was de digitale versie van het nieuwe album daar zo maar plotseling. Op 9 mei zag het album A Moon Shaped Pool het digitale daglicht. En er was nog meer goed nieuws voor de fans van Radiohead. Op 20 en 21 mei gaf de band onder leiding van zanger Thom Yorke een indrukwekkend concert in de Heineken Music Hall. Slechts twee concerten, waardoor veel liefhebbers teleurgesteld moesten worden. Maar voor diegenen die het gemist hebben is er nu ook goed nieuws…
In trance
‘Hoogpriesters van de muziek’ worden ze vaak genoemd in recensies. Dat de muziek echt centraal staat blijkt ook nu weer in de Heineken Music Hall. Met een sobere opstelling en met videoschermen die alleen de handelingen van de bandleden ter plekke uitvergroten, wordt het publiek ‘gedwongen’ zich te concentreren op vooral de muziek. En het is die muziek die datzelfde publiek collectief in vervoering weet te brengen. Als zanger York bij het nummer ‘Decks Dark’ aankondigt dat er geen koor is meegenomen en dat het publiek die functie moet vervullen, dan doet ze dat met volle overtuiging. Het is fascinerend om te zien hoe geconcentreerd zo’n toegewijd publiek naar de rustigere nummers staat te luisteren. Alsof het collectief in trance is. Naarmate het concert vordert lijkt ook de band zelf in een zodanige staat te veranderen. In ieder geval lijkt de onzekerheid uit het begin helemaal te verdwenen te zijn, waarbij de niet als te vrolijk bekend staande York zich zowaar waagt aan een paar olijke danspasjes.
Relevantie
Na elke lange afwezigheid van de band rijst weer twijfel over de vraag of de muziek nog wel relevant genoeg is voor de nieuwe tijden. En iedere keer weer weet Radiohead die vraag weer ondubbelzinnig in haar voordeel te beantwoorden. Mocht je daar zelf nog niet van overtuigd zijn: luister dan naar het nieuwe album A Moon Shaped Pool. Online al te beluisteren en binnenkort ook dus op cd en vinyl verkrijgbaar. Of kijk, pardon, luister ondertussen naar het live-concert op YouTube: