Review: Dynaudio Excite X18

Mijn eerste ontmoeting met een paar Dynaudio Excite 18 luidsprekers vond plaats tijdens de iEAR’show op landgoed De Rosep in Oisterwijk. Een zeer aangename verrassing waar de luidsprekers stonden te spelen op een T+A system en direct hun kwaliteiten bewezen. Reden genoeg om per direct een afspraak te maken zodat ik een paar voor een recensie in huis kon krijgen. Aldus geschiedde en de afgelopen weken bleef ik aangenaam verrast.

Het lijkt alsof Dynaudio met de Excite X18 een nieuwe weg is ingeslagen, maar gelukkig is veel van het Dynaudio DNA nog steeds aanwezig. Het merk staat voor kwaliteit en dat is gelijk al te zien aan het fraai afgewerkte uiterlijk waarop geen smetje valt te bespeuren. Ik ontving het demopaar in satijn wit met grijze frontjes, andere kleuren zijn satijn zwart, walnoot en rosewood, waarbij de frontjes standaard met zwart doek bespannen zijn die magnetisch worden bevestigd. Een detail zijn de schuine kanten links en rechts aan de voorzijde van de verder rechthoekige kast. De metalen delen van de units zijn grijs, mooi passend bij het satijnwit. De tweeter is verzonken en ligt vlak op de baffle, de woofer is op de baffle gemonteerd. Mogelijk heeft dat te maken met een fasecorrectie, maar je ziet dat tegenwoordig niet meer zo vaak. Aan de achterzijde vinden we een forse basreflexpoort boven de enkelvoudige aansluitingen, want Dynaudio gelooft (terecht?) niet in bi-wiring. De luidspreker meet BxHxD: 190 x 320 x 280 mm en weegt per stuk een beloftevolle 7,5 kg. De prijs is €700 per stuk. Meegeleverd zijn foam pluggen die in de basreflexpoort passen om de hoeveelheid energie in de lage tonen af te remmen als de akoestiek daarom vraagt.

Opstelling

Dynaudio ontwerpt alle luidsprekerunits zelf, daarmee ook de Esotec+ woofer met een diameter van 14 cm. Met een conus die is gevormd uit één stuk MSP (magnesium silicaat polymeer). De spreekspoel is gewikkeld met hexagonaal aluminium draad op een oversized black kapton drager die beweegt binnen een krachtig magnetisch veld. Allemaal typische Dynaudio DNA kenmerken. De Esotec+ tweeter is ook in huis ontwikkeld en maakt gebruik van een gecoate softdome met een diameter van 2,7 cm. Veel meer laat Dynaudio niet los over de gebruikte units of het wisselfilter, zelfs de scheidingsfrequentie geven ze niet op.

Het gespecificeerde frequentiebereik is 44 Hz tot 23 kHz binnen +/-3 dB. De nominale impedantie is 4 Ohm en de gevoeligheid is 86 dB/1 meter/1 Watt. Waardes die lijken te vragen om een krachtige transistorversterker, die niet eens zo heel veel stroom hoeft te leveren omdat de Excite X18 een vriendelijke belasting vormt. Met in het achterhoofd de T+A PA 2500 R versterker die de importeur gebruikte voor een super resultaat vond ik een high-end oplossing met een Pass Labs XA30.5 wel erg fraai. Die levert aan 4 Ohm 2 x 60 Watt en dat is nooit te krap gebleken in de recensieperiode. De Pass krijgt zijn signaal rechtstreeks vanuit de gebalanceerde uitgangen van een NAD M51 D/A-converter waartussen een set VdH D-102 Mk III Hybrid kabels is gebruikt. De bron vormt de digitale uitgang van een Bluesound Node 2 om FLAC, ALAC en WAV bestanden te kunnen spelen vanuit het netwerk. Ethernet en digitale kabels komen van AudioQuest, de netsnoeren van AudioQuest en Supra, luidsprekerkabels zijn van Simply Audio.

Tot slot een opmerking over de stands, dat zijn heel lichte open stands van Custom Design type FS104. Na jaren zware en met zand gevulde stands te hebben gebruikt vind ik een lichte, open stand een verademing die een luidspreker laat opleven en dynamisch zal houden. Het dogma “stand=zwaar=goed” zweerde ik af na ervaringen met houten stands die nauwelijks gewicht hebben. Wel is het zo dat een open stand kan leiden tot overdreven of schril hoog, maar daar heeft een uitgebalanceerde Dynaudio totaal geen last van.

In een oase van barok

Gezeten op de luisterpositie kijk ik naar de twee luidsprekers die op ongeveer twee meter afstand staan. Tussen de achterzijde van de luidspreker en de muur zit 70 cm en de zijwanden zijn minstens 50 cm van de zijkanten afgehouden. De luidsprekers staan net geen twee meter uit elkaar, gemeten op het midden van de baffle, licht ingedraaid voor het optimale compromis tussen stereobeeld, het vermijden van teveel reflecties van de zijwanden en meest neutrale klank. Eigenlijk stond ik al met de foam pluggen in de hand om de reflexpoorten te vullen, omdat de afstemming van Dynaudio luidsprekers die ik in het verleden in huis had altijd zorgde voor teveel energie in de lage tonen. De Excite X18 vormt daarop een uitzondering die mij zeer goed bevalt, maar zal Dynaudio gebruikers van het eerste uur mogelijk licht verbazen. De Excite X18 neemt de gelegenheid ruim te baat om het laag diep te trekken in het frequentiebereik met een afstemming van de reflexpoort die wel dieper maar niet meer laag tot gevolg heeft. Nogmaals, ik ben daar zeer blij mee in mijn akoestiek en mogelijk is het één van de redenen waarom ik in Oisterwijk al met zoveel plezier luisterde.

Waarmee ik zeker geen last zou hebben van teveel laag is met Bach Concertos, gespeeld door Janine Jansen en begeleid door een selecte groep bevriende musici. Op een levendige manier spat de viool van de conus in een gepassioneerde, meeslepende weergave. Omgeven door cello’s en een tinkelend klavecimbel bevind ik mij in een oase van barok, die helder en scherp gestoken in de ruimte wordt geprojecteerd. Goed losgekomen van de kasten zelf ontstaat er een stereobeeld dat zich vooral in de breedte laat neerzetten en in mindere mate in de hoogte of de diepte. Hoogte blijkt zeer afhankelijk te zijn van de opname zelf heb ik ontdekt, waarmee de Dynaudio eigenlijk bewijst dat de luidspreker niets toevoegt maar alleen volgt. Het stereobeeld kenmerkt zich verder door de natuurlijke plaatsing. Over de klank van de Excite X18 is niet zo veel te vertellen met deze muziek. Hetgeen wederom een groot compliment is, Dynaudio DNA streeft altijd naar een neutrale weergave die zuiver en onvervormd is. Gedurende de gehele cd volg ik Jansen en haar medespelers en geen seconde is er een storend element als een te scherp randje, een te zware aanzet in het laag of een gekleurd middengebied. Het levendige en dynamische beeld houdt constant de aandacht vast en het is een groot genoegen om via de Excite X18 met gesloten ogen naar barokmuziek te luisteren. Ik zal de eerste zijn die toegeeft dat de versterking en de D/A-conversie ook helpt voor het totaal en ten opzichte van de prijs van de luidsprekers zwaar overdreven is, maar het speelt de sterren van de hemel garandeer ik u.

Pagina 2: conclusie

Juiste plaatsing

De neiging onderdrukkend om nog veel meer barok te spelen schakel ik over op Melody Gardot die met haar tweede cd My One And Only Thrill mij altijd weet te boeien. Als Who Will Comfort Me langskomt ben ik onder de indruk hoe natuurlijk ook dit weerklinkt. Is het eerst slagwerk dat breeduit spettert, later is het de blazerssectie die een puur genoegen geeft tijdens het luisteren. Naarmate ik het volume verder opendraai groeit het stereobeeld verder uit naar achteren en in de hoogte. De Excite X18 heeft het graag een streepje luider in dat opzicht, zonder dat het oorverdovend is, nog steeds spreken we over ook voor de buren acceptabele niveaus. Lekker levendig en snel zijn weer opvallende kenmerken van de weergave en als aan het einde van de track Melody van genoegen lacht, lach ik met haar mee.

Een meer ingetogen nummer als The Rain legt meer de nadruk op de stem van Gardot en hoewel de X18 niet de beste van de klas is, steekt hij wel positief neutraal uit binnen zijn prijsklasse. Indringend gebracht staat Gardot voor de band, met achter haar een breed neergezette piano. Als dit zo goed lukt dan ben ik ook benieuwd naar Over The Rainbow van Jane Monheit, ook daar is plaatsing voor veel systemen een probleem. Een slecht systeem zet de zangeres in de piano, iets beter laat haar tegen de piano leunen, nog beter een paar stappen naar voren, het ultieme resultaat is twee meter voor de band. De Excite vindt een mooi plekje op de schaal, door Jane een paar stappen voor de piano neer te zetten. Belangrijk? Ach, voor mij wel omdat het iets zegt over juiste plaatsing.

Een ander belangrijk aspect is ritme. Dave Brubeck Quartet’s Take Five is daar lekker voor. De weergave is zuiver, alleen een beetje klein in het begin. Met de piano erbij gaat dat al beter, zodra het slagwerk de overhand gaat nemen groeit er tussen de Excite en mij een band die ik niet snel zal vergeten. Heel strak, dynamisch en prachtig van klank. Binnen de beperking van de fysieke kant van een monitor indrukwekkend te noemen. Mijn eigen gesloten monitors kunnen de drums op die manier niet weergeven.

Stokoud is Private Dancer gezongen door Tina Turner, daarom of juist daardoor niet minder indrukwekkend. De opname dateert uit de beginperiode van de cd en bewijst dat opnames zelfs toen (of juist toen) meestal wel goed waren, maar dat in die tijd de digitale conversie nog een lange weg had te gaan. Ruim 30 jaar later schreeuwt de dame in een lange klacht over haar bestaan als stripper de keel schor, op een manier die kippenvel doet ontstaan. De inbreng van Mark Knopfler onderstreept zowel de tragiek van het bestaan als de kracht in de vrouw zelf. Hoor ik dat allemaal in een speaker van €1.400 per paar, dat is toch minstens knap te noemen.

Tot slot de vaak vreemde muziek van Laurie Anderson, ditmaal met My Right Eye. Hierbij komen de lage tonen tot hun recht en toont de X18 zijn bereik. Netjes en strak staat de muziek in de luisterruimte, Anderson omgeven door mystieke geluiden die uit het niets ontstaan en de achtergrond vormen voor haar duidelijk verstaanbare stem, soms aanzwellend in volume als tweede stemmen erbij komen. Een mooie afsluiting van een luisterperiode van een paar weken waarin ik de Dynaudio Excite X18 beter leerde kennen en tevens een periode waarin ik de eerste indruk opgedaan in Oisterwijk meer en meer bevestigd kreeg.

Conclusie

Bij Dynaudio hoef je nooit te twijfelen aan bouwkwaliteit en zowel bij aanschaf als bij verkoop, in verband met een upgrade naar een duurder type, is en blijft een Dynaudio zijn geld waard. Afwerking is 100% goed, het uiterlijk een tikje conservatief misschien, hetgeen past bij het merk dat gelukkig nog steeds wars is van hoogglans gepolijste ringen om de units. Naar mijn idee is met de Excite range, in ieder geval met de X18, een verandering in de afstemming gekomen die jarenlang standaard was bij Dynaudio en vele eigenaren kennelijk goed beviel. Die nieuwe afstemming die meer de nadruk legt op middengebied, minder op de lage tonen, de hoge tonen zo fraai gedetailleerd en toch zijdezacht weet te houden bevalt mij prima. Een manier van weergeven die vooral tot zijn recht zal komen in moderne luisterruimtes opgebouwd met de harde materialen die tegenwoordig worden toegepast. De strakke manier van bouwen met rechte vormen, harde vloeren met vloerverwarming en lichte transparante gordijnen, zorgen ervoor dat lage tonen minder energie behoeven. Omdat ze niet langer geabsorbeerd worden in vloerbedekking en gevoerde velours gordijnen. Daarom laat Dynaudio zien dat zij hedendaagse systemen leveren, gereed voor de toekomst en spelend op hoog niveau. De Excite X18 heeft mij dagelijks weten op te winden en het is met lede ogen dat ik het paar zie vertrekken.