Tivoli Audio Model One

Enkele weken geleden overleed Henry Kloss. Op respectabele leeftijd weliswaar, maar toch stemt dit tot enig gemijmer. Onze hobby is zo jong dat vele echte pioniers, mensen die erbij waren toen consumentenaudio vlak na de Tweede Wereldoorlog als industrie geboren werd, nu nog bij ons zijn, of recent naar hemelse muziek zijn beginnen luisteren. Peter Walker is er nog, maar in de voorbije jaren hebben we toch Saul Marantz, Akio Morita, Yoshiaki Sugano, ... zien passeren. En nu dus Henry Kloss.

Een duizendpoot die nooit lang met hetzelfde bezig kon blijven, maar zich alleszins deed opvallen als instigator van vele opmerkelijke producten in de populaire prijsklasse. In 1952 ontwikkelde Kloss samen met Villchur bij een piepjong Acoustic Research de AR-1 luidspreker. Een baanbrekend ontwerp omdat hier voor het eerst het gedrag van een (30cm) lagetonenluidspreker beheerst werd door gebruik te maken van een afgestemde gesloten kast. Tot daarvoor bestonden luidsprekers gewoon uit `een` driver in `een` kast, vaak dan nog een open kast.
Die AR-1 gooide hoge ogen in allerlei consumententests (juist, toen ook al!), maar Kloss zat al niet meer bij AR. Al snel beu tweede viool te moeten spelen onder Villchur richtte hij KLH op, en maakte daar luidsprekers volgens het principe van de AR-1.
(Overigens bracht AR kort daarna nog een primeur op de markt: `s werelds eerste koepeltweeter. En ook bleek Kloss` opvolger bij AR, Roy Allison, een figuur van hetzelfde kaliber als Villchur en Kloss te worden, met fundamenteel onderzoek naar kamerakoestiek en luidsprekergedrag in huiskameromstandigheden. Nog veel later bracht dit Teledyne/AR op het idee werk te maken van digitale kamercorrectie...)

Terug naar Henry Kloss: In de jaren zestig ontwierp hij, nog steeds bij KLH, een radiootje, de Model 8 met externe luidspreker en een voor die tijd hoge prijs, en ook het allereerste commerciele audioproduct met transistoren: een draagbare platenspeler. In 1967 was het alweer genoeg geweest, en werd KLH ingeruild voor een nieuwe Kloss-firma, Advent. Maar eerst werd Ray Dolby nog even door Henry overtuigd toch maar een consumentenversie van het Dolby ruisonderdrukkingssysteem uit te brengen, Dolby B, dat het levenslicht zag in de KLH Model 40 bandopnemer. Even later kwam dan het allereerste echte hi-fi cassettedeck, de Advent Model 200, in onderaanneming gebouwd door het beginnend bedrijfje van ene Etsuro Nakamichi.

Ik heb geen idee hoelang Kloss aan het roer van Advent is gebleven, maar tussendoor werd er nog even Kloss Video opgericht (projectietelevisie in, oh, 1977) en Cambridge Soundworks, dat zich in de jaren tachtig profileerde als concurrent voor Boses Acoustimass en als fabrikant van niet-alledaagse draagbare apparatuur.

Een jaar of twee geleden zat Kloss neer om eens na te denken over een waardige opvolger voor zijn oeroude KLH Model 8 radio, en dat ding werd dan de Tivoli Audio Model 1. Henry wilde een radio die 1) goede ontvangst en klank bood, en 2) waarop de eigenaar 20 jaar lang trots zou blijven: tweedehands Model 8s brengen tegenwoordig zo`n $750 op.

Tivoli Audio Model One

Is er wel een markt voor dit soort dingetjes? Het lijkt toch onbeschaamd retro, zelfs primitief? Ik denk het wel. Persoonlijk zou ik heel erg geinteresseerd zijn in een kleine bron van muziek, liefst nog met radio en CD, die een behoorlijke geluidskwaliteit levert. Zoiets kan dan, eventueel in aantallen groter dan 1, ingezet worden waar de eigenlijk muziekinstallatie niet komt, en waar geen plaats is voor grote spullen: bureau, keuken, slaapkamer, ... Wat mij betreft mag zoiets rustig mono zijn, want stereo heeft hier immers toch geen zin, zolang het maar compact en stijlvol is. De oorspronkelijke B&O radiocassette beantwoordde hier min of meer aan, maar was nogal groot, duur, en geen CD natuurlijk. Enkele jaren geleden had JBL de Harmony, met CD, maar niet echt met de look van een waardevol meubeltje. En dan nu de Tivoli: afmetingen en uiterlijk zijn recht in de roos, alleen ontbreekt CD nu. Jammer, maar volgens de importeur ben ik niet de enige met deze opmerking.

Nu kun je wel een discman aansluiten op de radio, via een 3.5mm stekkertje, maar een bronkeuzeschakelaar is er niet, en je bent natuurlijk zo vertrokken met een nieuw stapeltje componenten, dus vergeet `stijl` en `elegantie` dan maar.
Hetzelfde geldt in zekere zin voor de stereoversie die eraan komt: beeld je een Tivoli in met op een afstand een tweede luidspreker van dezelfde afmetingen. Optioneel kun je daar dan nog eens een aktieve Tivoli subwoofer op aansluiten, dan heb je drie van die houten doosjes (en een mooie rekening te betalen!). Nee, conceptueel zie ik dit niet zitten. Dan nog liever de Tivoli klokradio die in de pijplijn schijnt te zitten.
Maar terug naar het onderwerp, waar visueel echt niets op is aan te merken. Wij probeerden de cobalt-cherry versie, die in onze beuken keuken helemaal in de achtergrond opging. Mooi zo. Bouwkwaliteit en afwerking waren overigens indrukwekkend.

Tivoli Audio Model One

De klank? Inderdaad vrij behoorlijk. Door gebruik te maken van een stevige luidspreker en een continu-geregelde fysiologische aanpassing (loudness dus) klinkt de Tivoli vol en rond. Baslijnen zijn echt te volgen, en muziek komt over als stevig in plaats van ijl. Met de radio op een hard oppervlak (veel reflecties) wordt het middengebied wat overstemd door al dat basgeweld, maar een andere opstelling helpt, net zoals het dempen van de basreflexpijp met wat mousse. Aanvankelijk leek het hoge midden soms een rafelig randje te hebben, maar dat verdween gelukkig na enkele dagen. De spreiding van de hoge tonen is verrassend beperkt voor een luidsprekertje van zo`n kleine afmetingen. Nu is dit geen slechte zaak, want op-de-as beluisterd klinkt the Tivoli nogal dunnetjes en zelfs agressief, zeker in de harde omgeving van bijvoorbeeld een granieten aanrecht. Daarom dit: zet hem altijd een halve meter boven of onder de normale luisterpositie, en hou de radio op een redelijke afstand, dan is de balans veel warmer en aangenamer. Globaal is de klank wat opdringerig en `hifi`, niet helemaal natuurlijk, maar zeker niet irritant. Samengevat: vrij goed, beter dan de gemiddelde draagbare radio of huiskamer-TV, maar toch nog niet audiofiel. Nu ja, wat verwachten we dan?

FM-ontvangst is goed. Bij ons in de keuken, en met slechts de ingebouwde antenne aktief, komt er een behoorlijk aantal zenders ruisvrij binnen. Het is wel zo dat de radio gevoelig is voor zijn omgeving en orientatie: een kwartslag draaien kan veel verschil maken, en zelfs het toestel aanraken op de verkeerde plek (volumeregelaar!) doet soms het signaal verdwijnen. Niettemin was ik behoorlijk onder de indruk van de antenneloze prestaties. Om te vergelijken haalde ik er een stokoude ITT RC3500 radiocassette bij. Met zo`n anderhalve meter aan sprietantennes deed die het toch nog wel beter dan de Tivoli. Met alle sprieten ingetrokken tot 20cm won het kleine keukenradiootje dan wel weer. Overigens zit er een aansluiting op de achterkant voor kabel of antenne, en is er een draadantennetje meegeleverd.

Is alles dan koek en ei? Nee, jammer genoeg niet. Om te beginnen bromt het toestel wat. Dit heeft te maken met exemplaarspreiding: twee van de vier radio`s die ik in handen heb gehad hebben er last van. Het gaat om een mechanische brom van de transformator, die uiteindelijk ook elektrisch uit de luidspreker komt en de allerzachtste volumestand misschien niet overstemt, maar dan toch `onderbouwt` tijdens muziekweergave. Bij stemweergave wordt het echt hinderlijk. Het is opmerkelijk dat die brom in het tunersignaal zit en niet in de weergave van een externe bron.
Oh ja, inderdaad: je kunt via een 3.5mm plug een externe CD-speler of cassetterecorder aansluiten. Wel is de gevoeligheid van de Tivoli ingangstrap wat te hoog: een standaard 2V CD-speler leidt tot ondraaglijke vervorming. Met een Nakamichi 480 cassettedeck, met 700mV of zo, waren er geen problemen.
Verder is de volumeregeling is ook wat grof. Van stil tot heel luid gaat al met minder dan een kwartslag. Jammer.
Ten slotte is er de prijs. 179 Euro voor een radio is niet niks, vooral niet als je voor dat bedrag, of iets meer, een compleet microsetje met CD hebt. Maar dat doet er eigenlijk niet toe. De Tivoli is er niet voor wie een microsetje wil kopen. De Tivoli is er voor wie een Tivoli wil. Het product definieert zijn eigen markt, en wat mij betreft mag dat best een grote markt zijn, want het is en blijft een heerlijk hebbeding.