Review: Marantz SA-10 en PM-10

Marantz annonceerde kort geleden een tweetal nieuwe topmodellen: de SA-10 sacd-speler en de PM-10 geïntegreerde versterker. De SA-10 is daarbij ook geschikt om hi-res content af te spelen en als dac te functioneren. Als vervolg op de door collega Biesemans uitstekend geschreven introductie staan deze Marantz-apparaten nu eindelijk in de luisterruimte.

Met betrekking tot media-standaarden leven we momenteel in een pluriforme wereld. Vanaf de dertiger tot de zeventiger jaren was de wereld van standaarden overzichtelijk. Er was vinyl en open reel. Liefhebbers draaiden ook nog shellac en fonograaf cylinders. Daarna kwam het cassettedeck, de Elcaset, de cd-speler, de DAT, mp3-portables, CD-R machines, CD-i, Eight-track, de sacd en veel apparatuur die op harde schijven en allerlei formaten memorycards werkt. Onze generatie maakte vervolgens kennis met streaming en het downloaden van bestanden.

Elk van de genoemde media mag innovatief genoemd worden. Maar, vervolgens moeten die producten verkocht worden. De veel toegepaste marketingtruc is dan om het voorgaande product als ‘ouderwets’ neer te zetten, de ‘veel betere’ prestaties van het nieuwe product te benoemen en vooral te sturen op ‘gebruiksgemak’. Streaming is natuurlijk erg makkelijk, maar dan vergeet je even de hoeveelheid netwerkkennis die daarvoor nodig is. Het cassettedeck was ook veel eenvoudiger. Maar alleen als je voorbijgaat aan de vele verschillende typen cassettebandjes en hun instellingen. In ieder geval gaat de gemiddelde consument braaf en gehoorzaam mee en doet afstand van de ‘verouderde’ apparatuur en contentdragers.

Momenteel herhaalt de geschiedenis zich ten aanzien van de compact disc. Maar, er is eerder sprake van een shift en niet zozeer van het verdwijnen van een medium. Een grote groep van consumenten bestaat uit minder bevlogen muziekliefhebbers. Niet het type consument dat rond rommelt met kegeltjes, spikes en kabels en bewust gaat zitten om naar muziek te luisteren. Ze zijn wél gevoelig voor het ‘gebruiksgemak’, willen vaak showen met de ‘nieuwste’ technologie en gaan blindelings mee in de beloofde ‘betere’ geluidskwaliteit. De cd’s die zij de deur uit gooien, worden vervolgens meteen opgepakt door méér bevlogen muziekliefhebbers. Precies dezelfde ontwikkeling als in de tachtiger jaren, toen grammofoonplaten een shift maakten uit het grote publieke domein naar een groep méér gemotiveerde muziekliefhebbers. Al die platen en cd’s verdwijnen dus niet, maar komen gewoon op een andere en wellicht méér liefdevolle plaats terecht.

Enorme uitdagingen

Enig idee hoeveel platen, cd’s en cassettebandjes er nog zijn in deze wereld? Die voorraad is zo immens groot dat je die niet even wegpoetst, zoals bashende marketeers dat binnen hun beperkte leefwereld denken. Allemaal materiaal dat ook nog vraagt om geschikte hardware. In het digitale domein is dat een probleem. Er zijn diverse digitale formaten die momenteel, vanwege gebrek aan nog functionerende afspeelapparatuur, met uitsterven worden bedreigd. Denk even aan het PCM-1630 Umatic format, aan DAT en aan machines die multitrack DASH-tapes af kunnen spelen. Maar ook aan de kant van de cd zijn er minder fabrikanten die cd-spelers bouwen. Esoteric is enkele jaren geleden gestopt met het bouwen van de top-loopwerken voor sacd-machines. Veel oudere cd-spelers zijn niet meer te repareren vanwege een gebrek aan bepaalde integrated circuits, lasers en andere onderdelen. Vrijwel elke klassieke platenspeler kan gerestaureerd worden. Dat is doorgaans een kwestie van mechanics en relatief simpele elektronica. Maar een cd-speler is een gecompliceerd apparaat met soms enorme uitdagingen.

Daarom is het erg waardevol dat er nog fabrikanten zijn die inzetten op cd, sacd, dvd en Blu-ray machines. Dat heeft uiteraard een commerciële achtergrond. Maar gezien de enorme hoeveelheid schijven in de wereld vormt de productie van digitale spelers een te verdedigen businesscase. Voor de consumenten met waardevolle collecties cd’s en sacd’s betekent het kopen van een nieuwe speler dat er minstens voor twintig jaar weer geluisterd kan worden. Contentdragers verdwijnen dus niet, maar er is sprake van een herverdeling. De groep waar die cd’s en platen dan terecht komt is wel kleiner. De vraag naar afspeelapparatuur zal dan logischerwijs ook kleiner zijn. De collectie cd’s van ‘Henk & Ingrid’, die vaak niet groter was dan 25 exemplaren, gaat nu op in een grotere verzameling van vijfduizend-plus bij een echte muziekvriend.

Het is best bijzonder dat D+M een volledig nieuw high-quality loopwerk heeft ontwikkeld voor de eigen producten. Het lijkt ook logisch dat D+M dit loopwerk op OEM-basis aan zal bieden aan andere fabrikanten, die eveneens schijfspelers van een zeer hoge kwaliteit willen blijven produceren en de sublieme loopwerken van Esoteric node missen. Aan de andere kant is het een signaal dat die grote markt van consumenten met fysieke media nog steeds bestaat en de moeite waard is om in te investeren. Cd/sacd is dus gewoon viable. D+M is gewoon een commercieel bedrijf. Die doen echt niet iets uit naastenliefde. Ook is het de mening van velen dat cd’s en sacd’s beter klinken dan streaming. Dat is niet verbazingwekkend. Streaming vindt plaats via asynchroon functionerende netwerken (Ethernet). U heeft thuis waarschijnlijk nog geen SyncE. Die asynchrone protocollen zijn ontworpen en (vaak) toereikend voor computer-communicatie, maar zeker niet voor audio. Er is dus eerder kans dat streaming via de huidige netwerken terechtkomt in het ‘Museum of Obsolete Media’, dan dat de cd of vinyl daar te vinden zullen zijn.

SA-10 en PM-10

Marantz heeft in het verleden best een aantal top-producten gemaakt met een hoger prijskaartje. Maar, over het algemeen bouwde en bouwt het merk betaalbare hifi met een voortreffelijke prijs/kwaliteitsverhouding. De SA-10 en PM-10 vormen de nieuwe top van het merk.  Daarmee legt Marantz het prijsniveau ook hoger. Dat komt uiteraard voort uit de bouwkwaliteit, de ontwikkeling van het loopwerk en uit prestaties.

De SA-10 speelt cd’s en sacd’s, maar het ontwikkelde SACDM-3 transport speelt ook cd-rom’s en dvd-rom’s met onder andere high-res bestanden. Die kunt u op een computer makkelijk zelf maken en voorzien van content in de volgende formaten: ALAC, AIFF, MP3, FLAC (t/m 24bit 192kHz), DSD2.8 en DSD5.6. Op de USB-A input kunnen externe harde schijven en USB-devices aangesloten worden. De SA-10 kan ook als dac worden gebruikt en heeft daarvoor S/PDIF-ingangen (coaxial en optical) en USB-B ingangen. DSD kan dan uiteraard alleen via de USB-B ingang. Via deze input kan de SA-10 computerbestanden afspelen tot en met PCM 32-bit 384 kHz (DXD) en DSD 11.2MHz. De analoge uitgangen zijn balanced (XLR) en cinch/rca. Digitale uitgangen zijn er in S/PDIF-vorm. De constructie van de SA-10 is subliem. Een verkoperd chassis, de behuizing van dikke aluminium panelen en nickel-plated koperen RCA uitgangsterminals dragen bij aan het gewicht van over de twintig kilo.

Ken Ishiwata stuurde het ontwikkelingsteam rondom de nieuwe speler en de versterker aan en daarin was een plaats voor Rainer Finck, die eerder bij Philips werkte aan de bekende TDA1547. De originele Philips dacs deden een upsampling en omzetting van het 16-bit/44.1kHz signaal naar 1 bit/2.8MHz. Door de 5th-order noise-shaping bleef er voldoende dynamisch bereik over en werd de ruis buiten de audioband gehouden. Marantz doet enigszins geheimzinnig over de werking van de zogenaamde MMM-dac, maar de hieronder beschreven inschatting van de werking zal niet ver naast de waarheid zitten. Het geheim zit voornamelijk in de (filter)software die de uit analoge pulsen bestaande bitstream vertaalt naar analoog. Dat is dus de eigenlijke dac en daar kun je natuurlijk een aantal slimme oplossingen voor bedenken.

Het eerste deel van het gevolgde proces is feitelijk niet zo spannend. In de SA-10 worden inkomende LPCM en DSD-data omgezet naar 1-bit/11.2MHz (= MMM-stream = DSD256-stream). Deze signalen passeren tijdens die omzetting dan een digitaal filter (één van de twee aanwezige FIR-filters) met door de gebruiker instelbare noise-shaping, dither en roll-off. De noise-shaping wordt tijdens de omzetting binnen de vriendelijker 3th of 4th order gehouden. 4th-order noise-shapping geeft veel minder high frequency noise en vervorming. Ook de dynamiek wordt beter. Die single-bit MMM-stream komt vervolgens in de MMM-dac. Zo’n single bit datastream bestaat uit analoge pulsen die omgezet worden naar analoog door de filtering (het tweede aanwezige filter). Zoals al genoemd zijn dither, noise-shaping en de roll-off van de filters door de gebruiker instelbaar. Dat heeft uiteraard geen effect op DSD-bronnen. Marantz heeft de software voor de upsampling, filtering en conversie naar analoog opgeslagen in FPGA’s. De software draait vervolgens op sterke processoren. Achter de converter bevinden zich de HDAM-2 modulen. Die vormen een gebalanceerd differentieel audio-circuit, want de uitgang van de SA-10 is balanced. 

Marantz PM-10

Deze integrated amplifier toont met een gewicht van 25 kg dezelfde sublieme en degelijke constructie als de SA-10. Opvallend zijn de grote luidsprekerterminals, die uit massief koper zijn gemaakt. De PM-10 is een analoge versterker en gebalanceerd opgebouwd. Marantz wil alles simpel houden. Binnen de hele versterker is het signaalpad volledig analoog. Er is dus geen digitale volumeregeling en er zijn geen converters aan boord die inkomende digitale signalen omzetten. Er is wél een microprocessor die de ingangsomschakeling en de (analoge) volumeregeling aanstuurt. Volgens Marantz hebben digitale schakelingen namelijk altijd invloed op het analoge circuit. Vanwege het gebalanceerde karakter zijn er dus vier eindversterker-modulen aan boord. Die staan per twee stuks in een bridged-configuratie, waardoor elk kanaal 400 Watt kan leveren bij 4 Ohm (200 Watt bij 8 Ohm). Het zijn schakelende versterkers, maar die zijn uiteraard analoog. De voedingen voor de voorversterker en de beide eindversterkers zijn separaat. Elke eindversterker heeft een schakelende voeding. Ook in dit Marantz-component zijn de HDAM-modulen ingezet.

De versterker heeft een tweetal gebalanceerde ingangen (XLR), lijningangen (RCA), phono (MC en MM), een power amp-input en een recorder-uitgang. De RCA-ingangen voor phono en cd zijn weer uitgerust met de fraaie nickel-plated terminals. Deze integrated kan ook als eindversterker worden gebruikt in combinatie met een andere voorversterker. Het is grappig dat Marantz komt met een (fixed) recorder-uitgang. Dat is een knipoog naar de terugkeer van cassettedecks en open reel recorders, maar je kunt daarmee natuurlijk ook naar analoge ingangen van digitale machines. 

Voor de schakelende analoge eindversterkers zijn Ncore-modulen ingezet van Hypex. Hypex levert OEM-versies van deze modulen in verschillende vermogens-klassen. Het door Marantz gebruikte model lijkt op de NC500. Deze OEM-module komt overeen met de modulen uit de PM-10, maar het lijkt erop of het uitgangsvermogen daarvan enigszins is teruggebracht. Zoals gebruikelijk sleutelen de meeste fabrikanten zelf nog wat aan die modulen om de prestaties te fine-tunen. Daarin heeft zeer waarschijnlijk Grimm Audio een rol gespeeld in opdracht van Marantz. 

luisteren

Reviewen is een pad met flinke stekeligheden. Alleen al de luidspreker beschouwende, moet deze geen tekortkomingen hebben. Wie daarop niet bedacht is, kan feitelijk helemaal geen geldige uitspraken doen over de kwaliteiten van versterkers en broncomponenten. Dat blijkt vaak uit de volledig onherkenbare meningen op internet over hifi-apparatuur. Hoe nauwkeuriger en accurater de luidsprekers zijn van degene die een component beoordeelt, hoe herkenbaarder zo’n waarneming wordt voor personen die ook onder méér gecontroleerde omstandigheden kunnen luisteren.

Een reden dat een flink aantal cd’s en platen niet om aan te horen is op accurate high-end systemen is omdat (veel) studio-technici vinden dat je zo’n eindmix moet beoordelen op ‘gemiddelde’ luidsprekers. Het spul dat bij Henk en Ingrid in de kamer staat. Die opname is dan gecompenseerd voor alle fouten in zo’n luidspreker en op een goed systeem dus niet om te pruimen. Hoe betrouwbaar meningen op internet zijn blijkt bijvoorbeeld uit de impressie die iemand geeft over een bepaalde draaitafel. Hij geeft dan nog ruiterlijk toe in hetzelfde verslag, dat hij het betreffende apparaat nooit zelf heeft gehoord. De beide Marantz-componenten zijn in ieder geval beluisterd in meerdere systemen (vijf stuks). Eén van die systemen draait met luidsprekers van TAD. Daar kun je van alles over zeggen, maar ze behoren tot de meest accurate, eerlijke en onthullende luidsprekers die beschikbaar zijn. Je hoort simpelweg alles.

Nou bestaan er geen ultiem ideale situaties, maar er zijn luidsprekers die als maatstaf kunnen dienen om geluid mee te kunnen beoordelen. Dat leert over de Marantz SA-10 dat het geluidsbeeld wat opgeschoven is van de aangename, wat warme sound die kenmerkend is voor Marantz, naar een wat neutraler geluid. Nog steeds aangenaam, maar toch opgeschoven naar een realistischer presentatie. Het valt ook op dat het geluid, over het hele frequentiebereik, iets heeft van soliditeit en beschikt over een enorme drive. De ruimtelijke afbeelding is fenomenaal en dat geldt ook voor de dynamics. Mits de rest van het systeem zulke eigenschappen niet om zeep helpt, valt het op dat deze Marantz de geluiden die van nature een enorme energie en body hebben, niet onder het tapijt veegt. Piano-aanslagen in de hogere octaven komen er met een enorme drive en compressieloos uit. Dat maakt dan weer dat deze Marantz erg realistisch kan klinken. Marantz levert daarmee ook weer een bewijs dat de cd en sacd met betrekking tot geluidskwaliteit niet achterhaald zijn. Het verschil tussen de cd-standaard en allerlei hoge resolutie-formaten is in de praktijk namelijk griezelig klein.

First Class

De PM-10 is net een streepje minder neutraal dan de SA-10. Redelijk verwaarloosbaar, maar grappig om te constateren, zeker omdat de Ncore’s als basis dienen. De PM-10 levert een zeer stabiel en ‘dense’ geluid. Zeker in het laag levert dat verrassende vérgezichten op. Naast het loeistrakke karakter van geluiden binnen de laagste octaven, is er een enorme drive. Lage tonen worden daarmee voelbaar, maar dat komt niet omdat de tonale balans opeens verschuift. Die blijft netjes in evenwicht, maar de power achter de lage frequenties is fysiek voelbaar. Dat is eigenlijk heel ongebruikelijk. Bij livemuziek, zeker als het om akoestische instrumenten gaat, is het al heel lastig om een fysiek voelbaar geluid te krijgen. Dan moet je al erg dichtbij een pauk staan of naast een drumband die op 1 meter afstand passeert. Ook zijn er maar weinig (hifi) luidsprekers die voelbaar geluid presenteren. Als dat al gebeurt, gaat het meestal om systemen die volledig uit balans spelen als gevolg van plaatsing, een vreemde geluidsmix en het gebruik van toonregelingen.

Tonaal gezien kan de PM-10 geluid vanaf de bron heel fraai vertalen. Een opname van een groot orgel liet zeer realistisch klinkende houtregisters horen. Wie dat kent uit de praktijk weet dat zo’n geluid zacht, warm en ‘airy’ klinkt. Je hoort als het ware dat de lucht beweegt langs het hout aan de binnenkant van zo’n pijp met dienovereenkomstige klank en sfeer. Neem dat niet al te letterlijk, want het is heel moeilijk om in woorden te vatten hoe realistisch geluid klinkt. Het wordt al snel inhoudsloos audiofiel geneuzel. Dat register met pijpen speelde in ieder geval in een frequentiegebied tussen 241-620 Hertz. Maar, rond de 1.2-1.6 kHz, was er enige ongemakkelijkheid in het geluid te constateren. Nou valt dat gebied in de kritische midrange (800 Hz-3 kHz) waar ons oor supergevoelig is. Maar, nadat binnen hetzelfde systeem een andere versterker werd geplaatst, was die lichte ongemakkelijkheid weg. Het leverde ook iets méér dimensionaliteit op binnen de stage (vertaal dat maar in het gemak waarmee de ruimtelijke afbeelding vorm kreeg), maar weer een streepje minder de soliditeit van de PM-10. De dynamics van de PM-10 zijn overigens first class. Dat maakt dat de PM-10 een kwalitatief voortreffelijke versterker is die met veel luidsprekers sublieme prestaties neer kan zetten. Het kwaliteitsniveau van de SA-10 en de PM-10 zijn aan elkaar gewaagd, maar als er een rangorde moet worden gemaakt, wint de SA-10 met een klein plusje.

Conclusie

Marantz biedt met de SA-10 en de PM-10 een tweetal sublieme componenten, die absoluut als (nieuwe) referentie mogen gelden binnen het bestaande leveringsprogramma. Met betrekking tot bouw, mogelijkheden en design krijgt de consument alles wat er gezien het prijsniveau mag worden verwacht. Met deze set voel je je absoluut een trotse bezitter, weliswaar met een lichte voorbijgaande hernia. Vervolgens siert het Marantz (c.q. D+M) om in te zetten op een nieuw ontwikkeld sacd/cd-loopwerk. Dat is goed nieuws voor iedereen die fraaie collecties met cd’s en sacd’s koestert. Maar de SA-10 is als separaat bruikbare dac en afspeelunit voor USB-media en hi-res-bestanden op schijf (dvd en cdr) haast volledig aangepast aan de moderne technieken om digitale bestanden af te spelen.

Key USP’s voor deze machine zijn het fraaie neutrale geluidsbeeld, de staggering dynamics, het realisme en de enorme drive. Er zijn best spelers en converters die de lat, voor heel veel extra geld, een streepje hoger leggen, maar deze SA-10 houdt zich in systemen van topniveau volledig staande. Ook de PM-10 presteert voortreffelijk en heeft een absoluut verdedigbare prijs/kwaliteitsverhouding. Belangrijke USP’s zijn hier de dynamics en de fenomenale drive die over het hele frequentiegebied constant is. Het is een haast klassieke geïntegreerde versterker, met een record-output en mm/mc phono-ingang. XLR-ingangen mag je op dit niveau verwachten. Met deze set gaat Marantz de grens over. Van hifi naar high-end.

Prijzen

Marantz SA-10 € 6.999,-
Marantz PM-10 € 7.999,-
Www.marantz.nl