Review Dutch & Dutch 8c: kleine kast met zeer grote prestaties

Het Nederlandse Dutch & Dutch bestaat nog niet zo lang en bouwt slechts één product, een actieve drieweg luidspreker genaamd 8c. De 8c, een forse en zwaar gebouwde monitorluidspreker, onderscheidt zich van andere actieve drieweg luidsprekers door de aanwezigheid van DSP en een zeer uitgebreide parametrische toonregeling waarmee de luidspreker verregaand kan worden aangepast aan de luisterruimte.

DSP en software kunnen de tekortkomingen van een slecht akoestisch ontwerp niet wegnemen en daarom heeft Dutch & Dutch veel aandacht besteed aan de bouw van de kast, de keuze van de drivers en het op elkaar afstemmen van alle componenten. Het resultaat? Volgens de makers versmelt de 8c met zijn omgeving en vraagt hij geen aandacht voor zichzelf. Deze claim gaan we onderzoeken.

Dutch & Dutch: Nederlands bedrijf gevestigd in Rotterdam

Dutch & Dutch is in 2014 opgericht door vijf mensen die met een gezamenlijke visie en gecombineerde kennis en kunde een waardevolle bijdrage aan de audio-industrie meenden te kunnen leveren. De oprichters zagen dat de markt voor de betere hifi- en studioapparatuur heel conservatief is. Er is immers voornamelijk sprake van incrementele innovatie. Radicale innovatie vindt tegenwoordig vooral plaats aan de onderkant van de markt. Neem bijvoorbeeld kleine actieve bluetooth luidsprekers met DSP. Ze bieden een grote mate van gebruiksgemak en klinken voor hun formaat soms verrassend goed. In de meer prestigieuze hifi zijn losse componenten en passieve luidsprekers nog altijd gemeengoed. Dutch & Dutch zag kansen om met een radicaal nieuwe benadering de betere hifi- en studiomarkt flink op te schudden.

De geestelijk vader van de 8c is Martijn Mensink. Mensink heeft het concept van de 8c bedacht en neemt de akoestische aspecten van het productontwikkeling voor zijn rekening. Desgevraagd voegt hij daar aan toe: “Ik ben zoals we het intern noemen 'het gezicht van Dutch & Dutch', maar de praktijk is natuurlijk dat je een complex product als de 8c alleen met een multidisciplinair team kunt maken. Binnen Dutch & Dutch heeft ieder zijn eigen expertisegebied, waar onder softwareontwikkeling, digitale signaal processing (DSP), elektronica, akoestiek, psychoakoestiek en industrieel ontwerp.”

Dutch & Dutch 8c: ontwerpfilosofie achter de 8c

De drijvende krachten achter Dutch & Dutch waren ervan overtuigd dat ze met Dutch & Dutch mensen thuis en in studio's meer van muziek konden laten genieten door beter klinkende systemen te maken die eenvoudig in gebruik zijn en de leefomgeving niet domineren. De 8c is het eerste product dat is ontwikkeld vanuit die visie: een woonkamervriendelijk alles-in-één systeem dat qua klank de concurrentie met feitelijk al het andere op de markt aan kan. Dat klinkt ambitieus, maar naar eigen zeggen heeft de 8c al menige veel duurdere vloerstaander vervangen.

Om dit te bereiken, combineren de 8c’s een gepatenteerde waveguide-tweeter met een akoestisch cardioïde middentoner, boundary coupled bass drivers en actieve kamerafstemming. Het resultaat: perfecte akoestische weergave in elke kamer, aldus Dutch & Dutch.

In de 8c worden moderne technologieën zoals DSP, streaming, een app, netwerkcontrole en firmware-updates over het internet gecombineerd met enerzijds best practices van luidsprekerontwerp. Dutch & Dutch heeft zich laten inspireren door o.a. Floyd Toole, Sean Olive, Earl Geddes en Roy Allison. Anderzijds zitten in de 8c eigen innovaties verwerkt, zoals een minimum diffractie waveguide, akoestisch cardioïde afstraalgedrag, boundary coupling en actieve kamerafstemming.

Een product als de 8c is een heel ambitieus eerste product voor een nieuw bedrijf. Er zit naar eigen zeggen heel veel R&D achter. Om de schoorsteen te laten roken, heeft Dutch & Dutch de eerste jaren veel ontwerpwerk voor andere bedrijven gedaan. De belangrijkste opdracht was voor een Amerikaans bedrijf, voor wie het bedrijf een objectgebaseerd 3D geluidssysteem heeft ontwikkeld. Dit betrof de ontwikkeling van een algoritme, een bestandsformaat, een VST-plugin, allerlei elektronica en software. Ondertussen werd gestaag doorgewerkt aan de ontwikkeling van de eigen 'technology-stack'.

Dutch & Dutch 8c: ontstaansgeschiedenis

De 8c is in de loop van 2017 geleidelijk op de markt gebracht. Eind 2017 begon er enige buzz rondom de 8c te ontstaan in professionele kringen. Met name mastering engineers waren heel enthousiast over de 8c. Dutch & Dutch deed (en doet nog steeds) praktisch niets aan marketing, maar de vraag nam snel toe door mond-tot-mond reclame, zowel online als offline. Begin 2018 is de productie goed losgekomen. De vraag is vanaf het allereerste begin groter geweest dan de productiecapaciteit, die overigens continu wordt opgeschaald. Het begon dus in de studio, maar ook de gewone consument weet de 8c inmiddels steeds beter te vinden.

Dutch & Dutch staat voor Nederlands ontwerp en Nederlandse fabricage. De meeste deelfabrikaten, zoals de kasten, het staalwerk en de baffles, worden in Nederland gefabriceerd. De eindassemblage vindt plaats in Rotterdam. In de nabije toekomst zal het portfolio worden uitgebreid met een aantal accessoires, gevolgd door meer luidsprekers. Centrale elementen in het portfolio blijven gunstige akoestische ruimte-integratie, zo accuraat mogelijke weergave, audio over IP (AoIP), apps, gebruiksgemak en systeemintegratie.

Dutch & Dutch 8c: forse actieve drieweg monitorluidspreker

Een koper kan kiezen uit een viertal uitvoeringen: 1. witte baffle, blankhouten kast, 2. zwarte baffle, blankhouten kast, 3. zwarte baffle, donkerhouten kast, en ten slotte 4. zwarte baffle, zwarte kast. Een paartje 8c’s kost 9.950 euro. NB: de 8c is actief dus de koper kan het geld voor een eindversterker in zijn zak houden.

De luidspreker is 485 x 270 x 380 millimeter groot en weegt 26 kilogram. Dit gewicht is hoger dan het gewicht van menige vloerstaander. Dutch & Dutch levert geen statieven mee, immers niet iedereen heeft statieven nodig. De statieven die voor de test zijn meegeleverd zijn prototypes en het is de bedoeling om op termijn ook geschikte statieven in het portfolio op te nemen. Er zijn overigens diverse modellen geschikte statieven van andere bedrijven beschikbaar en Dutch & Dutch kan een belangstellende eenvoudig doorverwijzen.

Martijn Mensink heeft een paartje 8c’s persoonlijk afgeleverd in de luisterruimte en daarna afgeregeld. Voordat we naar de 8c gaan luisteren, zullen we de techniek en het inregelen van de 8c nader bekijken en bespreken. Er kan vast verklapt worden dat schrijver dezes met tegenzin de 8c na enige weken weer zag vertrekken.

Kast, drivers, techniek en inregelen van de 8c

Dutch & Dutch 8c: kast en drivers

De 8c is een drieweg model dat is voorzien van een tweetal woofers. De 8c heeft een zware en massiefhouten kast. De buitenkant is gemaakt van 19 millimeter eikenhout, de binnenkant van 18 millimeter berkenhout. De baffle is gemaakt van een gegoten mix van ABS en polycarbonaat. De vorm van de baffle is ingegeven door akoestische wetmatigheden. De randen van de baffle zijn afgerond voor een minimale diffractie.

De tweeter, afkomstig van de Noorse driverbouwer SEAS, heeft een diameter van 25 millimeter, ligt enigszins verzonken in de baffle en maakt gebruik van een waveguide. Het membraan is gemaakt van een legering van aluminium en magnesium. De middentoner wordt eveneens gemaakt door SEAS. De aluminium conus heeft een diameter van 200 millimeter (acht inch). Aan de achterkant van de kast bevindt zich een tweetal aluminium conus woofers met een diameter van 200 millimeter afkomstig van Wavecor.

De tweeter en woofers zijn geplaatst in hetzelfde gesloten compartiment. De middentoner kan zijn energie kwijt via een soort kieuwen aan weerszijden van de kast.

Dutch & Dutch 8c: woofers aan de achterkant en boundary coupling

Misschien wel het meest opvallende aspect van het fysieke ontwerp van de 8c is de plaatsing van de woofers aan de achterkant. De lage tonen stralen tegen de achterliggende muur en de luidspreker dient bij voorkeur vrij dicht tegen een achterwand aangezet te worden (tussen 10 en 50 centimeter, niet meer dan 80 centimeter). In plaats van te trachten de kamerakoestiek te omzeilen of te compenseren, wordt de kamerakoestiek door Dutch & Dutch omarmd en speelt een wezenlijke rol bij de weergave van lage tonen. Vrije plaatsing is niet aanbevolen want dan gaat energie verloren.

Door boundary coupling worden de 8c’s en de achterliggende muur feitelijk één systeem. Op deze wijze wordt versmering en interferentie tussen het directe en het weerkaatste signaal vermeden. Dit geeft volgens de fabrikant het laag een wat strakker en meer punchy karakter dan dat van conventionele luidsprekers. DSP zorgt voor een perfecte fase tussen lage tonen en middentonen.

Dutch & Dutch 8c: cardioïde afstraling van middentoner

De middentoner heeft een cardioïde afstraalgedrag (niervormig). Dit maakt ondermeer de plaatsing van de luidsprekers niet heel kritisch. Een beetje meer of minder indraaien naar de luisterpositie blijkt weinig uit te maken.

Het cardioïde afstraalgedrag is van akoestische aard. De 8c gebruikt de backwave van de middentoner. Die backwave is in tegenfase met de frontwave en dat wordt gebruikt om het geluid naar achteren uit te doven. Normaal gesproken is de backwave van een middentoner een probleem bij de bouw van een luidspreker. Middels stevige, dode kasten en dempingmateriaal probeert een luidsprekerontwerper ervoor te zorgen dat de backwave niet naar buiten kan ontsnappen als vertraagde resonanties, maar in de kast blijft en daar in warmte wordt omgezet. In de 8c worden twee vliegen in één klap geslagen door die energie juist te gebruiken om de cardioïde te vormen.

Dutch & Dutch 8c: versterkers en cross-over

Aan boord van de 8c bevinden zich klasse D versterkers. Tweeter en middentoner worden ieder door hun eigen versterker van 250 Watt aangestuurd. Voor de woofers is een versterker van 500 Watt beschikbaar. Dutch & Dutch bouwt de versterkers niet zelf. Ze zijn afkomstig van Pascal. De DA-conversie chip is van Texas Intruments. Alle schakelingen er omheen zijn in huis ontworpen.

Aan de onderkant van de 8c is een kleine ventilator geplaatst die aanslaat als de elektronica te warm zou worden. Dit zal alleen een rol spelen bij zeer hoge volumeniveaus. Tijdens de testperiode is de ventilator niet waargenomen, ook niet nadat het volume een tijdje was opengedraaid.

De 8c is voorzien van een vierde orde Linkwitz-Riley cross-over met kantelfrequenties op 100 Hz en 1.250 Hz.

Dutch & Dutch 8c: aansluitingen en functies

De 8c heeft een geaarde voedingsaansluiting die geschikt voor een netspanning tussen 110 en 240 Volt. Verder heeft de 8c een netwerkaansluiting type RJ-45. De netwerkaansluiting is alleen nodig voor het inregelen en instellen van de 8c. Een internetverbinding is daarbij niet nodig. Als de 8c is ingesteld, kan de netwerkkabel worden verwijderd. Voor het afspelen van muziek is geen netwerkverbinding nodig, maar dit zal mogelijk in de toekomst veranderen want de 8c zal geschikt gemaakt gaan worden voor Roon. De nodige hardware is al aan boord.

Dat de 8c in den beginne vooral werd opgepakt in de professionele wereld is te zien aan de aansluitingen. Een analoge cinch-aansluiting ontbreekt, evenals een optische aansluiting. De gebruiker kan muzieksignaal analoog aanleveren via XLR (keuze uit twee gevoeligheden) of digitaal via AES/EBU. In beide gevallen wordt dezelfde XLR-ingang gebruikt en met een knopje kan de functie van de XLR-ingang worden bepaald. Met een omvormer zou eventueel digitaal cinch naar AES/EBU kunnen worden omgezet.

Verder is nog een subwoofer-uitgang aanwezig (XLR). De laagweergave van de 8c bleek zodanig dat op geen enkel moment de wens tot plaatsing van een subwoofer boven kwam drijven.

Ten slotte is ook een doorlusuitgang (XLR) aanwezig voor het eventueel koppelen van meerdere 8c’s.

Dutch & Dutch 8c: inregelen van parametrische toonregeling en frequentiebereik

Eén van de onderscheidende eigenschappen van de 8c is de uitgebreide parametrische toonregeling. In totaal kunnen 24 filters worden gedefinieerd waarbij de kantelfrequentie en de versterkingsfactor (of verzwakkingfactor) vrijelijk kunnen worden gekozen. De 8c kan dus verregaand worden ingeregeld en aangepast aan de luisterruimte. De 8c heeft een goede handleiding waarin met name de plaatsing en het afstraalgedrag van de luidsprekers aandacht krijgen. Het inregelen van de luidsprekers en definiëren van filters wordt wel benoemd, maar verder niet uitgelegd. Dat vindt zijn verklaring in het volgende.

Alvorens filters kunnen worden ingesteld, dient de frequentiekarakteristiek van de luisterruimte te worden gemeten met een meetmicrofoon en een computer. Op deze wijze kunnen resonantiefrequenties in de luisterruimte worden opgespoord, die vervolgens uitgefilterd kunnen worden. Het inmeten van de luisterruimte en het definiëren van filters is niet geautomatiseerd en vergt dus wel wat expertise en het bezit van enige apparatuur (o.a. een meetmicrofoon) en software. Dealers die de 8c’s verkopen, krijgen een training van Dutch & Dutch om de 8c’s bij de klant thuis in te regelen. Martijn Mensink heeft desgevraagd aangegeven dat wordt gewerkt aan de creatie van een wizard en een inregelhandleiding. “Waarschijnlijk blijft het wel zo dat iemand die de Dutch & Dutch setup training heeft gehad het beter kan dan een gemiddelde klant die de wizard doorloopt, maar we willen er wel naar toe dat een gemiddelde klant een heel eind in de richting komt,” aldus Mensink.

Mensink heeft de luisterruimte ingemeten en een viertal filters gedefinieerd en ingesteld. Er bleken resonanties voor te komen op 20 Hz, 33 Hz, 66 Hz en 89 Hz en op deze frequenties is dan ook een verzwakkend filter gezet. Voorts kan de afstand naar de achterliggende wand worden ingesteld en deze afstand is dan ook opgegeven.

Het frequentiebereik van de 8c loopt volgens de website van Dutch & Dutch van 30 Hz tot 20 kHz (± 1 dB). Dit is een conservatieve opgave want in de meeste ruimtes is de 8c in staat om vanaf 20 Hz onverzwakt weer te geven. Dit kan worden afgeleid uit de grafieken die te vinden zijn in de spec-sheet van de 8c.

Dutch & Dutch 8c: testomgeving

Volgens Dutch & Dutch wordt muzieksignaal bij voorkeur digitaal aangeboden ter vermijding van onnodige omzettingen van analoog naar digitaal. Binnenkomend analoog signaal wordt immers eerst naar digitaal omgezet alvorens het verder wordt verwerkt. In de testomgeving was echter geen AES/EBU voorhanden en voorts dient de leverancier van het digitale signaal (cd-loopwerk, streamer, etc.) over een goede digitale volumeregeling te beschikken. De 8c’s zijn dan ook van analoog muzieksignaal voorzien door verbinding met een voorversterker van het Amerikaanse Pass Labs.

De 8c heeft overigens wel een zekere vorm van volumeregeling aan boord. Met de app die te vinden is op lanspeaker.com kan het volume van de 8c's geregeld worden. Dutch & Dutch is bezig met een native app die een stuk gebruiksvriendelijker is zodat het volume eenvoudiger geregeld kan worden. Ten slotte zal in de toekomst Roon de controle over de volumeregeling in de 8c’s krijgen. Schrijver dezes heeft nog altijd sterk de voorkeur voor volumeregeling met een IR-afstandbediening, want een IR-afstandbediening hoeft niet wakker gemaakt en ontgrendeld etc. te worden, doch deze voorkeur is van persoonlijke aard.

We hebben genoeg gepraat over techniek. We gaan er lekker voor zitten en laat de muziek nu maar stromen, herstel, streamen, vanaf een NAS gevuld met WAV-bestanden.

Luisteren, plaats in de markt en conclusie

Dutch & Dutch 8c: luisteren

Zoals gebruikelijk voor een recensie over audioapparatuur is naar een breed pallet van muziek geluisterd. Grote symfonieorkesten zijn afgewisseld met intieme kamermuziek. Heavy metal is afgewisseld met symfonische en/of psychedelische rockmuziek. Singer/songwriters zijn afgewisseld met bluesbands. Studio-opnames zijn afgewisseld met live-opnames. Goh, en, hoe klinkt dat nou? Om maar meteen de deur in te trappen: de 8c’s klinken goed, heel goed zelfs. Laten we een paar aspecten onder de loep nemen.

Tijdens de testperiode is geen waarneembare cross-over opgevallen. Lage, midden en hoge tonen sluiten naadloos op elkaar aan. Nergens zijn pieken of dalen waarneembaar in het frequentiespectrum. De kamerresonantie die in het verleden bij sommige luidsprekers in dezelfde ruimte was opgevallen, was afwezig. Hierbij dient overigens benadrukt te worden dat de luidsprekers na een kamermeting waren ingeregeld. De parametrische toonregeling liet hier duidelijk zijn meerwaarde zien.

Het geluid van de 8c is transparant en neutraal, ook als het volume wordt opengedraaid. De 8c lijkt wars van vervorming. De sweetspot is ruim. Het beetje meer of minder indraaien van de 8c naar de luisterpositie heeft geen noemenswaardig effect. De klankbalans blijft hetzelfde. Hierin is het cardioïde afstraalgedrag van de middentoner te herkennen. Het geluid is kamerbreed en komt los van de kasten. De luidsprekers lijken er niet te zijn. Kastkleuring is afwezig of in elk geval niet waarneembaar.

Hoge tonen zijn goed gedefinieerd. Belletjes en bekkens klinken helder en niet scherp. Als hoge tonen vanuit het midden komen, komen ze ook vanuit het midden en niet vanuit links en rechts gezamenlijk. De hoge tonen zijn er gewoon en lijken niet uit de luidsprekers te komen. Bij live-opnames zetten de 8c’s een podium neer met daarop muzikanten die, afhankelijk van de kwaliteit van de opname, afzonderlijk plaatsbaar en waarneembaar zijn. De tweeter heeft een hoge resolutie. De klank van een belletje of bekken blijft lang hangen. Kleine aanslagverschillen zijn waarneembaar.

Zonder af te doen aan de andere aspecten, lijkt het sterkste punt van de 8c’s de weergave van lage tonen. De 8c is niet klein en niet licht, maar het is toch meer een monitorluidspreker dan een vloerstaander. Deze monitorluidspreker genereert echter moeiteloos de laagweergave van een grote vloerstaander. De lage tonen zijn niet wollig, niet zompig, maar punchy, conform de claim van de fabrikant. De weergave is beheerst en gaat putdiep zonder dat de luisteraar de lage tonen in zijn maag voelt schoppen. Wat sommige fabrikanten met hun modellen doen en wat de 8c dus nadrukkelijk niet doet, is een overdadige laagweergave creëren vanuit een soort effectbejag. De 8c genereert dus niet zozeer heel veel laag, maar een zeer strak en gecontroleerd laag, zonder overdaad.

Het inmeten van de kamer en inregelen van de luidsprekers zal zeker bijdragen aan de strakke en gecontroleerde laagweergave. Het wegfilteren van resonantiefrequenties in de luisterruimte heeft een heilzaam effect op de weergave. De weergave wordt meer realistisch. Dat kan even wennen zijn. Kamerresonantie is immers een eigenschap van de kamer en treedt ook op bij hele dure luidsprekers. Wie gewend is aan bepaalde resonanties kan als het ware plotseling iets missen als de resonanties zijn weggenomen. Het geluid kan kaler lijken, maar dat is een subjectieve beleving. Het geluid is niet kaler maar meer realistisch.

De 8c is een technische luidspreker die vol zit met originele technische vondsten. De vorm wordt ogenschijnlijk volledig bepaald door technische aspecten. Plaatsing en het noodzakelijke inregelen vergen aandacht en deskundigheid. De combinatie van een waveguide-tweeter, cardioïde middentoner, boundary coupled woofers en de actieve kamerafstemming leveren inderdaad het resultaat zoals Dutch & Dutch voor ogen had bij de ontwikkeling van de 8c: een perfecte akoestische weergave in elke kamer zonder de leefomgeving te domineren.

Dutch & Dutch 8c: concurrenten en plaats in de markt

De luidsprekermarkt is een volle markt, in alle prijssegmenten. Een paartje 8c’s kost 9.950 euro en voor dat geld is natuurlijk een heleboel te koop op hifigebied. Zoals al eerder opgemerkt, omdat de 8c’s actief zijn is geen eindversterker nodig. De versterkers van de 8c zijn precies afgestemd op de drivers. Passieve luidsprekers die ongeveer hetzelfde kosten als de 8c’s, zijn dus eigenlijk veel duurder en moeten worden gematched met een passende versterker. Verder heeft de 8c DSP en een parametrische toonregeling en dat hebben weinig andere actieve luidsprekers. In die zin is het lastig om rechtstreekse concurrenten aan te wijzen. Als het gaat om de klank, kan de 8c de concurreren met een dure vloerstaander.

De belangrijkste concurrent is de Kii Audio Three. Er zijn duidelijke overeenkomsten tussen de Kii Three en de 8c: beide modellen zijn actief, hebben DSP aan boord en zijn ontwikkeld om akoestisch beter en bovendien makkelijker te integreren in de ruimte dan conventionele luidsprekers. Beide luidsprekers hebben een cardioïde afstraalgedrag, maar bereiken dit op een verschillende manier. De Kii doet dit middels meerdere drivers met elk een eigen versterker en een kanaal voor digitale signaalprocessing. In de 8c wordt het cardioïde afstraalgedrag door akoestische middelen bereikt.

Een ander verschil met de Kii Three is dat de laatste is ontwikkeld om over het gehele weergavebereik zo goed mogelijk onafhankelijk van wanden te werken, terwijl de achterliggende wand juist is meegenomen in het ontwerp van de 8c. De 8c werkt in het grootste deel van zijn weergavebereik ook onafhankelijk van de kamer, maar gebruikt in het laag de achterliggende wand als een soort akoestische springplank. De 8c kan daarom ook veel dichter bij de wand worden geplaatst dan conventionele luidsprekers. Samen vormen de 8c en de achterliggende wand één systeem. Ze stralen samen één fase-coherent golffront af, zonder de akoestische versmering die je normaal gesproken krijgt als gevolg van de wandreflectie.

Ten slotte heeft de 8c een computer en een netwerkverbinding aan boord. Dit geeft de mogelijkheid om functies zoals Roon toe te voegen. Tevens zou later een inregelwizard en/of inregelapp toegevoegd kunnen worden.

Hoewel de Kii Three dus wel een beetje op de 8c lijkt, zijn er dus ook de nodige verschillen. Goedbeschouwd is de 8c enig en uniek en zijn er geen rechtstreekse concurrenten.

Dutch & Dutch 8c: conclusie

De kennismaking met de 8c van Dutch & Dutch was aangenaam. De 8c is een luidspreker die vol zit met originele technische vondsten. Het plaatsen en noodzakelijke inregelen zal voor veel consumenten te ingewikkeld zijn. Wie echter de plaatsing- en inregelperikelen voor lief neemt of uitbesteedt aan een deskundige dealer, zal zich beloond zien met een transparant en neutraal klinkende luidspreker die samenwerkt met de luisterruimte en uiteindelijk wegvalt in de luisterruimte. De luisteraar wordt volledig meegesleept met de muziek en kan alle technische aspecten laten voor wat ze zijn. Zo hoort het.