Chord Dac 64 d/a converter

Chord Dac 64 d/a converter - Met Watts voor filter?

Waar je ook kijkt op straat, in winkels, in huizen of in de natuur, er bestaan mooie dingen en lelijke dingen. Daartussen zit een grote onopvallende meute wat thuis hoort in de grijze massa. Saai uiterlijk lijkt in onze audio hobby vooral voorbehouden aan luidsprekers, maar de elektronica om de speakers aan te sturen heeft ook alle charme verloren als er geen B&O op staat. Verheugen we ons tegenwoordig in licht aluminium frontjes in plaats van zwart, dan ziet het er naar uit dat het toppunt van creativiteit door veel fabrikanten is bereikt. Vorm volgt functie is een dooddoener. Functie kan ook in een kast die wel opvalt. Vraag dat maar aan Chord Electronics. Het is een verademing een dac in huis te krijgen waar echt iedereen zich aan vergaapt. Mooi of niet mooi blijft even buiten beschouwing, we hebben het over “anders”. Futuristisch haast. Passend in een lijn die Chord onlangs wist uit te breiden met een voor- en eindversterker in een gelijke behuizing. Zacht glanzen gekleurde LED’s in het donker door de grote lens. Een lens die je toestaat een deel van de schakeling door een vergrootglas te bewonderen. Het veranderen van de lichtkleur als er signaal wordt aangeboden is het een lust voor het oog.

Chord Dac 64

Chord Electronics is een Engels bedrijf, opgericht in 1989 door eigenaar John Franks. John was tot 1989 directeur bij diverse bedrijven die voorop lopen in de techniek voor schakelende voedingen. Op een zeer hoog kwaliteitsniveau, want de onder zijn leiding gefabriceerde voedingen werden heel veel toegepast in de defensie industrie waar eisen extreem zijn. Vanuit de voeding, in wezen de basis van elke audioschakeling, is de audio elektronica ontworpen. De schakelende voeding is daarom een kenmerk van elke Chord d/a converter, voor- of eindversterker. De Engelse maker van high end apparatuur komt via de weg van pro-audio (levering aan studio’s) langzaam maar zeker de huiskamer langdurig bezoeken. Het bedrijf is gevestigd in Kent. In een totaal gerestaureerd en gemoderniseerd pomphuis. Het pand huisvest een deel van de productie, diverse luisterruimtes, kantoren en de uiterst geavanceerde ontwerpafdeling. Foto’s van het pomphuis tonen een gebouw daterend uit 1878 en je kunt het je nauwelijks voorstellen dat hier zulke moderne apparaten vandaan komen.

Vroeger was er een importeur die als reclamekreet de woorden “meer dan een leuk smoeltje” gebruikte. Hoe waar is dat voor de Chord 64 dac. Het aluminium kastje dat 39 x 6 x14,5 centimeter meet en 7 kilo zwaar is bevat alle componenten. Zowel de hoogfrequent schakelende voeding als het dac circuit. De beide schakelingen gescheiden door een schot. Hoewel je eigenlijk niet kunt spreken van een “schot” omdat de kast uit twee stukken massief aluminium is gefreesd, de kast zelf en het deksel. De kast doet tevens dienst als koellichaam wat absoluut noodzakelijk is want hij wordt goed voelbaar warm. Op de achterzijde treffen we de gebruikelijke aansluitingen. BNC en optisch in via S/PDIF en XLR voor AES/EBU, dat eigenlijk ook een S/PDIF signaal is. Voor de BNC aansluiting is een verloopje beschikbaar naar cinch. Nog beter is BNC aan de digitale kabel te laten zetten voor een optimaal resultaat. Via coax (2,5 volt) of via XLR (5 volt) de dac uit naar een versterker. Verder een aansluiting met een euro connector voor het netsnoer. Aarding is aanbevolen. Dan zien we twee mini schakelaars aan de achterzijde. De eerste schakelaar laat u met de hand kiezen tussen de ingangen. De tweede schakelaar stelt een buffer in die gebruikt kan worden om het inkomende signaal te ontdoen van jitter. Drie standen zijn mogelijk, geen RAM buffer, een buffer van 2 seconden en de maximale stand voor een buffer van 5 seconden. De Dac 64 is zeer innovatief en dat begint al bij de receiver chip, die de data buffering voor zijn rekening neemt. Het voordeel van bufferen is dat de data door de dac uit het RAM geheugen kan worden gehaald om opnieuw te worden geklokt. Dus zonder dat daar de klok van het loopwerk nog invloed op heeft. In theorie en praktijk levert dat een beter geluid op. De sample frequentie mag elke waarde hebben tussen de 32 kHz en 192 kHz met een woordbreedte van maximaal 24 bits. De receiver chip is ook tolerant voor vervorming van het digitale signaal dat mogelijk veroorzaakt wordt in storende omgevingen. Denk aan computers en GSM telefoons.

Ik citeer de fabrikant als het gaat om de techniek in de Dac 64. Belangrijk in de Dac 64 is het gebruik van een Watts Transient Aligned filter (WTA). Maar wat doet een WTA. Reeds lange tijd weten we dat hoge sample frequenties een betere geluidskwaliteit geven. Vandaar dat we voor DVD-Audio bemonsteren op 96 of 192 kHz. Nog beter zou zijn 384 kHz of zelfs 768 kHz. De eigenlijke grens waarboven wij als mensen geen verbetering meer waarnemen ligt in de megaherzen. Critici bestrijden deze techniek met de mededeling dat wij mensen toch niets meer horen boven de 20 kHz en dat daarom zulke sample rates onzin zijn. Dat is slechts ten dele waar. Waar wij namelijk wel heel erg gevoelig voor zijn is de relatie met de tijd die geluid heeft. Daardoor kunnen wij richting bepalen en fase onderscheid maken. Transients kunnen wij waarnemen die slechts microseconden duren. Om die te kunnen weergeven moet een systeem de timing tot op één microseconde aankunnen. En dat vereist een sample frequentie van 1 Mhz. Toch kunnen filters ook met een sample rate van 44,1 kHz (de cd) nog wel iets van en signaal maken door heel kleine stapjes te nemen bij het ontrafelen van het digitale signaal. Helaas nemen filters meestal grote stappen van 8 tot maximaal 256 stappen. Onderzoek met 1024 stappen gaf een enorme verbetering in geluidskwaliteit, een beter 3-dimensionaal beeld, een natuurlijker geluid en een betere focus. Zelfs een groei naar 2048 stappen gaf weer een verbetering maar is erg kostbaar. De chips die Chord gebruikt staan 1024 stappen toe en zijn geschreven met eigen algoritmes waar jaren onderzoek in zit. Filters genereren meer databreedte dan wordt aangeboden aan de ingang. Een 16 bit filter dat 16 keer oversampelt geeft een 32 bit output. Chord gaat nog verder tot 64 bit. Achter het filter zit de eigenlijke dac. In het geval van Chord een Pulse Array met 64 bit 7e orde noise shaping en 2048 keer oversampling. Om ervoor te zorgen dat als de techniek verder schrijd de Dac 64 aan te passen is, werkt Chord met FPGA’s (Field Programmable Gate Array’s) met 200.000 poorten per array. Het branden van een EPROM is voldoende om nieuwe algoritmes te laden.

Opstelling

De digitale front-end is uitermate van belang als je een dac aansluit. Begin ik vooraan dan komen we eerst een getweakte Teac VRDS T-1 tegen, een loopwerk van hoge kwaliteit al stamt het uit 1995. Modificaties zijn aangebracht in de vorm van een beter netsnoer, loodbitumen en een Trichord Clock 2. Op de S/PDIF coax aansluiting gaat een Apogee Wyde-Eye kabel naar een Monarchy Audio anti jitter box. Een PPL gebaseerde bufferschakeling die jitter reduceert. Dan via een 110 Ohm balanced Apogee Wide-Eye kabel naar de Chord d/a converter. De tweede bron is een Marantz DV6200 dvd speler waarvan ik het geluid weergeef via de stereo opstelling. Aangesloten met een Audioquest optische kabel. Dat kost kwaliteit, maar helaas is er zo’n groot potentiaal verschil tussen de aarde van mijn Kemp filter en het centraal antenne systeem, dat een ongekende brom ontstaat als ik niet optisch aansluit. Aan de dac gaat een door Mijn HiFi meegeleverd Siltech SPO-18M netsnoer en een eigen SQ-88 Classic interconnect. De dac is expres niet aangesloten via het Kemp netfilter maar rechtstreeks op de schone audiogroep. Chord maakt gebruik van schakelende voedingen en daar houden netfilters niet van. Omgekeerd trouwens ook niet. De rest van de set bestaat deze keer uit een Clearaudio voorversterker met twee Monarchy Audio SE-100 Delux monoblokken. De interlinks zijn deels Siltech SQ-88 Classic en deels van andere makelij. De speaker kabels lopen 10 meter weg naar de JMLab Electra’s 926 die zwoegen in combinatie met een JMlab SW900 subwoofer. Ter vergelijk met het digitale geweld van de Chord dac staat mijn M-Audio Superdac 2496 on-line. Analoog betrek ik van mijn beide platenspelers. Kijk maar onderaan de test voor merken en types. Het enige component dat in mijn referentie set is vervangen is de dac. Om een zo schoon mogelijke indruk te kunnen krijgen.

Chord Dac 64 d/a converter

Presenteer meer!

The proof of the pudding is in the eating dus mag Chord Electronics mij heel veel informatie geven maar moet luisteren uitsluitsel geven of Chord, alle inspanningen te spijt, er in slaagt een high end d/a converter op de markt te zetten. Voor de niet onaanzienlijke prijs van 3250 euro. Het is mij een genoegen voor u te beschrijven welke prestatie de Dac 64 haalt, met in het achterhoofd de Apogee PSX-100SE die (ondanks dat de prijs fors is gezakt) 5400 euro moet kosten en de spotgoedkope M-Audio. Laat ik eerlijk zijn vanaf het eerste moment. De Dac 64 is geen tegenstander voor mijn M-Audio Superdac 2496. Zodra de Dac 64 warm is en wordt aangesloten maakt hij op elk gebied gehakt van de M-Audio. Soundstage, detaillering, rust, frequentiebereik en natuurlijkheid. Heen en weer schakelen van de ene dac naar de andere maakt je geen blij mens. Dat wordt nog lastig als de Chord retour eigenaar gaat. In veel opzichten doet de Chord mij denken aan de Apogee, terwijl er toch duidelijke verschillen aanwijsbaar zijn in de signatuur. Ik ga proberen het voor u te beschrijven wat ik hoor en wat ik ervaar. De eerste cd is van Méav. Stemmige en sfeervolle muziek uit een Ierse traditie. Een heel fraai ruimtelijk beeld staat in de luisterruimte dat zeer afgewogen en vol detail is. De plaatsing is opvallend goed. De weergegeven muziek wordt speels vertaald en levert geen zware druk. Het eerste wat in mij opkomt, is het vergelijk met elektrostaten. Vanwege de bereikte transparantie. Er is een natuurlijke rust in het geluid. Stembuigingen worden subtiel gevolgd. Ik luister met de RAM buffer in de middenstand. Als ik een grotere buffer gebruik is de muziek afstandelijker en verder weg. Minder direct. De toch al zachte S-klanken ronden meer af. Het is erg mooi, warm en rijk. Duidelijk anders dan met een korte buffer. Geen buffer maakt het geluid ijler en kaler. De stem van Méav is nu dunner alsof haar longinhoud is afgenomen. S-klanken zijn harder, in mijn opinie de minst fraaie stand van de Dac 64.

Door met Dee Dee Bridgewater die live zingt in “Yoshi’s bar”. Ook hier is goed waar te nemen welke invloed de RAM buffer heeft. Het geregistreerde live optreden laat het beste van Dee Dee horen. Haar stem in de instrumenten zijn explosief en snel. De bas is terughoudend met de Chord als d/a converter. Haar stem heeft de nodige impact op de luisteraar. Het is moeilijk kiezen welke stand de voorkeur heeft. De lange stand doet de schelheid van de stem wat afnemen en houdt Dee Dee enigszins in toom. Hier kun je beslist makkelijker en langer naar luisteren zonder moe te worden. Omschakelen naar de korte buffer geeft een verandering van klank, geen aanpassing van detail of transparantie. Dee Dee is in een oogwenk rauwer, directer en harder. Dat doet de live opname misschien wel meer tot zijn recht komen. Je swingt eerder mee, je bent betrokkener, maar aan de andere kant vergt het meer van de luisteraar om de cd in zijn geheel te draaien. Van “Love over gold” bezit ik de cd en de lp. Een aardig vergelijk is te maken. De cd versie heeft in het gitaarwerk niet de snelheid van de lp. Is wel wat voller en stralender. Vooral het slagwerk maakt een behoorlijk diepe indruk als de Chord dac aan de beurt is. De grote trom hakt er flink in op een hoog geluidsniveau. Wow, zo mag ik het graag horen. Dat de lp en de cd elkaar heel dicht naderen is een compliment aan Chord. Een echte voorkeur heb ik in dit geval niet voor een enkel medium. Het is anders maar niet in de categorie mooier of minder te stoppen.

Dead Can Dance is zo’n groep die met speelsheid de instrumenten laagje voor laagje laat opbouwen. Daaroverheen de stemmen en het geheel gelardeerd met effecten die her en der in de luisterruimte tot verrassingen leiden. Met deze cd groeit een lichte voorkeur voor de lange buffer. De percussie komt nog meer tot zijn recht. Met meer precisie zo u wilt. Aan de andere kant lever ik wat speelsheid en ruimte daarvoor in. De midden stand maakt het beeld breder en sprankelender. Het heen en weer schakelen zat houd ik het voor dit werk op de lange stand. Voor een eerdere recensie heb ik Jane Monheit met “Come dance with me” te vaak gedraaid. Inmiddels ben ik afgekickt en hoor ik haar graag weer. Met de Chord dac staat Jane weer eens los van de piano, niet er tegen aan of erger nog erin, maar een paar meter ervoor. Dat is heel erg goed en op het referentie niveau van Apogee en CEC. Een schitterend geluidsbeeld is mijn deel. Al wat ik mis is een laatste stap naar gedrevenheid en warmte. Een eigenschap die ook de Linn apparatuur ontbeert en een vermoeden groeit dat de oorzaak daarvan wel eens een schakelende voeding zou kunnen zijn. Je mist dan het rijke en vette van een grote dikke trafo met ouderwetse gelijkrichters en condensatoren. Wat er voor deze onvolkomenheid in de plaats komt is een enorm schoon geluid. Helderwit naar diepzwart met vele schakeringen. Een veel, heel veel detail. Luister ik naar de moeilijke stempassages op deze cd dan verbaasd het mij dat de stem zo in de rails blijft. Mindere converters zijn her en der niet om aan te horen met deze dame. Ook dat is heel knap en bewijst dat de Dac 64 een topper is. Met de lange buffer stand wordt het beeld platter en staat Jane dichter bij de piano. De piano op zich krijgt een meer natuurlijker klank maar het heeft toch niet echt de voorkeur. De middenstand geeft meer drive en meer power. Beter en losser. Als of de stijgtijd toe neemt.

Ik stap over op klassiek werk. Antony Michaelson van Musical Fidelity leverde een paar jaar geleden wat fraaie klarinet concerten af van Mozart. Ik draai ze graag en luister steeds met veel plezier. De lange of korte buffer geeft een verschil alsof je een paar rijen naar het podium opschuift of juist wat verder naar achteren gaat. In elk van de twee standen is de weergegeven muziek harmonieus. De klarinet laat zich versmelten met het orkest of ontpopt zich als solist. De plaatsing is voorbeeldig en het stereobeeld groot en breed. Als een cd op zijn mooist speelt, lijken twee kanalen toch nog altijd ruimschoots te voldoen. Dat scheelt drie speakers en de nodige apparatuur zullen we maar denken. Alles staat volmaakt los van de speakers en projecteert in de ruimte. Genieten van muziek is volkomen aan de orde. De meeslependheid van het geheel doet je vergeten waarom je luistert, niet langer hoor je techniek maar onderga je muziek. Hetzelfde gevoel met Jaap van Zweden als hij werken van Locatelli speelt. Ongekende klasse die zich laat weergeven op zeer goede componenten. Er spreekt gevoel, drama en passie. De Chord is zo ongelofelijk subtiel in de weergave. Zo heerlijk speels en lichtvoetig. Je kunt spreken van een klankpalet waarmee een klankschildering voor de luisteraar geschetst wordt. Wat ik al eerder opmerkte doet zich ook hier voor. De reinheid van de Dac 64 gaat ten koste van de betrokkenheid. Het is haast te mooi en te zuiver. Het ontbreekt aan “The kick in the ass” wat een Apogee wel kan bieden. Ook de buffer standen helpen niet daarbij.

Geen buffer gebruiken is zonde, een korte buffer maakt het eindresultaat snel, betrokken en dichtbij, een lange buffer gaat meer richting easy listening, staat verder weg en is wat voller en rijker. Al met al denk ik dat over de gehele testperiode gezien ik de middelste stand prefereer, een korte buffer. Behalve met DVD. Het geluid vertraagt door de buffer en loopt dan niet meer synchroon met het beeld. Bij DVD moet de buffer uit staan. Lastig is in het begin dat je verwacht dat een cd start als je de knop indrukt. Met de lange buffer duurt dat seconden meer. Ik had de neiging de startknop steeds weer in te drukken omdat het lijkt of de afstandbediening tijdelijk weigert. Maar dat went wel.

Chord Dac 64 d/a converter

Tot slot

Hoe beoordeel je een converter ten opzichte van een andere en hoe maak je de luisteraar duidelijk in welke mate een apparaat bevrediging schenkt een de luisteraar. Misschien is een vergelijk met een landschap het meest duidelijk. Uit vroeger jaren weet ik nog welke indruk zowel de bergen en de natuur van Zwitserland als Schotland op mij maakten. Zwitserland oogt geciviliseerder, netter, met hekjes, fraaie wegen, onderhouden huizen en volmaakte vergezichten. Schotland echter is minstens zo mooi maar anders. Ruiger, smallere wegen, geen hekjes, je loopt voor je het weet tussen de schapen, maar ook met vergezichten die je de adem benemen. Beide landen hebben zoveel overeenkomsten in schoonheid maar presenteren die elk op een andere wijze. Zo zie ik ook het verschil tussen de Apogee PSX-100SE en de Chord Electronics Dac 64. De Apogee heeft dat ruige en wilde in zich. De Chord het nette en keurige. De dynamische speaker ten opzichte van de elektrostaat. Niet duidelijk aanwijsbaar beter of minder in detail, transparantie, stereobeeld of het vermogen bits om te zetten in muziek, wel duidelijk anders. Welke vorm u het meeste aanspreekt blijft voor mij verborgen. Ik hink op twee gedachten en zou met beide converters heel lang kunnen leven. Het is dan ook met lede ogen dat ik afreis naar Nijmegen om daar bij Mijn Hifi de Chord af te leveren. Voorlopig zal ik het weer met niveau’s lager moeten doen. Tijd voor lp’s, die haast de kast niet uitkwamen in de tijd dat de Chord hier stond. Laat dat een aanduiding zijn voor de kwaliteit uit de mond van een eigenaar van één cd speler en twee platenspelers. Wie topklasse zoekt kan dat kopen, mits de geldbuidel de bodem nog niet laat zien. Chord speelt in ieder geval mee in de topklasse en is een kennismaking waard. Wie weet groeit daaruit een heel lange gezonde relatie. Mijn zegen heeft u.

Importeur :
Mijn Hifi
Hertogstraat 139
6511 RZ Nijmegen
Tel. (024) 323 22 96