Bang & Olufsen Beolab 5

Bang & Olufsen Beolab 5: Allien attack

Kreunend en zwoegend zetten we ze op hun plek. Ik woon driehoog en een lift hebben we helaas niet. Dus gingen de speakers met pallet en al op een steekwagen het portiek door, onderweg de plantenbakken van de buren verplaatsend. Ruim 60 kilo Beolab 5 per kanaal vond uiteindelijk een plekje voor het raam.

Indrukkenwekkend en met een unieke vormgeving, die naar later zou blijken of direct aanspreekt of direct wordt verworpen. Een tussenweg lijkt niet te bestaan voor de luidsprekers die nog het meeste weg hebben van robots en waarvan je in het donker denkt dat ze aan kunnen vallen. Aanvallen deden ze zeker waarbij ook het geluid dat ze gaven de meningen verdeelde. Een relaas over een product zonder veel compromissen en waar techniek en functie boven prijs wordt gesteld.

Techniek

De Beolab 5 is volgestopt met vernieuwende techniek en innovaties, waarbij de basis onze bekende luidspreker techniek is en er geen magnetostaten of elektrostaten worden toegepast.

Van boven naar beneden vinden we een ¾” tweeter, een 3” middentoonspeaker met een dome conus, een 6 ½” lage tonen speaker en een 15” woofer. De tweeter en de middentoner zijn horizontaal geplaatst en stralen naar boven af tegen een akoestische lens. De ontwikkeling van de lens vond plaats bij Sausalito Audio Works in de USA en werd vervolmaakt door B&O technici. Het voordeel van de lenzen is dat het geluid slechts in het horizontale vlak wordt verspreid waardoor kamer invloeden (van vloer en plafond) geminimaliseerd worden. Ook is de spreiding vrijwel volmaakt 180 graden en valt er daardoor nauwelijks te spreken van een hot spot als luisterpositie. Hiermee is gelijk een groot deel van de unieke vorm verklaard. De tweeter en de middentoner verzorgen samen het frequentiegebied van 600 tot 20.000 Hertz.

De lagetonen speaker zit op een conventionele plaats aan de voorzijde van de onderkast in een eigen compartiment. De enorme 15” lange slag woofer ligt onderin de kast en straalt rondom uit via een zware voetplaat waar de Beolab 5 op staat. Als ik de conus van de woofer probeer in te drukken lukt dat niet, hij is ongelofelijk stijf. Voor het aanpassen van de hoeveelheid lage tonen energie die afgegeven moet worden in een bepaalde ruimte en met de speaker op een bepaalde locatie heeft B&O ABC toegepast, wat staat voor Adaptive Bass Control.

Het principe is eenvoudig, de uitvoering een kunststukje. ABC werkt met een signaalgenerator die een zgn. wobble produceert en een microfoon. Een wobble signaal bestaat uit een serie dicht opeen staande frequenties die worden opgewekt en waarmee je de akoestiek kunt meten zonder last te krijgen van staande golven. Door het kalibreer vlakje op de speaker aan te raken start de kalibratie.

De Beolab 5 geeft gedurende twee minuten tonen weer in het gebied van 20 tot 400 Hz. Het effect dat die tonen hebben op de ruimte, demping, resonantie en staande golven, wordt gemeten door een meetmicrofoon die op twee posities luistert. Om dat te bereiken schuift halverwege de kalibratie de microfoon zelf naar buiten. De uitkomsten van de meetwaarden worden vergeleken met een vastgelegd patroon. Waar afwijkingen zijn zorgt ABC ervoor dat die gecorrigeerd worden in het digitale domein. Zo ontstaat een rechte frequentie karakteristiek ongeacht de positie van de speaker in de ruimte. Als de speaker wordt verplaatst van bijvoorbeeld een open opstelling naar een hoek in de kamer, dan volstaat het opnieuw kalibreren om dezelfde laagweergave kwaliteit te behouden.

Bang & Olufsen Beolab 5

De Digital Signal Processing (DSP) in de Beolab 5 heeft een belangrijke functie. Het zojuist genoemde afstemmen van de speaker op de ruimte is er één van. Verder neemt DSP de taak van een conventioneel scheidingsfilter en een analoog/digitaal converter over. DSP controleert ook de werking van de elektronica in de kast en bewaakt de temperatuur van de spreekspoelen van de units. Niet alleen in de vorm van beveiliging, nee DSP corrigeert de weergave als de temperatuur van de spreekspoel stijgt of daalt. Wat veel mensen niet weten of waarvan ze het effect onderschatten is dat een speaker anders gaat klinken naarmate de temperatuur in de spreekspoel verandert. En DSP vormt de volumeregeling die rechtstreeks op de speaker plaatsvindt en niet in een losse voorversterker of in een digitale bron.

Achter de DSP unit staan er vier separate eindversterkers ter beschikking die in totaal per kanaal 2500 watt leveren. Om dat enorme vermogen te bereiken was een nieuwe technologie noodzakelijk. Die van ICE Power. ICE Power heeft een zeer hoog rendement en daarom is koeling haast geen issue. 90% van de energie gaat naar de units en slechts 10% gaat verloren aan warmte. Voor de bass unit is 1000 watt beschikbaar, voor de lage tonen weergever 1000 en voor de tweeter en de middentoner elk 250 watt. Meer dan voldoende, zelfs voor grote ruimtes. De schakeling van ICE Power is een klasse D schakeling. Dankzij ICE Power en het vermogen van 1000 watt voor de woofer kan die tot 12 Hertz weergeven. Een sub voor home cinema compleet overbodig makend, waarbij de conus van de woofer 2,1 centimeter naar binnen en naar buiten beweegt en zo 1,8 liter lucht per slag kan verplaatsen.

Tenslotte wat algemene gegevens. De speaker is 97 cm hoog en heeft een diameter van 49 cm. Hij weegt 61 kilo. Het kast principe is voor elke speaker een gesloten systeem, 5 liter voor de lagetonen weergever en 29 liter groot voor de immense woofer. De DSP werkt met een processor die 32 bit breed 180 MFlops verwerkt en de parameters liggen vast in 512 kByte ROM. De aansluitingen zijn twee powerlink connectors voor B&O apparatuur, twee S/PDIF interfaces en een analoge cinch bus per kast. De kast rust op een rubber rand onder het plateau waar de woofer tegen aanstraalt.

Plaatsing

Het aansluiten dan de Beolab 5 is een fluitje van een cent als je een B&O set gebruikt. Heb je die niet dan is het nauwelijks lastiger. Je kunt of via de "line in" de speakers aansturen of vanuit een digitale bron. Ik koos ervoor de speakers aan te sluiten op mijn Assemblage upsampler waar ook mijn dac op werkt. Voor de upsampler een Teac VRDS T-1 cd loopwerk en een Monarchy Audio DIP Mk II anti jitter box.

De bijgeleverde kabels bleken niet geschikt voor het transporteren van een signaal dat door de Assemblage van 16/44 naar 24 bit/96 kHz is omgezet. Dus liet ik het signaal onveranderd, zij het als jitter vrij cd signaal, transporteren. De linker luidspreker werd met een schakelaar op links ingesteld (rechts uiteraard op rechts) en via een tweede digitale kabel krijg je een doorkoppeling van de twee luidsprekers.

Uiteraard heb ik het kalibreren uitgevoerd voor beide kanalen alvorens te gaan luisteren. Zelden heb ik zo weinig kastjes ingezet om geluid te krijgen. Als tegenhanger mijn eigen set waarvan de speakers op een andere plek staan in de kamer. Wie graag ziet wat de tegenhanger was, raadplege de lijst onder de recensie.

Bang & Olufsen Beolab 5

Attack

Na de nodige muziek te hebben gespeeld zonder aantekenboek en veel mensen het systeem in de maag gesplitst te hebben is het tijd om pen en papier te grijpen. Ik pak een all time favourite in de vorm van “Tears of stone” van de Chieftains. Als eerste aan de beurt is Loreena McKennit om samen met de Chieftains op te treden. Het wordt een zeer eerlijke weergave die zuiver en strak op de rails staat. Diep en harmonieus met een enorme spreiding die het zoeken naar een hotspot totaal overbodig maakt. Waar nodig is het spel subtiel, op andere momenten vol kracht.

Na McKennit volgt Akiko Yano waar vooral de drums voor impact zorgen. Daarboven zweven kleine Japanse instrumentjes die als vogeltjes in de lucht hangen. Hoe harder ik speel des te leuker is de weergave en des te groter wordt het beeld. Het laag blijft strak als de ruimte gaat protesteren en de kopjes in de kast rammelen. De energie kan geen kant meer op terwijl de Beolab 5 zelf geen krimp geeft. Leuk voor feestjes en partijen in een vrijstaande woning of met de buren over de vloer.

Gegeven de punctuele basweergave duik ik een oude opname op van serie Twin Peaks. De mysterieuze klanken hangen in de ruimte en roepen een donkere sfeer op. De weergave is transparant en helder, omgeven met vele details zonder in te leveren op de baspartij die zo belangrijk is op deze cd.

Meer bas, meer bas. Holly Cole is er goed voor. De “Trainsong” heeft het nodig dat de bas sterk aanwezig is maar diezelfde bas mag niet overheersen. Dan zou de stem van Cole teveel aangetast worden. De Beolab kwijt zich met plezier van zijn taak (of is het haar taak?). Ik moet eerlijk toegeven dat het kalibreren zijn werk uitstekend heeft gedaan. Wat er mis gaat in de basweergave als je goed hard speelt is niet zo zeer te wijten aan de ruimte maar aan wat er in de ruimte kan rammelen. Dat rammelt vrolijk mee op de dreunen van Cole’s handlangers.

Draai ik daarna “The Briar and the Rose” dan gaat de Beolab goed om met de essentie van de muziek waarbij ik twee kanttekeningen zou willen plaatsen. Ten eerste kent de dynamiek ondanks het beschikbare vermogen een beperking. Eenvoudig te controleren door hetzelfde muziekstuk ook te draaien op de conventionele set. Daar zijn de hoorns sprekender en klappen op drums meer klappen, al ontbreekt het dan aan een deel van de zuiverheid die de Beolab ten toon spreidt. En de fameuze onderdrukking van kamer resonanties. Ten tweede zou de afbeelding van de instrumenten groter mogen zijn en imposanter. Je zit er als het ware te ver vanaf terwijl de stem wel op de juiste grote wordt neergezet. De stem is magnifiek, het hoog ingetogen, rustig zonder te lief te zijn en natuurlijk. Ook op “Shiver me timbers” blijft de indruk gelijk. Prima stemweergave, instrumenten mogen nadrukkelijker, meer dynamiek graag.

Om de snelheid van een systeem op het gehoor te bepalen is Deborah Henson-Conant met “Talking hands” de aangewezen cd. Het begint gelijk met de schier onmogelijke opgave om de mannenstem verstaanbaar te houden. De Beolab slaagt met vlag en wimpel. Het hele stuk is boordevol detail en nergens maar dan ook nergens kom je snelheid te kort. De puntigheid straalt er gewoon vanaf. Dat de kracht wat minder is leidt voor de luisteraar tot een keuze waarin of subtiliteit of pure rauwe power gekozen wordt. De Beolab houdt het op subtiel. Waarbij de vraag rijst welke vorm van weergave de oorsprong en de essentie het dichtste benadert. Ik kan zelf leven met of subtiliteit of pure kracht al zoek ik immer naar de combinatie van beiden. De Beolab geeft een andere invulling aan de term High Fidelity dan sommige andere topmerken. Hoezeer het gebrek aan kracht de zwakheid van het systeem laat zien komt terug met Keith Jarret tijdens “The Köln Concert”. De grootsheid van de vleugel laat te wensen over, wat dubbel jammer is omdat de rest van de weergave ongekend goed is. Elke toon separaat van de andere terwijl elke hand een eigen uniek spel laat zien. Het onzinnige gekweel van Jarret wat wij horen tijdens het concert is los van de vleugel waarneembaar en springt er ditmaal bovenuit. Meer indrukwekkend dan zijn “zang” is zijn spel. De hoge tonen met de rechterhand dringen in je ziel en nemen bezit van je wezen. Jammer dat het niet eenvoudig mogelijk is Jarret op LP af te luisteren. Ik weet dat de cd zijn beperkingen heeft en dat de Beolab daarom in het nadeel is.

Hoe meer muziek ik draai, hoe meer de sterke kanten maar ook de zwakheden naar voren komen van de Beolab. Met pop, klassiek, jazz en koorwerken blijven eerdere indrukken overeind. De Beolab is een topsysteem, maar ook een topsysteem kan een steekje laten vallen. De ingehouden laagweergave die ontzettend diep gaat in het frequentie bereik geeft de indruk dat je naar een soort buitenproportie monitor luistert. Lastig te omschrijven. Misschien heb ik altijd wel te veel laag in huis en is juist de Beolab correct.

Ik denk zelf dat de waarheid ergens in het midden ligt. Storend vind ik op een gegeven moment het gebrek aan dynamiek dat de weergave niet zozeer vermoeiend maakt maar wel minder spannend en pakkend. Gegeven lage volumes is dat gebrek juist heerlijk waardoor de Beolab zelfs op de achtergrond blijft boeien en de door velen uitgebannen loudness regeling als het ware een nieuw leven krijgt. Tegenover de zwakheden de sterke kanten als: de detaillering die gehaald wordt, de ongelofelijk strakke bas, het vermogen grote ruimtes te vullen, de natuurlijke aanpassing aan een B&O set, het imposante uiterlijk en natuurlijk de high end weergave. Eén ding staat als een paal boven water, wie denkt dat B&O niet in staat is high end geluid neer te zetten heeft deze speaker of nooit gehoord of moet dringend naar de oorarts. Dat de Beolab 5 niet ieders smaak zal zijn staat daar los van.

Bang & Olufsen Beolab 5

Op aarde

Ik kan het niet ontkennen, een setje Beolab 5 met daarachter een B&O systeem hoort in mijn huiskamer. Met een mooie plasma voor de beelden. Maar ik kan ook niet ontkennen dat ik in de hifi luisterruimte zou kiezen voor een weergave zonder klasse D versterkers. Bij gebrek aan een luisterruimte zou een compromis een oplossing zijn. De Beolab 5 zou in een dergelijk geval mooi samen kunnen werken met een analoge voorversterker zodat ook radio en lp beschikbaar komt. Het digitale signaal kan rechtstreeks worden ingevoerd vanaf een cd loopwerk.

Bekijken we de Beolab op basis van kosten versus het product dan mag u bedenken dat u met de Beolab 5 beschikt over: Roomcorrectie in het laag. Een grote strakke subwoofer. Een systeem waarbij de term hot spot tot het verleden behoort. Per kanaal vier gescheiden eindversterkers. Een elektronisch cross-over. Een a/d converter. Een uniek uiterlijk. En echte high-end benadering van de weergave. In dat licht gezien is de gevraagde 15 mille niet eens zoveel. Zeker niet in high-end termen. Een sterk staaltje. Of kan ik beter zeggen een zwaar staaltje want ze moeten eens de kamer uit en de vijf trappen naar beneden. Mijn schoonvader merkte nog op: “Ach ze vergeten ze vast te halen”. Helaas Harrie, Bang & Olufsen Nederland vergat het niet. All alliens back to basis.

Meer informatie

Bang & Olufsen Nederland B.V.
Postbus 111
1200 AC Hilversum
Telefoon: 035 6260622
E-mail: info@bang-olufsen.nl
Web: http://www.bang-olufsen.nl

Extra fotomateriaal

 
Enkele detailfoto`s (Rene van Es)

De speciale B&O Beolab 5 website: om te bekijken, klik hier