Sony SACD via iLink

"Hij is wel zwaar hoor", zegt de koerier, terwijl hij de grote Sony doos overhandigt met daarin de te testen surround-versterker. "Ach, ik ben wel wat gewend", lach ik hem toe, het gewicht van mijn eigen eindversterker in gedachten houdend. En hoe zwaar kon zo’n doos nou zijn; echt groot was hij nou ook weer niet.

Nou, daar kwam ik dan snel achter. Doordat ik op het laatste moment de buikspieren extra aanspan, voorkom ik nog net dat de doos uit mijn handen glijdt. Hmmm, wat zou daar in zitten? Mijn interesse is in ieder geval gewekt. Ik zet de twee dozen, met de Sony TA-D9000ES receiver en de Sony SCD-XA9000ES SACD-speler in de huiskamer. Dit zal wel een lang weekend worden.

Dan meteen die doos ook maar opengemaakt! De receiver blijkt toch groter dan verwacht. En zwaar: 28,5 kilo, schoon aan de haak. Het apparaat is diep, niet extreem, maar wel heel hoog (24 cm). Doordat hij even diep is als breed (43 cm), straalt hij behoorlijk wat autoriteit uit. Het is net een flinke Italiaanse Maserati, een wolf in schaapskleren.

Door de nieuwe styling, die Sony Silver Cascade noemt, lijkt het net alsof er twee apparaten boven op elkaar staan. Je moet er van houden, deze ‘zilveren waterval’. Het aantal zichtbare knoppen is erg rustig gehouden: met 8 knoppen is bijna alles te regelen. Achter een paneel verborgen zit de rest van de regelaars te wachten totdat u meer in te stellen hebt. Hier kan met 3 knoppen ook snel door het menu worden ‘gewandeld’ zonder de remote te gebruiken. Erg handig.

Eenmaal bij de achterkant aangekomen, valt op hoe mooi het apparaat in elkaar steekt. Net als bij andere top-receivers is ook hier gebruik gemaakt van verticale ‘kaarten’ waarop de verschillende in- en uitgangen zijn gerangschikt. Zo blijven de signaalwegen kort. Achterop zijn aansluitingen te over. Van video-switching op component, S-video en composiet niveau tot digitaal optisch, coaxiaal optisch en FireWire serieel (daarover straks meer). Analoge ingangen en een multikanaals in- en uitgang zitten er natuurlijk ook op. Zelfs een aansluiting voor een MM platenspeler ontbreekt niet. Stevige uitgangen voor 7 luidsprekers maken het verder af. Enige minpuntje is de lengte van de kabels die van de versterkermodules rechtsvoor helemaal naar de aansluitingen linksachter lopen. Maar ja, hoeveel ruimte heb je over bij zo’n apparaat om alles nog mooier in te delen?

Van binnen oogt de Sony als een plaatje uit het receiver-ontwerpboek. Een forse ringkerntrafo is links in de kast op zijn kant gemonteerd. Hij moet de energie leveren voor de beloofde 7 x 200 watt. Achterop de receiver en in de handleiding staat te lezen dat de receiver maximaal 600 watt consumeert. Die 200 watt zal dus niet gemeten zijn met alle kanalen tegelijk. Alle onderdelen zijn netjes geclusterd en heel compact neergezet, ieder op een hun juiste plek in de behuizing.

De versterker heeft de mogelijkheid om te kiezen uit een 5.1, een 7.1 en een 9.1 instelling. Inmiddels zijn 5.1 en 7.1 een bekend fenomeen, maar 9.1 is een nieuwigheid. Volgens de handleiding wordt het veel gebruikt in studio’s en het bestaat uit dubbele surround-speakers aan de zijkanten. Overigens zit er slechts versterking voor 7 kanalen in de Sony en daarom komt er bij de 9.1 stand dus uit beide speakers (die in serie staan) hetzelfde geluid.


Digitale versterker

Het gaat hier om een zogenaamde ‘digitale’ versterker, ook wel klasse D genoemd, die een zeer hoog rendement heeft. Dit wil niet zeggen dat er een soort morse met allemaal enen en nullen uit de luidsprekers komen rollen, maar digitaal slaat op het versterker-ontwerp. Het ingangssignaal wordt omgezet in een pulsbreedte-modulatie. Dit signaal wordt vervolgens zo lang mogelijk digitaal gehouden en door een hoog-af filter simpelweg analoog gemaakt. Voordeel van klasse D is dat er vrij weinig warmte wordt geproduceerd en dat de versterkermodules erg klein kunnen zijn terwijl ze veel vermogen leveren. Sony noemt dit ontwerp de S-Master Pro.

De handleiding is vrij summier. Dit apparaat kent (bijna) alle huidige formaten en kan dus ook stereogeluid omzetten naar meerkanaals. Daarvoor kun je bijvoorbeeld kiezen uit ProLogic II (geen IIx) en DTS Neo:6. Nergens staat echter beschreven wat het doet en hoe je het instelt. Gelukkig zitten er 4 toetsen boven de volumeregelaar waarop je heel snel een andere surroundmodus kunt kiezen, indien gewenst. Met ‘2ch’ kies je uit de mogelijke instellingen voor stereo bronnen. Met ‘AFD’ kan gekozen worden tussen automatische detectie, stereo, DTS en Dolby decodering. Met de ‘movie’ en ‘music’ knoppen kunt u tenslotte tussen de beschikbare processor-instellingen voor film of muziek kiezen.

Het instellen van de receiver verloopt relatief eenvoudig. Uiteraard zijn testtonen aanwezig om de kanalen gelijk in te stellen en kunnen de afstanden van de speakers naar de luisteraar worden ingesteld. Vreemd genoeg kan dat alleen maar per luidspreker-‘paar’. De afstand tussen linksvoor en rechtsvoor zal in de praktijk niet snel verschillen, maar veel mensen hebben door hun kamerindeling wel verschillende afstanden tussen linksachter en rechtsachter. Ik was het nog niet eerder tegengekomen dat ik dat niet in mocht stellen. Een receiver van 200 euro kan het, dus waarom deze 20 maal duurdere niet?

Het display kan worden gedimd in twee stappen en bevat een hoop nuttige informatie. Onder het schermpje staat een rijtje van 14 LED’s die aangeven welke bron is geselecteerd. Het nut ervan ontgaat mij, maar kennelijk hadden ze een partij lampjes heel goedkoop in kunnen kopen. Of is het bedoeld om vanaf je luisterplek te kunnen zeggen "Hee, ik zie de 6e LED van links, dus is de DVD-speler geselecteerd"? De naam van de bron is echter ook op het display af te lezen. Als ik toch bezig ben met de Sony-lampjes: de volumeregelaar is voorzien van een ‘krans’ van blauwe LED’s. Als je hem verder opendraait, gaat er verderop in de krans een andere LED branden. Gelukkig dooft de vorige LED dan, zodat het net lijkt of het volume mee ‘loopt’.

Merkwaardig genoeg is de analoge meerkanaals-ingang alleen via de afstandsbediening te kiezen en niet met de ingangskeuzeknop voor op het apparaat. Is die meerkanaals-ingang gekozen, dan zul je het weten ook: een hele brede blauwe LED licht op om je er op te wijzen. Dat gebeurt ook zodra digitaal meerkanaals wordt aangeboden, bijvoorbeeld via iLink.

De afstandbediening kent een klein LCD-display en bevat alle functies die je rechtstreeks op de receiver kan kiezen en nog wat meer. Ik had een wat ‘luxere’ remote control verwacht, gezien de juweeltjes die tegenwoordig door Marantz en Denon worden meegeleverd bij receivers van minder dan de helft van de prijs. Verlichting zit er niet in deze accessoire: in het donker moet je op de tast afgaan. Maar hij doet wel wat er van verwacht wordt: de receiver bedienen en desgewenst kun je codes invoeren om andere apparatuur commando’s door te geven.

De sobere Super Audio CD-speler

De SCD-XA9000ES is een nieuwe Super Audio CD-speler met een digitale uitgang, die ook het SACD-geluid kan doorgeven. Niet aan iedere versterker, maar wel aan deze receiver. De nieuwe topspeler uit de ES-serie voelt vertrouwd aan, hij brengt nostalgische gevoelens terug uit de tijd dat ik zelf de bekende Sony 557ES bezat. Een speler van amper 20 kg, die een eerste grote stap was naar een getrouwe weergave vanaf een CD-schijfje. Het gewicht is vrijwel identiek, het uiterlijk een stuk soberder, meer high end. Slechts een paar knoppen voor de meest gebruikte functies en de bekende draaiknop waarmee je snel door nummers heen ‘spoelt’. De knoppen zijn gegroepeerd rond het midden, waar je de speler zijn schijfjes mag voeren.

Ook dit apparaat heeft de ‘Silver Cascade’-look meegekregen. De zilveren kleur heeft onder bepaalde lichtinval een beetje goudgele gloed, wat er luxe uitziet. Niet luxe is de afstandsbediening: een goedkoop plastic 13-in-een-dozijn afstandsbediening. Waarom zit bij een speler van bijna 4000 euro een plastic doosje van nog geen 10 euro? Voor het geluid zal het niet uitmaken natuurlijk en voor de bediening evenmin. Alle veelgebruikte functies zijn op afstand te bedienen en de fijne directe nummerkeuze voor de eerste 20 nummers zit er ook op. De speler kan zowel SACD als CD-schijfjes afspelen. Maar met DVD-Video en DVD-Audio schijfjes kan hij niets.


iLink

Mijn blik gaat daarna naar de achterkant van de speler. Daar zit-ie: een piepklein gaatje met de term iLink er bij. Dit is waar het wonder zal moeten gaan geschieden. iLink is een naam die Sony gebruikt voor wat ook bekend staat als FireWire. Deze door Apple uitgevonden seriële interface kan met slechts 4 draadjes gigantische hoeveelheden data heen en weer transporteren. De meeste mensen kennen FireWire en iLink waarschijnlijk van hun computer of de mini-DV camcorder. Maar dit vuurdraadje kan meer dan alleen de op vakantie gemaakte homevideo naar de computer overbrengen. Het wordt gebruikt om harde schijven aan te sluiten, zelfs om een netwerk tussen twee computers op te zetten. Maar Sony kwam op het idee om digitaal geluid van een SACD-speler met iLink over te zetten naar een versterker. In de combinatie van deze twee apparaten is nu voor het eerst de mogelijkheid om dat uit te testen.



Verder zitten op de achterkant de analoge aansluitingen. Die zijn opgesplitst in een 5.1 en een stereo-uitgang. Met de bovenklep verwijderd is te zien dat er aparte DA-convertors zijn opgenomen voor de analoge 5.1 en de stereo-uitgang. Er worden hier geen consessies gedaan en alles is keurig van elkaar afgeschermd. Twee transformatoren nemen de stroomvoorziening waar en een speciale print verzorgt de iLink connectie. Het eerste Super Audio CD-vlaggeschip uit 1999 was de SCD-1. Hoewel de XA9000ES de verbeterde versie is die ook nog meerkanaals aan boord heeft, is het wel jammer dat er geen gebalanceerde uitgangen meer op zitten.

Drie luistersessies

Je kunt geen home cinema receiver testen of er moet film worden gekeken. Dat is echter wat de geteste speler niet kan draaien, die lust immers geen DVD’s. Daarom zijn de luistersessies in 3 delen opgesplitst. In het eerste deel wordt de combinatie van receiver en SACD-speler getest op CD en SACD weergave. In het tweede deel komt de receiver aan de beurt om zich te bewijzen voor meerkanaals weergave. Het derde deel tenslotte behandelt de prestaties van de SACD-speler op een high end stereo set.

Super Audio via een krachtdraadje

De receiver en speler staan reeds op hun plaats, via de meerkanaals-uitgangen aangesloten. De twee subwoofers en de vijf identieke Dynaudio’s zijn aangesloten. Nu het belangrijkste draadje nog: de iLink of FireWire. Gek dat zometeen zo veel data door zo’n superklein draadje moet. Alles klaar, dus een multikanaals SACD-schijfje in de speler en de ingang van de receiver op iLink gezet. Ik druk op play: geen geluid. Dat is vreemd, denk ik en kijk nog eens goed naar de knoppen op de speler. Er staat een iLink-knop bij, die moet vast nog worden ingedrukt. Dat gaat echter niet zomaar. Het afspelen van het schijfje moet eerst worden gestopt bij overschakelen naar de digitale uitgang. Het is maar dat u het weet.

Wanneer op beide apparaten de blauwe LED’s oplichten, rollen de eerste tonen van Sting door de luidsprekers. In eerste instantie bekruipt mij een gevoel van "Ik ben gisteravond flink wezen stappen". Nou was dat ook wel waar, maar toch. Het geluid was snel, boordevol details, maar ook een beetje scherp en vermoeiend. De anders redelijk beschaafde Dynaudio’s worden ineens agressief. De daarop volgende dagen blijkt het geluid wel meer te wennen, maar toch treedt steeds luistermoeheid in.

De moeilijkheid bij sommige meerkanaals Super Audio CD’s is dat je door de producer extreem dicht op de artiest wordt gezet. ’s Wonderful van Diana Krall’s ‘The Look of Love’ is zo’n opname die je heel direct in de opnamestudio neerzet, met af en toe een percussie-klopgeest die schuin achter je opduikt. Meteen valt weer op hoe ontzettend detailrijk het beeld wordt neergezet, met wel een vleugje scherpte erin. Het beeld is nogal ‘in-your-face’, heel direct en dat maakt dat je af en toe de neiging hebt het volume wat te willen temperen. Omschakelen naar de analoge 5.1 ingang levert een warmer beeld op, vriendelijker. Haar stem klinkt duidelijk dichterbij, er lijkt meer ‘lucht’ uit haar mond te komen. Een flink deel van de micro-details (bijvoorbeeld kleine knispertjes) is echter nu verdwenen. Lastig, want kies je voor de warmere analoge ingang of de precieze detaillering van de digitale ingang? Ik kies zelf toch voor het laatste. Ik heb de indruk dat een deel van de details verloren gaan in de conversie van het analoge muzieksignaal naar het pulsbreedte digitale signaal.

De gebruikte schijf van Diana Krall bevat 3 sporen: SACD meerkanaals en een stereomix in zowel SACD als CD. Ik ben benieuwd naar het verschil in kwaliteit tussen de twee lagen in stereo. Ik ervaar dat de CD-laag vriendelijker klinkt. De stereo SACD-laag klinkt dunner, holler bijna, maar dan wel met meer details. Deze speler past bij een gewone CD een upsampling toe totdat hetzelfde aantal bits is bereikt als bij een SACD schijf en dat klinkt waarachtig toch heel goed. Het verschil tussen de analoge en de digitale verbinding is hier toch minder groot, ik verkies de iLink in stereo boven de analoge verbinding.


Minder haast

Ik luister de helft van de tijd nog stereo en de andere helft kijk/luister ik DVD. Op de Sony receiver wordt een Samsung HD 935 DVD-speler aangesloten met een digitale coax-kabel. De component-videokabels gaan direct naar de beamer. Het is tijd om film te kijken. Ik begin met een schietscene uit Charlies Angels 1, die ik nog maar enkele dagen eerder had gekeken. Het valt op dat het geluidsbeeld wederom ruimtelijk is, met veel details. De kogels van vorige week lijken echter wat minder haast te hebben, ik mis de snelheid die hoort bij een bioscoop-ervaring. Het valt mij op dat de afgebeelde ruimte niet groter is dan de kamer zelf, terwijl ik normaal een grotere ruimte gewend ben. Wat ook opvalt, is dat het geluid duidelijk voorloopt op het beeld, wat door de interne scaler van mijn projector komt. Gelukkig kan op de receiver een zogeheten ‘lip-sync’ worden ingesteld van 0-200ms in stappen van 10, een hele gewilde functie. Bij mij blijkt een vertraging van 80ms een goede waarde te zijn.

De openingsscene van The Fifth Element is een favoriet van mij, zeker met de Superbit-versie. De ambiance in de tombe is heel subtiel door Luc Besson neergezet.
De Sony heeft er duidelijk moeite mee. De stemmen klinken duidelijk na met een echo, maar het subtiele naklinken ontbreekt toch een beetje.
Het gevolg is dat de tombe stukken kleiner lijkt dan hij op het beeld is. Wanneer de beker water wordt weggegooid, komen er druppels op mijn linkerschoen terecht in plaats van tegen de muur die mij en de buren scheidt.

Ik mis de betrokkenheid. Door de kleiner afgebeelde ruimte heb je nauwelijks het gevoel dat het geluid omhoog of omlaag gaat. Het valt mij op dat de steering van effecten niet zo snel is en dat het geluid zich alleen horizontaal verplaatst. Voor een receiver van 4000 euro mag je op dat vlak toch wel wat meer verwachten?

De volgende film is er een met een heel andere sfeer, maar ook een imposante geluidstrack: U-571. In deze film komt veel ruimtelijkheid en snelheid voor, maar het is ook een prima test om te kijken wat er met het geluid gebeurt als het erg complex wordt. De luidsprekers zijn in deze test duidelijk te localiseren en zodra het geluid drukker wordt, lopen de details een klein beetje dicht. De derde scene is hoofdstuk 20 en 21 van Star Wars I – ‘The Phantom Menace’: de Podracers. Hier worden de geluiden beduidend sneller ‘gestuurd’ en voel ik niet meer de beperking in de ruimtelijkheid. Het laag klinkt stevig, maar het midden is wel een beetje dun. Ik hoor nogal wat sissende S-klanken.

Nieuwe ronde, nieuwe kansen

Aangezien de test in meerkanaals DVD een beetje tegenvalt, ben ik heel benieuwd hoe de speler in zijn eentje presteert. Met de SACD-speler klonk de receiver immers beter dan met een DVD-speler. Het apparaat wordt aangesloten op de set met de electrostaten. Ik besluit als referentie eerst mijn eigen speler te gebruiken, die ik met een identieke set kabels heb aangesloten. Ik draai ‘Everyting is gonna be allright’ van de Tuck & Patti CD ‘Time after Time’. Deze plaat is geheel in hun eigen huiskamer opgenomen, direct 4-spoors digitaal, met alleen nog achteraf wat digitale echo toegevoegd. Patti klinkt op het zwaar gemodificeerde Parasound-duo (loopwerk en DAC) warm en muzikaal, met een ruimte die aanvoelt als 50m2. Daarna beluister ik de Sony op de normale stereo-uitgangen. Er zit iets meer ruis in de opname, maar haar stem klinkt schoner en sneller. Ik heb het idee dat de zangeres minder lucht verplaatst, het geluid blijft een beetje aan de electrostaten ‘plakken’. Op de multikanaals-uitgang (fronts) klinkt Patti een stuk beter: meer rust, meer upfront en meer breedte in het beeld. Het is mogelijk om met deze Sony een optioneel filter aan te zetten. Het blijkt scherpe randjes van de opname weg te halen, ten koste van een beetje ruimtelijkheid.

De SACD-speler presteert erg goed als CD-speler, wat voor mij een belangrijk argument is. Het is altijd leuk een goede SACD-opname te horen, maar mijn kast puilt uit van mooie CD-opnames die ik niet opnieuw wil hoeven kopen. Dat hoeft dan ook niet met deze Sony.

Voor wie muziek meestal in stereo luistert, zoals ik, is het interessant te weten wat dit apparaat in stereo kan met SACD-opnames. Diana Krall’s eerder op de receiver gedraaide ’s Wonderful is nu aan de beurt op de stereo set met de electrostaten. Als ik op ‘play’ druk, hoor ik overal details vandaan komen die ik nog niet eerder heb gehoord. Heel veel details, het is net geen overkill. Opvallend blijft Diana zelf een beetje op de achtergrond. Zo ken ik haar niet. Bij het omschakelen naar de CD-laag is ze weer terug. Alleen nu is de piano wel erg groot geworden en de bas wat rommeliger. Dezelfde schijf in de Parasound (CD-laag) levert een beter ritme en articulatie op. Het laag is alleen niet meer zo strak.

Ik spoel verder naar het bekendere ‘The Look of Love’. Diana zit bij de Parasound tussen de speakers en spreekt met een duidelijke ‘K’ aan het eind van Look. De percussie is ergens achterin gaan zitten. De Sony laat op de CD-laag de percussie weer een paar stappen naar voren komen, maar nu verschuift Diana’s stem weer wat naar achteren. Omschakelen naar de SACD-laag geeft voornamelijk meer details en een strakkere bas.

De mooie SACD ‘Sacred Love’ van Sting bevat het poëtische ‘Dead Man’s Rope’. Op de SACD-laag staat Sting keurig tussen de speakers. Het laag is erg strak en het geluid ontzettend schoon, het voelt bijna analoog aan. Bij het overschakelen naar de CD-laag wordt zijn stem ineens een beetje schel en het beeld wat druk en rommelig. De Parasound zet met de CD-laag een mooie gitaar neer en laat Sting zien in levensgrote proporties met een mooi midden-laag. Het diepere laag is weer wat te dik geworden, maar het klinkt nòg analoger, nòg meer betrokken dan de Sony.

Conclusie

Voor surround valt de receiver bij films een beetje tegen. Niet dat hij slecht klinkt, nee het geluid is prima. Maar niet zo goed als ik voor het geld zou verwachten. Er mist wat snelheid en definitie in het geluid. In duet met de Sony SACD-speler is het een heel ander plaatje. Het ruimtelijk beeld is stukken groter dan bij DVD en de snelheid is top. De (aansluit) mogelijkheden zijn zeer uitgebreid en de lip-sync is een mooie functie. De receiver kan bijna alle fomaten decoderen en heeft voldoende vermogen aan boord om ruzie met de buren te maken. Ook niet al te makkelijke speakers stuurt hij aan.

De SACD-speler is bijna even duur als de receiver. Hoewel hij geen DVD’s kan afspelen, is het wel een snoepje. Hij speelt Super Audio schijfjes af met een geluidsbeeld dat extreem schoon is, vol met details en met een strak laag. Alleen spelers die veel meer kosten geven nog een wat rustiger plaatje. Het meest opvallende van deze speler vind ik dat hij normale CD’s zo goed afspeelt, dat het verschil met een SACD-schijfje soms wel erg klein is. En dat is lang niet altijd het geval bij Super Audio spelers. In feite krijg je hier twee spelers voor de prijs van één.