Tentlabs DIY cd-speler

De speler die geen cd-speler wil zijn

Het bedrijf Tentlabs zal bij menigeen die graag de handen uit de mouwen steekt en in elektronica sleutelt geen onbekende zijn. Bij veel dealers die van Tentlabs de bekende cd-klok afnemen en spelers modificeren is de roem groot.

Begonnen door Guido Tent uit liefhebberij is het bedrijf inmiddels uitgegroeid tot een fulltime onderneming met eigen personeel. Met als laatste toevoeging een geheel in eigen beheer ontwikkelde cd-speler die als complete kit leverbaar is; om in de stijl van Tentlabs DIY te blijven. De introductieprijs van 2500 euro voor een zelf te bouwen speler lijkt hoog gegrepen, maar wie de speler heeft beluisterd komt tot een schokkende ontdekking: Ik kreeg een afgebouwde speler ter beschikking en kwam tot de conclusie dat het een cd-speler is die geen cd-speler wil zijn.

Tentlabs en de klok

Wie zich enigszins verdiept in de techniek achter de cd-speler struikelt over het woord jitter. Jitter is een ongewenste vervorming van het interval van een reeks opeenvolgende pulsen. Het meest eenvoudige vergelijk is een groep marcherende soldaten. Lopen de soldaten exact in de pas en op evenredige afstand dan is er geen “jitter” in de groep. Verandert de onderlinge afstand van soldaat tot soldaat, dan ontstaat er een onregelmatigheid in het patroon. De kunst in een klok is het “marcheren” zo min mogelijk aan te tasten, opdat de pulsen die ze levert van exact identieke lengte zijn. Leidend in een speler is de masterclock die kristal gebaseerd alle digitale functies in een speler stuurt.

Tentlabs was als één van de eersten actief in het maken van een klok om jitter te bestrijden. Het is overigens goed zich te realiseren dat de tijd- naar amplitudevervorming ten gevolge van jitter “pas” optreedt tijdens de digitaal naar analoog conversie. Hoe beter de klok daar, des te lager zal de vervorming zijn in het analoge uitgangssignaal. Er is echter meer aan jitter te doen, het bufferen van het signaal en opnieuw klokken is een mogelijkheid, het loopwerk beter besturen, de voeding aanpakken, printbanen optimaliseren enzovoort. De kunst is niet het maken van een cd-speler, want dat kan elke fabrikant, maar het bouwen van een cd-speler die vrijwel jittervrij is en die niet langer de eeuwige signatuur van het digitale formaat draagt.

Met zijn opgedane kennis en getrainde oren heeft Guido een speler neergezet die alle aandacht verdient. Het is interessant om de speler tegen het licht te houden en te kijken welke oplossingen gekozen zijn.

Het hart van de speler is de digitale XO klok. De klok bestuurt de techniek. Die begint bij het Philips CD-Pro 2M loopwerk waar de eigen klokfunctie van is verwijderd. De centrale XO klok neemt die taak over en maakt het loopwerk tot slaaf. Gekozen is juist voor dit loopwerk omdat de lens van het optiek door Philips is geselecteerd, de elektronica beter is dan die van goedkopere loopwerkjes (meer gecontroleerde servobesturing) en vanwege het stijve aluminium frame. Het is een cd-only loopwerk en in de Tentlabs speler is het gemonteerd op een zware plaat van ca. 3 kilo, die op zijn beurt verend is vastgezet. De uitgelezen datastroom gaat via het I2S protocol naar het dac-board. Een conversie van 16 bit naar 20 bit is noodzakelijk om de converter aan te spreken. Een kwestie van vier nullen aan het signaal toevoegen. Tentlabs voert overigens enkel data toe aan het kanaal dat op dat moment converteert (I2S is sequentieel voor links en rechts informatie). Daarna wordt het signaal eerst tweemaal gebufferd in FIFO buffers (First In First Out). Dan gaat het signaal, zonder filtering toe te passen, de twee Texas Instruments (vroeger Burr Brown) PCM1704 ladder converters in. Dat geeft twee voordelen, geen jitter veroorzaakt door de ‘transistorfabriek’ in een digitaal filter en ten tweede kan de converter op een 8-maal lagere kloksnelheid draaien, met als gevolg meer rust in het signaal. Een speler die in het analoge circuit een buis heeft, gebruikt vrijwel altijd een IV (stroom-spanning) conversie over een 100 Ohm weerstand. Dat leidt onherroepelijk tot de introductie van vervorming. Tentlabs heeft er voor gekozen een IV conversie toe te passen die de dac chip een belasting biedt van minder dan 1 Ohm. Deze schakeling heet een ‘transimpedantie versterker’ en heeft als voordeel dat de DAC chip zelf niets ziet van de varierende uitgangsspanning: Een voorwaarde voor lage distorsie.

Het versterkergedeelte is gebaseerd op twee actieve componenten: Een buis en een transistor. Het signaal vindt daarmee zijn weg door een hybride versterker waar één transistor per kanaal samenwerkt met één buishelft van een E88CC elektronenbuis. Een tweede buis is een 6X4 gelijkrichter om de E88CC van spanning te voorzien. De uitgangsstroom wordt via een Audio Note tantaal weerstand omgezet in spanning. Een hoogwaardige mica condensator parallel aan die weerstand werkt als een hoog-af filter voor hoogfrequente ruis. Tenslotte wordt het signaal via een Audio Note papier-in-olie koperfolie condensator naar de uitgang gebracht.

Aan de voeding in de Tentlabs speler is zeer veel aandacht besteed. Drie ringkerntransformatoren voorzien separaat het dac board, het IV board en het loopwerk met display van spanning en stroom. Het dac board heeft 12 Schottky diodes met minimale RF vervuiling. De spanning voor het loopwerk wordt via twee regelaars gestabiliseerd, het display heeft een eigen regelaar. Vier shunt regelaars stabiliseren de analoge voeding van de converters. Alle digitale voedingen hebben een aparte 5 Volt regelaar. IC’s hebben een eigen voedingsontkoppeling om onderlinge overspraak te voorkomen. De Tentlabs XO klok heeft zijn eigen shunt regelaar. Waar je ook kijkt, spanning is altijd geregeld in de speler en niets wordt aan het toeval overgelaten. Toekomstige ontwikkelingen zijn het aanbrengen van een SP/DIF ingang en een USB ingang om de speler als d/a converter te laten werken. Audio playback via USB is behept met jitter problemen en zal dus profiteren van de Tentlabs architectuur.

De kast is met zorg gemaakt om trillingen te voorkomen. De speler is een bovenlader en met een ingenieus mechaniek krijgt men toegang tot het loopwerk met een magnetische puck. Wie de speler zelf bouwt krijgt niet alleen te maken met het aanbrengen van solderingen tussen de geprefabriceerde en volledig geteste printen, maar ook met mechanische bewerking om de kast te bouwen. De handleiding van de Tentlabs speler neemt u pagina voor pagina mee tijdens de assemblage. Wie kan solderen, en een beetje handig is, maakt de speler binnen een dag af. Het eindresultaat doet niet onder voor een fabrieksspeler in een aanzienlijk hogere prijsklasse, maar daarover later meer.

geen cd-speler

De set bestaat uit een met Kemp Elektroniks componenten gereinigde voedingsspanning. Netsnoeren komen van Kemp en van Crystal Cable. Naast of beter achter de cd-speler staat een EAR voorversterker die een Ayon Audio 300B versterker met Focal Electra 937Be luidsprekers aanstuurt. Ter vergelijk beschik ik over een Marantz SA8400 Van Medevoort (SA)CD speler en een Lua Cantilena SEL cd-speler. Analoge bron is een Transrotor platenspeler met SME 5009 arm, Phase Tech P-3 element en EAR phono versterker. Interlinks en luidsprekerkabels zijn van Crystal Cable, variërend van Connect tot Connect Ultra op de belangrijkste verbindingen. De Tentlabs speler staat in eerste instantie op Quadraspire QX25 voetjes – die overigens een opmerkelijk resultaat boeken onder elke cd-speler, en dat voor 35 euro per set van vier. Onder de voetjes een Target wandbeugel, onder alle andere spullen een Spectral meubel. Pas als de Quadraspire voetjes retour importeur moeten realiseer ik me hoeveel die bijdroegen aan het opmerkelijke resultaat dat met de Tentlabs speler te boeken is.

Geen cd-speler

Vanaf de eerste noten die uit de Tentlabs speler rollen voel ik een opwinding die maar weinig cd-spelers in me wakker weten te maken. Met als gevolg dat ik een paar weken speel zonder een enkele aantekening te maken. Sterker nog: Ik weet niet eens wat op te schrijven omdat de Tentlabs presteert op een niveau waar geen schoonheidsfoutje te ontdekken is. Moet ik dan steeds weer “geweldig” noteren?

Het wordt tijd muziek te zoeken waarmee ik die term kan vertalen naar mijn lezers. Met de voetjes onder de speler plaatst hij Patricia Barber`s muziek exact op de juiste hoogte. Bekkens bovenaan, piano in het midden, bas laag bij de grond. Snelheid en dynamiek zijn gepaard aan details. De plaatsing is schitterend. Het laag gaat diep zonder een moment te kleuren in bruine tinten. Percussie tikt af op formule-1 niveau. Als op track 11 de drumsolo van Nardis begint is het vooral de basdrum die opvallend overkomt. Het fijne tikken op bekkens geeft een haast sensueel genoegen. Het “Café Blue” heeft zelden zo geboeid als op de Tentlabs. Vienna Teng levert een unieke combinatie die zowel permanent de aandacht vasthoudt als vloeiend en ontspannen overkomt. Telkens vallen details op die eerder verborgen bleven of ondersneeuwden in het geheel. Tegelijk realiseer ik me dat de techniek aanvoelt als een verfrissende douche op een warme zomerdag aan het strand. Soepel, to the point, fris en helder, wijd uitspreidend: cd na cd bloeit open. Alles wat via de putjes in polycarbonaat is opgeslagen voert de Tentlabs naar de rest van de keten. Lastig recenseren als er niets mis is of gaat. Daarom noteer ik dat de speler groot gemak koppelt aan het gevoel dat noodzakelijk is om muziekweergave tot in de essenties tot realiteit te verheffen. Loreena McKennitt maakt complexe muziek op haar cd “Ancient Muse”. De Tentlabs ontrafelt die complexiteit vlijmscherp, zonder zich te verliezen in een analytisch kille weergave. De rondgang die Loreena onderneemt langs de vele culturen is pakkend en oorstrelend. Een diepe rust gaat uit van de weergave, die u in geen geval mag vertalen in dufheid of traagheid. Het is een rust die normaal wordt toegeschreven aan de betere analoge bronnen. Zelden of nooit gewoon binnen cd-techniek. Dat de speler een paar elektronenbuisjes bevat kan nooit de oorzaak zijn van de analoge rust. Het is de combinatie van buis, converter, voeding, loopwerk en non-oversampling die het geheel vormt. Het zou onterecht zijn de speler te scharen onder cd-spelers die een buis gebruiken voor het romantische effect. Hier heeft de buis kennelijk een echte functie.

Dead Can Dance haalt op de Tentlabs het niveau van de LP. Anders, maar met een gelijke kwaliteit. Rotsvaste stereo afbeelding. Wijd en diep. Mystiek en zweverig. Zo vol details dat de hele cd als een spannende film voor je ogen afdraait. Een zeldzame harmonie tussen digitaal en analoog. Lang luisteren is alleen maar fijn en nimmer een straf, zo wil ik altijd recenseren. Qua klank heb ik niets aan te merken, onvoorstelbaar zuiver en gemakkelijk. Tijdens het draaien van Jheena Lodwick is het duidelijk hoe goed de Tentlabs in staat is de gekunsteldheid van de opname bloot te leggen. Net als Sheffield opnames uit de glorietijd van het label, is geprobeerd de luisteraar zoveel mogelijk te imponeren met effecten en geluidjes. Zonder daarbij de artiest aan te tasten die een stem heeft die kan leiden tot een haast seksueel genoegen. Moet ik nog melden dat het laag tot in de fundamenten gaat, het hoog ruist als de zomerwind en het middengebied open ligt als een akker onder de zon? De Tentlabs behoort tot de kleine kring topspelers die mijn hart raakt. Zoals een Lindemann SACD speler die romantiek combineert met detail, een Micromega Aria met zijn eigen geluid of een Meridian 808i die tot in de diepste details weet te geraken. Spelers die stuk voor stuk een veelvoud kosten. Neem nu eens een klassieke opname zoals die van het Combattimento Consort Amsterdam. Mijn eigen drie cd-spelers lijken permanent haast te hebben als ik de muziek draai. Onrustig en vermoeiend op de lange duur in vergelijking met de Tentlabs: De reden dat ik nog steeds platenspelers blijf gebruiken. De Tentlabs heeft een eigen tempo. Heel toegankelijk en zonder onrust. Dat er veel diepte is in de afbeelding doet er dan nog nauwelijks toe. Dat instrument voor instrument een plekje heeft beschouw ik ineens als normaal. Het is het geheel dat de Tentlabs optilt tot het hoogste niveau. Een opname met Arthur Rubinstein op vleugel, samen spelend met het Boston Symphonic Orchestra, is mij normaal veel en veel te druk. Tchaikovsky is mijn muziek nu eenmaal niet. De opname uit 1963 daarentegen heeft een diepe klankkleur en is een lust voor het oor. De weergave van de vleugel is haast uniek te noemen. De weergave loopt nergens vast, alleen daar waar de microfoons ons in de steek laten neemt vervorming toe. Het zijn de momenten dat het orkest samen met de vleugel uithaalt en de decibelmeter omhoog jaagt. Drie stukken Tchaikovsky achtereen is meer dan ik ooit verdroeg.

de andere speler

De Tentlabs cd-speler die ik mocht gebruiken weigert zich als een cd-speler te gedragen. Hij heeft geen enkele signatuur die we zo gewoon geworden zijn en accepteren van de cd als bron. Ook is het geen platenspeler, want daar is hij veel te nauwkeurig voor en te vrij van vervorming. Het geven van een kwalificatie is lastig omdat vergelijk ontbreekt. De Tentlabs combineert de goede eigenschappen van beide media zonder de nadelen mee te nemen. Het tot in de diepte bestrijden van bepaalde soorten jitter haalt kennelijk de cd-signatuur weg. Het consequent separaat voeden van elk circuit maakt dat de speler zo ontspannen kan klinken. De opbouw van de circuits geeft een weergave die stress tot het verleden laat behoren.

Vele cd-spelers zullen onrustig zijn in vergelijk met de Tentlabs. Daarmee snijdt het merk in eigen vlees. Want een luisteraar die gewend is aan cd zal lastig te overtuigen zijn dat deze speler op een meer correcte wijze weergeeft. Het is even wennen voordat het besef komt dat cd weergave een stap verder is gekomen. Van voorkeur voor muziek is geen sprake. Probleemloos inpassen in een set is geen kunst. Persoonlijk zou ik heel lang kunnen leven met de Tentlabs als er nog twee kleine dingen worden gedaan. Eén het zetten van de speler op Quadraspire QX25 voetjes en twee een kast die net zo functioneel is maar wat fraaier oogt. Al zit de ware schoonheid van Tentlabs van binnen en is het een kwestie van smaak. Voor mij blijft het de speler die maar geen cd-speler wil worden. Gelukkig maar.

Prijs:
Tentlabs DIY CD speler  introductie prijs is 2500 euro

Fabrikant:
Tentlabs
Kanaaldijk zuid 11
5611 VA  Eindhoven
Telefoon + 31 (0)40 2130 186
Fax + 31 (0)40 2130 187
Web www.tentlabs.com