Leema Tucana en Antila

Ondanks dat het merk Engelse merk Leema Acoustics binnenkort haar 10-jarig jubileum viert is het vreemd te constateren dat dit merk op het Europese vasteland nauwelijks enige bekendheid geniet. Niet zo vreemd zou je bijna gaan denken daar de markt van de betere consumentenelektronica toch al behoorlijk verzadigd lijkt te zijn.

Toch heeft dit Monitor Audio, de Nederlandse importeur van ondermeer Monitor Audio, Roksan, Transrotor en Taralabs er niet van weerhouden Leema Acoustics in haar assortiment op te nemen. Dat dit een wijze beslissing is mag blijken uit deze bespreking van de Leema Acoustics Tucana geïntegreerde versterker en de Antila cd-speler.

Op het Europese vasteland is het merk nog nauwelijks bekend. In Engeland staat Leema Acoustics echter al een tijd bekend om haar luidsprekers waarvan de Xen en de Xavier de bekendste zijn. Van de Xen bestaat ook een actieve versie. Het assortiment luidsprekers wordt verder nog aangevuld met een subwoofer, de SPLX. Pas recentelijk hebben Lee Taylor en Mallory Nichols van LeeMa besloten om de range kwaliteitsluidsprekers uit te breiden met hoogwaardige elektronica. Beide heren hebben hun wortels liggen bij de BBC, waar ze veel ervaring opgedaan hebben met opname- en geluidstechniek.

Het verleden toont aan dat de BBC werkvloer een goede voedingsbodem vormt voor succesvolle ontwerpen. Denk aan de legendarische Rogers LS 3/5A die oorspronkelijk als monitor luidspreker in de BBC-studio’s diende. Deze succesvolle luidspreker heeft ontegenzeggelijk de basis gevormd voor veel andere hoogwaardige weergevers. Mijn verwachtingen zijn hoog gespannen nu blijkt dat de grondleggers van Leema ook uit de BBC stal komen.

De Tucana geïntegreerde versterker

De Leema range versterkers omvat vier verschillende typen, te weten de Tucana geïntegreerde versterker, de Cygnus voorversterker, de Hydra eindversterker en de Corvus center channel versterker.

De geteste geïntegreerde Tucana versterker kan het hart vormen van een hoogwaardig twee-kanaals systeem, maar ook dienst doen in een multichannel systeem. Als men voor de laatste optie kiest is het apparaat middels een uitgekiend link systeem (LIPS- Leema Intelligent Protocol System) te integreren in een full-multichannel systeem, gecombineerd met de Corvus center channel versterker en een extra Hydra versterker voor de overige kanalen. Met LIPS kunnen de verschillende componenten ‘intelligent’ worden aangestuurd en geconfigureerd. De persoonlijke instellingen van ieder component en elke situatie kan worden opgeslagen. Dankzij LIPS ‘begrijpt’ het systeem wat men ermee wil doen. De bediening ervan is uitermate eenvoudig. Druk op de Play-toets van de CD-speler en de Tucana-versterker schakelt in. Kies de AV-ingang van de Tucana en alle relevante Home Theater-componenten schakelen in en met de juiste instellingen. Dankzij LIPS is ook de combinatie van een Antila cd-speler met een Hydra eindversterker mogelijk. Het volume van de Hydra wordt dan geregeld door de Antila cd-speler!....veel korter kan de signaalweg niet worden.

In mijn luisterruimte echter gaat de Tucana twee luidsprekers aansturen en vormt daarmee het hart van mijn stereosysteem. Met 180 Watt bij 8 ohm en 260 Watt bij 4 ohm moet het geen enkele moeite zijn mijn ProAc Studio 150’s - ook van Engelse makelij - aan te sturen. Deze hebben immers een relatief lage gevoeligheid van slechts 88 db en vragen derhalve om een stevige aansturing. Indien nodig kan de Tucana een vermogen leveren van maar liefst 1100 Watt bij 1 Ohm. Om dit voor elkaar te krijgen heeft men besloten de uitgangstrappen niet te voorzien van een actieve beveiliging. Dat was volgens de ontwerpers ook niet echt nodig omdat zelfs bij kortdurige kortsluiting de uitgangstrappen de hoge stroom kunnen verwerken.

Zelden heb ik me zo een breuk getild aan een versterker. Voor zover ik me kan herinneren is deze versterker zo ongeveer het gewichtigste type dat ik in huis heb gehad. Ik maak me zelfs even zorgen of mijn - toch vrij stevige - audiorack de bijna 20 kilogram wegende versterker wel kan dragen …

De Tucana voelt zeer solide aan. Twee stevige rinkerntrafo’s en één kleinere trafo, de koelribben en het stevige front dragen een forse steen bij aan het gewicht en het solide gevoel. De voorkant is sober, men vindt er slechts twee knoppen, te weten de volumeregeling en de ingangsselector. Zodra men echter het apparaat van stroom voorziet en aan de volumeknop draait geven blauwe LED-indicators extra cachet. Heel stijlvol!

Op de achterkant zijn stevige aansluitklemmen voor twee luidsprekers te vinden en een negental RCA in- en uitgangen en connectoren voor het LIPS systeem. Op de IEC aansluiting kan een losse netkabel aangesloten worden. Een uitkomst voor diegenen die met betere netkabels willen experimenteren.

De Tucana is in feite opgebouwd als een dual-mono versterker.

Twee forse ringkerntrafo’s voeden elk een kanaal, De stuurelektronica wordt gevoed door een derde, kleinere, ringkerntransformator. Interferentie via de stroomvoorziening tussen de twee eindtrappen wordt daarmee voorkomen. De twee stevige voedingen kunnen elk maximaal 45 Ampere aan stroom leveren en garanderen daarmee dat zelfs de moeilijkste luidsprekers onder controle worden gehouden.

De Antila Cd-speler

De solide indruk die de Tucana versterker achterliet wordt herhaald bij het uitpakken van de Antila cd-speler. Deze weegt een stuk minder dan de Tucana, maar zijn 12 kilogram verraadt ook hier een solide bouw. De stevige behuizing en de – voor een cd-speler - forse ringkerntrafo zijn hier debet aan. De koelribben aan weerszijden wegen ook nogal wat, maar ik vermoed dat deze met name een optische functie hebben. Gedurende de hele testperiode werden deze eigenlijk niet eens lauw, laat staan warm.

Was de Tucana al een beauty om te zien, de Antila doet daar nog een schepje bovenop. Net als bij de Tucana is de aan/uit knop op de achterkant te vinden. Ook hier wordt duidelijk gesuggereerd dat het apparaat te allen tijde ingeschakeld dient te blijven voor de beste klankmatige resultaten. Om het stroomgebruik echter tot een minimum te beperken kan men met de rechterknop op de voorkant het apparaat op stand-by zetten. Zodra deze functie wordt gekozen is in het scherm een vriendelijk “bye-bye” te lezen: de Antila gaat in de ruststand. De analoge circuits blijven echter op temperatuur. Een optimale geluidskwaliteit is daarmee direct na inschakelen van het apparaat gegarandeerd.

Aan de achterkant tref ik een gebalanceerde en ongebalanceerde RCA uitgang aan. Verder nog een optische en een digitale uitgang. Ook blijkt de Antila net als de Tucana via het LIPS systeem te verbinden met de overige componenten. Op de IEC aansluiting kan een losse netkabel aangesloten worden.

De binnenkant is sober maar doordacht opgebouwd. Een Philips VAM loopwerk doet dienst als transport, het binnenwerk ziet er eenvoudig - lees minimalistisch - uit. Op de print tref ik vrijwel uitsluitend discrete componenten van hoge kwaliteit aan, hier is duidelijk ingezet op het adagium “minder is meer”. De forse ringkern die net zo goed dienst kan doen in een stevige versterker garandeert een stabiele stroomvoorziening. Dit zal de geluidskwaliteit zeker ten goede komen. Ik verwacht een stabiel beeld met een groot dynamisch bereik.

De echte verrassing op de print is te vinden in de vorm van een zeer doordachte D/A conversie. Maar liefst 20 DAC’s vormen het muzikale hart van deze bijzondere cd-speler. Een zeer ongebruikelijke keuze, daar het gevaar bestaat dat er nogal wat tijdfouten geïntroduceerd (jitter) kunnen worden. Al deze DAC’s werken samen en simuleren één DAC waarin elke mogelijke tijdfout vrijwel tot een minimum wordt gereduceerd. Ook is de ruisvloer dankzij deze techniek tot een minimum beperkt. De Antila weet daarmee zelfs de kleinste details die op de zilverkleurige schijfjes verborgen zijn te ontrafelen.

Luisteren naar de Antila

Het is voor een recensent heel moeilijk, zo niet onmogelijk een individueel apparaat op zijn merites te beoordelen als een combinatie zijn weg vindt in de set. Er kan hoogstens een waardering plaatsvinden van het totale prestatieniveau van de te recenseren componenten. Wat de bijdrage is van een individuele component laat zich dan maar raden. Vooraleer over te gaan tot een integrale waardering van de set besloot ik daarom in eerste instantie de Antila cd-speler in mijn set warm te laten draaien, en pas na verloop van tijd de Tucana versterker in mijn set op te nemen.

Voordat serieus geluisterd werd besloot ik de Antila eerst een week te laten wennen in mijn set. Toch is een eerste luisterimpressie koud-uit-de-doos wel leerzaam: het geeft in sommige gevallen een goede indicatie van het prestatieniveau na inspelen. Ik kan u verzekeren; die eerste indruk was bij de Antila goed. Heel erg goed zelfs. Het was in deze fase van de strijd zeker nog niet de bedoeling dat cd na cd zijn weg vond naar de lade van de Antila. Een geplande eerste kennismaking van hoogstens 10 minuten liep uit tot een uitvoerige luistersessie van meer dan een uur. Van ruwheid, hardheid, korrelig hoog, wollig laag, artefacten die gebruikelijk zijn voordat ingespeeld is was niets te merken. Vloeiend, stabiel, gedetailleerd, zomaar een paar aantekeningen die ik op een kladblaadje maakte. Hoogstens het beeld bleef wat achter. Leek nog niet zo makkelijk los te komen van de luidsprekers, zeker in de breedte.

Een paar weken later volgt een hernieuwde kennismaking. En wat voor één! Daar waar mijn aantekeningboekje een paar weken geleden verried dat het geluidsbeeld zich slechts met enige moeite losmaakte van de luidsprekers werd ik nu overdonderd door een geluidsbeeld dat de muren van mijn luisterruimte in feite deed verdwijnen. Dit werkt verslavend … zo verslavend dat ik eigenlijk geen acht meer geef op alle overige zaken die voor een natuurlijke muziekreproductie van belang zijn. Nee, ik leg mijn aantekeningenboekje opzij en ga luisteren met mijn ogen dicht. Daar waar ik in het verleden vaker getrakteerd werd op een transparante driedimensionale muziekweergave lijkt dit toch van een heel andere orde te zijn. Het geluid ontstijgt de luidsprekers in die mate dat deze nu volstrekt onmogelijk te lokaliseren zijn met de ogen dicht. Nee, nu is het niet alleen onmogelijk om te bepalen hoever ze in de breedte van elkaar afstaan, maar ook de afstand van de luisterstoel tot de luidsprekers is niet meer te bepalen. De dieptestaffeling is enorm, en gaat veel verder dan dat ik, ook in deze prijsklasse, eerder heb mogen ervaren.

Dat de weergave van low-level informatie van grote klasse is bewijst de weergave van de cd “Elegies” (ECM, 1984) van Kim Kashkashian (viool) en Robert Levin (piano). Bijzonder fraai spelen zij het stuk Romance Oubliée van Franz Liszt. Voor het eerst hoor ik de ruimte waarin het stuk is opgenomen deel uitmaken van het geheel. De viool en piano staan nu niet in een ruimte te spelen waarvan de afmetingen niet te bepalen is. Voor het eerst hoor ik zachtjes op de achtergrond de invloed van de akoestiek van de ruimte. Die geeft het spel juist die extra warmte die het fraaie doch sombere spel van donkere tinten voorziet. Het droevige muzikale verhaal dat verteld wordt hierdoor nog eens onderstreept. Let wel, hier is geen sprake van kleuring of donkere overaccentuering van de Antila zelf. De cd-speler blijft strikt neutraal.

Het is de enorme hoeveelheid low-level informatie die dit stemmige muziekstuk van de juiste kleuren voorziet. Belangrijke muzikale informatie die voor mij tot voor kort in de ruisvloer verborgen bleef wordt nu duidelijk hoorbaar weergeven.

Cd na cd verdwijnt in de lade. Langzaam maar zeker ga ik andere karaktereigenschappen opmerken die me eerst niet direct opvielen. Welke muziek is ook kies, telkens word ik getrakteerd op een enorme stage waarin je eenvoudig verdwaalt in de muziek. Nee, hier geniet ik niet zomaar van een heerlijk glas wijn, hier wordt een Vosne Romanée van een uitstekend jaar geserveerd die mijn neus verrast met een schat aan geuren, mijn mondholte verrast met een ongekende smaaksensatie en een rijke afdronk vol tonen die ik nog nooit eerder heb mogen ervaren. In het verleden genoot ik van de muziek op cd. Nu ervaar ik de volle kleurenrijkdom van elk muziekstuk die de Antila weet te ontleden van elke cd die hem gevoerd wordt.

Hoe meer cd’s ik aan de Antila schenk, hoe meer ik de overige kwaliteiten weet te ontdekken en te waarderen. Van enige scherpte in het hoog is in het geheel geen sprake, ook het laag krijgt op de cd “The Eye” van Yello een heel nieuwe dimensie. De allerlaagste registers op het nummer “Indigo Bay” lijken zich nog een bodem dieper te bevinden dan ik ooit mocht beluisteren. Daarbij blijft het beeld stabiel, en van enige kleuring of traagheid in het laag is in het geheel geen sprake. En ook nu weer blijf ik langer naar de cd luisteren dan mijn bedoeling was. Stereo-effecten die ik in het verleden nooit heb waargenomen vliegen me nu om de oren. Er lijkt zich wereld op deze bijzondere cd te openbaren waarvan ik het bestaan niet eens vermoedde. Deze ervaring maakt het bijna onmogelijk te stoppen met luisteren.

Het samenspel van de Antila en Tucana

Als gevolg van een bijzondere en heuglijke omstandigheid – de geboorte van onze dochter - heeft de Antila cd-speler een aantal weken langer dan gepland zijn kwaliteiten mogen tonen zonder ondersteuning van de Tucana geïntegreerde versterker. Nadat een aantal weken na de komst van ons kindje de rust in huis enigszins was wedergekeerd ontstond de rust en de ruimte om de Tucana de kans te geven me te overtuigen van zijn kwaliteiten. Gezien het hoge kwaliteitsniveau van de Antila waren mijn verwachtingen hooggespannen.

Kort samengevat kan ik aangeven dat de Tucana de goede weg die de Antila insloeg nog verder doorzet. Ik hoor direct dat de Tucana hoog inzet op die kwaliteiten die de Antila al reeds hebben getoond met als extra surplus een schier onbegrensde, maar zeer beheerste kracht. De cd “Romanza” van Andrea Bocelli (Polydor, 1996) verdwijnt in de lade van de Antila. De piano die wellicht speciaal voor dit stuk enigszins is ontstemd opent dit geheimzinnige muziekstuk precies in de juiste proporties. Beheerst, welhaast timide, bescheiden. Dan, in het eerste refrein, ontplooit de stem van Andrea zich in alle kracht en lijkt het erop alsof zijn stemvolume geen grenzen kent. Direct daarna, het tweede couplet, beheersing, spanning, mysterie. De stem van Andrea bevindt zich in een ruimte waarvan de omvang nauwelijks te meten is en blijft welhaast een eeuwigheid in de ruimte hangen voor deze uitsterft. Direct daarna, weer in het volgende refrein alweer diezelfde explosie van kracht die het contrast met het voorgaande couplet zo boeiend maakt.

Pianomuziek van Gabriel Fauré. Fraai vertolkt door Pascal Rogé op de cd “piano music” (DECCA, 1991) Het uiterst timide spel wordt levensecht in de kamer geprojecteerd. Het instrument staat welhaast in de luisterruimte in levensechte proporties. Elke toetsaanslag is te volgen alsmede het gebruik van het sustain pedaal. Maar ook: ingehouden kracht op het nummer Nocturne no. Opus 37. Ontlading bij de crescendi, het volle dynamisch bereik van het majestueuze instrument wordt duidelijk hoorbaar. Dan weer volgt de rust van de laatste akkoorden. Uitermate juist gedoseerd, niet groter afgebeeld dan dat Pascal wil uitdrukken.

Bernard Haitink en Vladimir Ashkenazy vertalen op een bijzonder fraaie wijze het tweede pianconcert van Rachmaninov (DECCA, 1984) De opname is inmiddels enigszins gedateerd maar wat mij betreft is dit één van de mooiste uitvoeringen van dit kleurrijke en stemmige pianoconcert. Het Allegro begint met een mars die mooi de brug slaat tussen het Adagio en het Allegro. Bernard en Vladimir bouwen de spanning in het stuk geleidelijk aan op tot ergens halverwege het stuk. Hier bouwen zich de eerste stevige crescendi op gevolgd door een enorme ontlading. Hetzelfde gebeurt nogmaals tijdens de finale van het stuk, waarin goed te horen is hoe de spanning die zich stukje bij beetje opbouwt resulteert in een nieuwe ontlading. Het dynamisch bereik is enorm, de versterker geeft echter geen krimp en volgt deze dynamische opbouw met het grootste gemak en vanzelfsprekendheid.

Het klankbeeld blijft ook bij deze geweldsuitbarstingen onvoorwaardelijk stabiel. Zelfs tijdens de meest complexe passages zijn de individuele instrumenten in het orkest moeiteloos met het grootste gemak te volgen waarbij zelfs de ruimteweergave overeind blijft. Het is een volstrekt bizarre ervaring om te constateren dat in al dat natuurgeweld de versterker rotsvast overeind blijft staan en zelfs geen krimp geeft.

Wat ik daarna ook draai, de klankindrukken blijven hetzelfde. De Tucana blijkt een wolf in schaapskleren, heeft nooit de neiging om groter af te beelden dan de muziek eist maar is in staat die tomeloze energie te geven als de muziek erom vraagt. Een prestatie van formaat.

Tot slot

Beide componenten leggen gewicht in de schaal. Het aanzienlijke fysieke gewicht van de combinatie die in totaal ongeveer 32 kilogram weegt is zeer zeker representatief voor het prestatieniveau ervan. Zowel de Antila als de Tucana dragen beiden dezelfde signatuur, een duidelijk teken dat de ontwerpers voor beide apparaten dezelfde ontwerptechnische en muzikale principes hanteren.

De Antila veegt wat mij betreft de vloer aan met iedereen die stelt dat er op het 16 bits/44khz digitale PCM-vlak geen ontwikkelingen meer plaatsvinden. Het revolutionaire DAC ontwerp zorgt voor een verregaande verfijning van signaal, hetgeen resulteert in een fenomenaal stabiele opbouw van het beeld, een enorm dynamisch contrast, een extreem lage noisefloor en het absoluut ontbreken van enige scherpte in het hoog. Digitale artefacten zijn nergens in het tonale spectrum te herkennen. Dit resulteert in een vloeiende, natuurlijke weergave waarin de klankkleur van stemmen en instrumenten op generlei wijze geweld wordt aangedaan.

Het goede nieuws wordt alleen nog maar beter als de Tucana gaat meezingen in het geheel. De richting die de Antila aanduidt wordt met succes gevolgd door de Tucana.

Deze geslaagde combinatie resulteert in een set waarbij het accent sterk ligt sterk op (tonale) natuurlijkheid, snelheid en kracht. Het sterkste punt is wat mij betreft het vrijwel holografische beeld dat het systeem weet te projecteren. Tot nu toe heb ik geen combinatie in deze prijsklasse gehoord die in staat is zo een fenomenaal stabiel stereobeeld te reproduceren in zowel breedte, diepte als ook hoogte.

Alweer blijkt de BBC een goede leerschool te zijn voor technici die het als een uitdaging zien om audioapparatuur te ontwerpen die voldoet aan de strenge eisen die een natuurgetrouwe muzikale weergave stellen aan de elektronica. Wat mij betreft hebben Lee Taylor en Mallory Nicholls al meteen bij de introductie van hun eerste elektronicaontwerpen een statement van formaat neergezet. Een statement dat hoge verwachtingen wekt ten aanzien van toekomstige ontwerpen. Wat mij betreft zijn de Antila en de Tucana de verrassing van 2007. Zij horen wat mij betreft bovenaan de shortlist te staan van iedereen die in op zoek is naar een hoogwaardige cd-speler en versterkercombinatie in de prijsklasse van om en nabij de 10.000 euro.