H.A.T. PH-2 phonoversterker

Na de voortreffelijke indruk die de, eerder op deze site door mij geteste, voorversterker van “Het Audio Team” (kortweg H.A.T.) op mij heeft achtergelaten, was het te verwachten dat ook een H.A.T. phono versterker een keer de revue zou passeren. Zeker omdat ik een grote liefhebber ben van vinyl en de langspeelplaat vrijwel elke dag koester. De H.A.T. phono is een handgebouwde versterker, die tijdens de bouw wordt ingesteld op het pick-up element waar hij voor gaat dienen. Vanwege de kerstperiode en de levering van behuizingen moest ik twee maanden geduld hebben, voordat ik de twee kastjes in het rek kon plaatsen. Nu maar hopen dat het wachten de moeite waard is geweest.

De PH-2 met PHS-2

Het Audio Team bestaat uit twee ontwerpers, Jaap Pees (Hanze Hifi) en Richard Herman (ex-Eringa Geluid). Zij ontwikkelen buizen versterkers die gebouwd en verkocht worden bij Hanze Hifi in Zwolle. De contacten voor H.A.T. lopen vrijwel altijd direct met Jaap Pees van Hanze Hifi. Zoals de afstemming dat de ter recensie gevraagde versterker gaat werken met een Phase Tech P-3 Alexandrite element. Een low output moving coil die het mooiste op 100 Ohm afsluit. In overleg met Jaap Pees en met de specificaties van Phase Tech in de hand wordt de versterking ingesteld op 71 dB. Iets dat later altijd nog te veranderen is, mocht ik in de toekomst een element aanschaffen dat of een andere afsluitweerstand nodig heeft of minder versterking.

De PH-2 phono versterker is opgebouwd met twee actieve versterker trappen. De eerste rond een paar ECC83 buizen, geselecteerd op lage ruis en gelijke triode helften. Ik tref in het recensie exemplaar fraaie Siemens CV492 buisjes aan. Daarachter de passieve RIAA correctie, bestaande uit een netwerkje van geselecteerde 1% weerstanden en condensatoren. De tweede trap, voorzien van een paar ECC81 buizen (Philips MiniWatt), is zowel versterker als buffer. De inzet van ECC81 draagt bij aan de lage uitgangsimpedantie van ongeveer 1 kOhm. Daardoor kunnen redelijk lange interlinks aangesloten worden op PH-2.

De basis versterking voor MM is 40dB. In de MC uitvoering past H.A.T. een paar Lundahl LL9206 step-up transformatoren toe. De totale versterking kan daarmee ingesteld worden op maximaal 76 dB, waardoor vrijwel alle bekende MC elementen toepasbaar zijn. Ook degene met zeer lage spanning afgifte. De met een trafo te bereiken totale versterking is naar wens op globaal 50, 60 of 70 dB in te stellen. Waarbij tevens de gewenste afsluitweerstand voor het element optimaal kan worden gekozen.

In de PH-2 schakeling zijn alle weerstanden standaard van Dale, condensatoren zijn Siemens MKP types. In een duurdere versie van de PH-2 past Het Audio Team MIT condensatoren toe en/of Vishay metaalfolie weerstanden. De versterkerprint is opgehangen aan veren om hem te ontkoppelen van trillingen van buitenaf. De print zelf is gedempt met bitumen, net als de behuizing van de PH-2. Ingangsbussen uiteraard verguld en geïsoleerd met teflon. Er is een aparte aardeaansluiting om de draaitafel te aarden, samen met de afscherming van armbekabeling.

De PH-2 voeding is extern gehouden ter voorkoming van brom afkomstig van de netspanning transformator. De trafo in de PHS-2 is ruim overbemeten en heeft een statische afscherming tussen de primaire en secundaire wikkeling. Zodat storingen uit het lichtnet onderdrukt zijn. De voeding die zorgt voor gestabiliseerde hoogspanning en gestabiliseerde gloeidraadspanning is net als het versterkerdeel met hoogwaardige componenten opgebouwd, waaronder Longlife elco’s van Philips en uitsluitend metaalfilm weerstanden.

De PHS-2 behuizing is net als die van de versterker gedempt. Via een afgeschermde kabel wordt de PHS-2 met de PH-2 verbonden. Naast de standaard versie van de voeding levert Het Audio Team tegen meerprijs een duurdere voeding met volledige door buizen gestabiliseerde hoogspanning.

De omlijsting van de H.A.T PH-2

De omlijsting

Na het vinden van een plaatsje, waar de gevoelige PH-2 geen brom kan oppikken, sluit ik hem aan op de bekabeling van mijn SME arm met een Phase Tech element. De arm staat op een Transrotor Super Seven speler. De losse voeding krijgt een plekje, 25 cm van de PH-2. Vanaf de PH-2 gaat een Crystal Cable Reference naar mijn H.A.T. LA2 Mk II voorversterker. Die op zijn beurt zowel een Ayon Audio 300B eindversterker als een Focal SW900 subwoofer van signaal voorziet. De luidsprekers die ik gebruik zijn Focal jubileum modellen uit de Electra Be reeks.

Ter vergelijk beschik ik over een E.A.R. 834P phono versterker die afsluit met 400 Ohm en eveneens rond 70 dB versterkt. De H.A.T. en de E.A.R. lijken in meer opzichten op elkaar. Beiden versterken met buizen, beiden gebruiken een trafo als MC pré pré en beiden behoren niet tot de meest bekende versterkers. Het Phase Tech P-3 Alexandrite element heeft eerder gespeeld met onder meer een Van Medevoort PHM3, een Edgar TP-305 en zeer recent met een Manley Steelhead phono versterker. De PH-2 krijgt eerst ruim de tijd om in te spelen, een proces dat gepaard gaat met een behoorlijke verandering in het geluid.

In de groef

Net uit de doos is de PH-2 heel erg nadrukkelijk aanwezig met een sound die recht in mijn gezicht staat te spelen. Vanaf het eerste begin strak, met veel details, ook hard en niet erg romantisch. Door de PH-2 veel te laten spelen, of gewoon aan te zetten als ik thuis ben, verandert dat karakter naar een weergave die verder van mij af staat, liever is, meer uitgewogen en nog meer details loslaat. Zonder te vervallen in een te analytische weergave vorm. Nog niet geheel tevreden zet ik het PH-2 versterkerdeel op Quadrasprire voetjes, wat duidelijk een verdere verbetering is op een glazen rek.

Eigenlijk bij toeval, tijdens het wisselen tussen E.A.R. en H.A.T., ontdek ik dat de PH-2 microfonisch is. Terecht verdenk ik de Siemens buisjes die het trillen van de veertjes doorgeven, veertjes waaraan de print is opgehangen. Ik besluit een oude Thorens truc uit te halen en de veren te dempen met stukjes schuimrubber. De print veert nu wat minder, de microfonie is weg en het aantikken van de PH-2 behuizing is haast niet meer te horen door de luidsprekers, zelfs niet als de volumeregelaar vol open staat. Het is deze opstelling waar ik gebruik van maak als ik de samenvatting van luisterimpressies neerschrijf in het onderstaande verhaal. Uiteraard bood Hanze Hifi direct aan andere buizen te zenden.
 
Het lijkt me passend het verslag te beginnen met Die Röhre in een set waar halfgeleiders uitsluitend een plekje vinden in de voeding van versterkers. Een opname op het Tacet label met werken van Corelli en Biber. Het orkest staat ruim opgesteld in de luisterruimte en bevindt zich op enige afstand van mij. Ik kijk het orkest in. De plaatsing is goed gedefinieerd zonder te strak te zijn. Een heel normaal beeld zoals dat in werkelijkheid ook voorgeschoteld zal worden. Ik kan zo hard spelen als ik wil, want de PH-2 heeft nog nooit gehoord van scherpte of onzuiverheid. Violen hebben een hoge mate van echtheid. Tussen de violen is er ruim plaats voor bas, cello en klavecimbel. Terwijl de kakofonie van Biber weergalmt, een drukke markt voorstellend, loopt het geheel nergens dicht. Juist dit stukje kan mateloos irriteren op de verkeerde set omdat het gespeeld is in disharmonie. Als daarna de solo viool boven alles uitstijgt krijg ik een grote glimlach op het gezicht. Het blijft speciaal om te luisteren naar “Röhren”.

Het King’s College Choir vervolgt met The Psalms Of David. Een groot koor dat uit vele stemmen bestaat, daarachter een zwaar orgel. De kunst die de PH-2 beheerst is het laten horen van individuele stemmen, zonder het geheel te ver uit elkaar te rafelen. De laagste tonen van het orgel staan in de kamer. Deze buizen hebben geen enkel probleem met de bas. De “S”- klanken van een koor, die net als in werkelijkheid aanwezig zijn, klinken mooi zuiver. De hoogte afbeelding is perfect. Net als de spreiding.

In de afgelopen weken is de PH-2 duidelijk ingespeeld geraakt. Ik ben benieuwd hoe ver dat nog zal gaan. Uitstekend is de kracht en overtuiging die deze phono versterker naar voren laat komen. Eigenschappen die veel verder gaan dan bijvoorbeeld een E.A.R. kan geven, maar achterblijven ten opzichte van een Manley Steelhead. Die laatste kost ruim drie maal meer dan de PH-2, een gegeven dat de zaak in het juiste perspectief zet.

Genieten van de PH-2

Genieten heeft meer zin dan appels met peren vergelijken en ik schuif Chopin onder de diamant. Een pianoconcert. Een groot orkest goed weergeven is geen sinecure. De vleugel levensecht afbeelden evenmin. Zoals daarnet zijn de orkestleden opnieuw te onderscheiden, met handhaving van een eenheid. Dan valt de vleugel krachtig in. Heel, heel fraai. Het is een machtig instrument, dat van subtiele aanslag tot crescendo zeer zuiver is gereproduceerd. De opname van Philips is geweldig fraai, de set weet dat weer te geven. Er zijn maar weinig aanslagen nodig om mij te doen beseffen dat de H.A.T. PH-2 een klein meesterwerk is in zijn soort. Hoewel hij dat minder opvallend en tekenend overbrengt dan de lijnversterker van hetzelfde merk. Een lijntrap die mij nog steeds elke dag verbaast. De PH-2 sluit naadloos aan op de LA2 Mk II en samen leggen ze de gehele structuur van het Chopin concert op haast onnavolgbare wijze bloot.

Meer piano van een geheel andere orde, op een stokoude en vrijwel versleten lp van Ella Fitzgerald. Tussen de spetters en het kraken door staat Ella te zingen of ze werkelijk auditie doet voor de soundtrack van: Let No Man Write My Epitaph. Zoveel gevoel ligt er in de opname en de weergave. De piano doet dienst als begeleiding, vaak meer niet. Het is Ella die de show volkomen steelt. Wat een stemweergave uit een paar buizen. Knap om spanningen van minder dan 0,00025 Volt naar dit niveau te tillen. Zonder ruis, zonder zoemen. Pas met de volumeregelaar vol open heb je wat ruis en resterende brom. Verwaarloosbaar, want de eindtrap zou op deze volumestand allang staan te clippen. Een gemiddelde van 80 dB op de luisterplek is hard genoeg om Ella op waarde te schatten en realistisch neer te zetten.

Waar ik de PH-2 eveneens mee heb leren waarderen zijn opnames met veel dynamiek. Ik heb een setje Sheffield “Direct-to-Disc” platen liggen met veel geluidjes en forse klappen. De buren kunnen misschien beter even boodschappen gaan doen als Harry James inzet met zijn big band. Scheurend koperwerk waar het spuug uitdruipt. Drums met ongenadige bekkens. Wegzakkend als een piano aan de slag gaat. De decibelmeter raakt de weg haast kwijt. Heerlijk hoe Harry zijn solo’s blaast. Naar voren getrokken, toch op enige afstand. De kracht spat van de plaat als de band telkens vol aanzet. Het staat rechtop in de luisterruimte. Een track als “Cherokee” is gewoon een feest om aan te horen. Wat ben ik blij dat ik nooit mijn lp collectie weg heb willen doen!

Nog een stuk jazz. The Three bestaande uit Joe Sample (piano), Ray Brown (bas) en Shelly Manne (drums). Een direct-to-disc van East Wind uit Japan. Ik zeg u, de PH-2 is geweldig voor jazz, net als eerder voor klassiek. Zeer detailrijk, razendsnel, vrij van dynamische compressie en uitermate direct. Moeiteloos is het kleinste geluidje van een bekken te horen, is de bas strak en staat er een piano die het geheel draagt. Stilzitten en concentreren valt niet mee als je eigenlijk mee wilt spelen, alles aan je beweegt op het ritme van The Three. Mis ik iets? Ik zou het niet weten, ik kan niets aanwijzen.

Het lekkere is dat de PH-2 zoveel informatie doorgeeft zonder in overdreven mate analytisch te zijn. Op mijn set slaat een te analytisch karakter snel door. Logisch, ik moet met de set recenseren en dat vraagt om een karakter voor het uiteen pluizen van eigenschappen. Maar net als u ben ik een liefhebber van muziek en staat die weergave voorop. Een juiste mix kan leiden tot veel muziekplezier, terwijl elk hoorbaar geluidje uit een instrument het gevoel van echtheid versterkt. Laat Het Audio Team maar schuiven. Die jongens bewijzen keer op keer precies te snappen wat ik zoek in apparatuur om mijn doel te bereiken.

Hebt u vroeger ook zo genoten van de zwoele stem van Sade? Dat kan nog steeds, ik haalde haar platen van de rommelmarkt en leg net “Diamond live” op de speler. Kosten voor de lp een enkele euro of nog minder. Te beginnen met snel slagwerk, een slepende sax, dan de stem van Sade die meesterlijk is weergegeven. Lekker om mee te swingen en op te dansen. Ze heeft iets speciaals in haar stem waardoor die nooit irriteert. Elke nuance is belicht terwijl de band roerig herrie maakt. Tot die heerlijke sax weer in komt en ik echt niet meer op de stoel blijf. Het komt mede door de snelheid en puntigheid van de weergave dat het ritme zo aanspreekt. Die eerste aanslag van instrumenten is zo belangrijk en dat laat de buizencombinatie perfect door.

Voor de ICT-ers onder ons: “de latency van de set is erg klein”. Daar bedoel ik mee dat noten niet langzaam inzetten en in volume toenemen, nee de maximale dynamiek wordt vrijwel gelijk gehaald. Bekend onder de noemer: korte stijgtijd. Over een stereobeeld geen klagen. Mooi los, op de juiste hoogte, breed tussen de muren en niet gevangen tussen speakers. Naarmate de PH-2 langer speelde steeds een beetje verder van mij af staande, zonder aan impact te verliezen. De PH-2 blijft groeien lijkt het. Dat ik veel details hoor is niet langer bijzonder, het is een vanzelfsprekendheid geworden als een H.A.T. in de set zit.

Met Dead Can Dance zak ik af in het labyrint. Een meesterlijke plaat die mijn vrienden mij graag zouden afnemen. Diep, heel diep laag. Heel breed in de ruimte. Percussie die als het ware naar je toekomt. Als ik al iets te klagen heb dan is dat hoogstens over de diepte in het stereobeeld. Dat zou nog wat beter kunnen weet ik uit ervaring. Maar om nou de vinger te wijzen naar de PH-2 gaat me net iets te ver. Het kan ook elders in de set zijn geslopen. Of mijn geheugen maakt het verleden mooier dan de weergave in werkelijkheid was. Het mooiste op dit moment is denk ik het laag, dat rolt echt over de vloer naar mij toe. Voelbaar, haast stroperig vloeibaar, heerlijk strak en gedetailleerd.

De onlangs vertrokken Manley Steelhead ging alleen nog een stapje verder in romantiek en presentatie. U weet daarvan de consequentie in euro’s. Ik kan heel lang en uitstekend leven met de H.A.T. PH-2 en PHS-2. Van het uitgespaarde geld ga ik lp’s zoeken. Of een fraaier element. Met moeite neem ik afscheid van Dead Can Dance, waardoor ruimte onder de pick-up arm ontstaat voor Suzanne Vega die “Marlene on the Wall” zingt. Op een mooie heruitgave van het inmiddels verdwenen Vivante label uit Londen. De stem is exact op maat. Niet te groot, niet te klein. Een drukke passage loopt niet dicht. Percussie is fijntjes, bas is ondersteunend. De stem van Vega is de gehele track lang 100% verstaanbaar. Geen makkelijk stuk muziek om weer te geven al lijkt dat vaak zo. Hoe beter de set, hoe meer de complexiteit naar buiten komt.

Nog één stuk, Fleetwood Mac, alleen maar omdat ik het zo leuk vind. U zou zelf moeten luisteren als u wilt weten wat ik nu beleef. Niks audiofiel en moeilijk. Het is een privé feestje met één bezoeker en de band. Ze spelen vanavond voor mij. Alleen al door het ritme aanstekelijk. Ga door, ga door.

Hoe heb ik het ge-H.A.T.

Ik heb met veel genoegen voor de tweede keer een ontwerp van Het Audio Team thuis kunnen beluisteren. Na de voorversterker, die mij tot op de dag van vandaag niet los kan laten, is het nu de phono trap die indruk maakt. Niet helemaal in de mate van de voorversterker, maar die beschouw ik als exceptioneel passend in mijn smaak en muziekbeleving. De H.A.T. PH-2 phono versterker met PHS-2 voeding is zonder meer heel erg goed. Hij verslaat tot nu toe gebruikte phono trappen (op één uitzondering na, zie tekst).

In het gelukkige bezit van twee topklasse platenspelers hecht ik enorm veel waarde aan vinyl weergave en volg continue een speurtocht naar betaalbare upgrades. De PH-2 is een dergelijke upgrade. Niet goedkoop, maar daarbij dient u zich te realiseren dat de PH-2 met liefde met de hand wordt gebouwd in Nederland. Dat de componenten eerste klas zijn, dat verdere verbeteringen in het verschiet liggen binnen de H.A.T.-lijn. Zonder te vergeten wat misschien het belangrijkste is van alles: de PH-2 wordt individueel aangepast op uw element. Of dat nu een MM type is, of zoals bij mij een low output MC element.

De H.A.T. PH-2 met PHS-2 halfgeleider voeding behoort tot een select gezelschap van voor velen nog net betaalbare high end producten. De PH-2 is geen zet-maar-neer-en-speel-doos. Ik heb wat moeite moeten doen met voetjes en plaatsing, om het beste geluid te krijgen en een bromvrije opstelling te vinden. Neemt u zelf die moeite, dan valt een (h)eerlijke muziekweergave u ten deel. Probleemloos aanbevolen in combinatie met andere H.A.T. producten, los eveneens probleemloos aanbevolen in een set die een buitengewoon fraaie phono versterker waard is. Gun uw speler/arm/element de lol van een PH-2. Anders krijgt u er spijt van.

Prijs:
In de geteste uitvoering 2500 euro
Tegen meerprijs zijn diverse opties leverbaar (zie tekst).

Informatie:
Hanze Hifi
Zwolle
Telefoon 038-4221333
Email jaap@hanzehifi.nl
Web www.hanzehifi.nl