Martin Logan Source hybride elektrostaat

De Amerikaanse electrostaat-specialist Martin Logan werd 25 jaar geleden opgericht door twee audiofanaten; Gayle Martin Sanders en Ron Logan Sutherland. "Sanders-Sutherland" werd overwogen als bedrijfsnaam maar uiteindelijk werd gekozen voor een samentrekking van hun middelste namen. Ron Sutherland ontwierp de elektronica voor de Monolith -hun eerste electrostaat die door Sanders in zijn garage werd gebouwd- en richtte enige jaren later Sutherland Audio op.

Gayle Sanders bleef doorsleutelen aan zijn elektrostatische ontwerpen en lanceerde het inmiddels fameuze CLS principe (Curvilinear Line Source) met horizontaal gebogen stalen statoren, zelf ontwikkelde dotering van het membraan en unieke isolatoren die dat membraan in zijn gebogen vorm houden. Alhoewel Martin Logan gedurende een aantal jaren een full-range model maakte (simpelweg CLS genaamd) is het van huis uit een leverancier van hoogwaardige hybride weergevers.

Bij een hybride electrostaat neemt een ingebouwde subwoofer het zware laagfrequent werk uit handen van het electrostatische paneel zodat beiden kunnen doen waar ze goed in zijn. Dat heeft tot gevolg dat zowel het rendement als de maximale geluidsdruk voor electrostatische maatstaven hoog zijn, waardoor de hybride Martin Logan`s zelfs met relatief lichte -maar stabiele- versterkers zullen werken. Behalve de prestigeuze CLX full-range electrostaat (met een navenant prijskaartje) maakt Martin Logan ook meer praktische weergevers voor muziekliefhebbers met een kleiner budget zoals het onderwerp van deze recensie, de Source.

Source

De Source behoort tot de Design Series en is in feite het Martin Logan instapmodel. De Design Series modellen zijn -in tegenstelling tot de ESL Series electrostaten- alleen leverbaar in Dark Cherry of Black vinyl-fineer (Martin Logan`s Custom Shop, met eindeloze afwerking-combinaties is alleen van toepassing op de ESL Series). Het recensiepaar was afgewerkt in het somber ogende `Black` vinyl (wat overigens richting donkergrijs nijgt). De Source heeft een CLS Generation 2 ESL-paneel met een horizontaal afstraalbereik van 30 graden, wat is te danken aan de gebogen constructie.

De Generation 2 panelen hebben een Polyethylene Terathylate (PT) membraan met een nieuwe, mechanisch meer stabiele dotering (daarnaast hebben de nieuwe panelen een vriendelijker impedantiegedrag). De huidige Microperf statoren hebben kleinere openingen die voor een groter effectief afstraaloppervlak en dus een beter akoestisch rendement zorgen. Het CLS-2 paneel wordt door middel van een zogeheten Airframe (een aluminium frame) met de baskast verbonden. Dat Airframe zorgt tegelijkertijd voor een meer rigide en akoestisch meer transparante constructie (de vroegere MDF frame`s omsloten de CLS panelen gedeeltelijk).

De constructie voelt inderdaad solide aan en de afwerking van het CLS-2 paneel is tadeloos, inclusief de keurig weggewerkte isolatiestrippen maar het vinyl fineer maakt dat de Source visueel een minder chique indruk maakt dan enkele van zijn prijs-collega`s zoals de Spendor S6e of de Neat Motive 1. En ligt het aan ondergetekende, of doet de vormgeving zelfs denken aan een uitschuif-GSM? Goed, genoeg over de styling & finishing; terug naar de technische ins & outs. Onder en gedeeltelijk achter het CLS-2 paneel bevindt zich de basreflex-kast die non-parallelle wanden heeft om staande golven te voorkomen.

De woofer, die zich achter een afneembaar frontje bevindt, is een zogeheten `long-throw` type met een papieren conus die bij 470 Hertz via een Vojtko wisselfilter het roer overhandigd aan het CLS-2 paneel. De Source is boven de 470 Hertz een gebogen dipool en gezien dipolen minimale zijwaardse afstraling hebben zullen er minder vroege reflecties via de zijwanden ontstaan. Wel zal hij verder van de achterwand moeten worden opgesteld dan een conventionele luidspreker (de Source is echter ontworpen om relatief gemakkelijk plaatsbaar te zijn). De Source staat op een omkeerbare sokkel waarmee de verticale afstraalhoek kan worden aangepast op de luisterhoogte. De meegeleverde ETC spikes zijn handig voor het optimaliseren van de opstelling. De 28 pagina`s tellende handleiding behoort tot de meest informatieve die hier de revue zijn gepasseerd; met opstel-tips, uitgebreide uitleg over akoestiek en zelfs de ESL-historie.

De Source wordt gevoed uit een externe 240>15 Volt adapter, iets wat men tegenwoordig vaker ziet bij electrostaten (zoals Final). De single-wire Martin Logan signaal-aansluitingen zijn prettiger in het gebruik dan de meeste USA aansluitingen en hebben zelfs 4mm (banaan) entrees. De nominale impedantie is 5 Ohm (minimaal 1,6 Ohm bij 20 kiloHertz) en de gevoeligheid zorgt voor een geluidsdruk van 90 dB (bij 1 Watt aansturing, op 1 meter). Het frequentiebereik loopt van 42 Hertz tot 22 kilohertz en de afmetingen zijn: 130 bij 24,5 bij 37 centimeter (HXBXD). De Source is geen vedergewicht, hij weegt maar liefst 21,4 kilo per stuk.

Luisteren

Bij deze willen wij Multifoon HiFi bedanken voor het uitlenen en afleveren van hun eigen Source weergevers, over service gesproken! Het recensiepaar was reeds ingespeeld maar werd eerst 48 uur `opgeladen` aan het lichtnet, voor optimale prestaties (bij minimale oplading kunnen electrostaten klinken alsof ze bloedarmoede hebben). Dit zijn weergevers die met extra aandacht en met een redelijke afstand tot de achterwand moeten worden opgesteld, waarvoor men auditief rijkelijk wordt beloond (hier stonden ze uiteindelijk 90 centimeter van de achterwand).

Van het Michael Hedges album Aerial Boundaries werd de gelijknamige track beluisterd. Deze mooie gitaartrack werd op bijzonder plastische wijze en met een goede `drive` gepresenteerd. Het complexe snarenspel werd met gemak ontrafeld waardoor elke greepwisseling duidelijk naar voren kwam. Het uitklinken van de snaren en de daarop volgende nagalm waren lang hoorbaar en klonken zelfs vrij rijk; er was geen sprake van een uitgebeende weergave (een `truc` die sommige fabrikanten toepassen om meer luchtigheid te veinzen). De basreflexkast voerde bij tijd en wijle de boventoon waardoor het zoemen van de bassnaren bij luide passages een meer brommend karakter kreeg.

Het verder van de achterwand plaatsen van de Source weergevers veranderde daar weinig aan. De oude Martin Logan Aerius gaf deze track -dankzij een gesloten baskast- met meer grip weer, zij het met een droger en slanker karakter in de hogere frequenties. De Source wist de spanning en cadans van deze track zeer goed over te brengen. Om te kijken (horen) hoe deze Martin Logan`s zouden reageren op minder verfijnde opnames werd de U2 cd All That You Can`t Leave Behind tevoorschijn gehaald, om de track In A Little While te beluisteren. De intro, mooi gespeeld door gitarist The Edge, kwam op directe en overtuigende wijze naar voren terwijl het kenmerkende zanderige stemgeluid van zanger Bono goed uit de verf kwam. Bij de drums klonken de trommels elastisch en luchtig, terwijl de kickdrum met een flinke `push` maar ook wat afgerond werd gepresenteerd. Het geheel kwam zowel energiek als soepel naar voren en bleef ook bij een vrij hoog afluisterniveau prettig om naar te luisteren.

De Talk Talk LP The Colour Of Spring werd op het Schotse vilt gelegd zodat de track I Don`t Believe In You kon worden afgetast. De drumintro kwam flink impulsief en `vrij` over. In feite kan de eerste indruk met deze muziek in één woord worden samengevat: zelfverzekerd. De gekweld klinkende zang van Mark Hollis werd op overtuigende wijze vertolkt en de verschillende instrumenten kregen elk hun eigen stuk ruimte zonder van elkaar afgescheiden te zijn. De expressieve drumweergave bleef het meest indrukwekkende facet maar ook de gitaar en het orgel kwamen met een goede zeggingskracht naar voren. Dit is echt dé muziek voor deze weergevers; waar veel luidsprekers dit Talk Talk album tekort doen door het té droog en mechanisch te laten klinken werd deze muziek door de junior Martin Logan`s op plastische en energieke wijze gepresenteerd. Foutloos? Nee, maar wel dusdanig meeslepend dat hele albums werden uitgeluisterd.

De Linn SACD Notes From A Hebridean Island van de folk-group MacKenzie (met vrouwelijke zang, percussie en harmonium) liet een bijzonder helder en ruimtelijk klinkende samenzang horen. De bodhran (grote framedrum) kwam tegelijkertijd luchtig en stevig over terwijl het harmonium wat minder duidelijk uit de verf kwam dan met de Studio 2SE weergevers. Het geheel klonk tamelijk `forward` maar kreeg ook een ruim bemeten stereobeeld mee. Al met al een pittige weergave, die eerder uitnodigend dan vermoeiend was. Nog meer dan bij conventionele weergevers uit deze prijsklasse zijn de uiteindelijke prestaties van de Source afhankelijk van de gekozen versterker.

De voor deze recensie gebruikte Exposure bleek een uitstekende kandidaat en hetzelfde geldt overigens voor andere Exposure modellen (elk model zal behalve de `huis`-klank natuurlijk zijn eigen karakter hebben). Versterkers met een onevenwichtige toonbalans of een intolerantie voor flinke impedantiesprongen kan men beter vermijden. Andere relatief betaalbare kandidaten zijn bijvoorbeeld te vinden bij Rogue en Naim. De Source is echter geen mega-moeilijke belasting en ook de betaalbare -maar stabiele- NAD 325BEE zal hem kunnen aansturen.

Conclusie

De Source is een vloeiend klinkende weergever met een verbijsterend goede stemweergave. Hij behandelt het hoge laag op minder luchtige en transparante wijze dan het midden maar de afstemming is desondanks goed gekozen; de Source ligt over zijn gehele bandbreedte prettig op het gehoor. Een gesloten baskast had ongetwijfeld voor een meer gearticuleerde laagweergave met betere grip gezorgd en in deze prijsklasse bevinden zich andere zeer goede weergevers die vaak in vrij exotische houtfineren zijn afgewerkt.



De Source heeft echter een uniek elektrostatisch paneel met een weergave die absoluut verslavend kan zijn. Deze electrostaat presteert dusdanig goed, dat hij muziekliefhebbers met een groter budget kan verleiden tot een auditie van één van de meer kostbare Martin Logan modellen (die wel een brede keus aan afwerkingen bieden). Een bijzonder High-End instapmodel met een niet gering prijskaartje maar ook niet geringe prestaties.

Importeur Martin Logan: Audio Quartet; www.audioquartet.fr
Verkooppaarprijs Martin Logan Source: 2350 euro.