Xindak LP1.0 Phono versterker

Tijdens omzwervingen bij dealers kom je soms dingen tegen die gelijk aanspreken. Vanwege het uiterlijk, de te verwachten eigenschappen, de prijs of een willekeurige andere reden. Zo viel mij ineens de Xindak LP1.0 phonoversterker op. Dikke frontplaat, dikke achterplaat. Twee kastjes, tot één geheel gesmeed via de voor en achterplaat, met een pijpje tussen de kastjes.

Meegeleverde informatie was: "Goed geluid, gescheiden opgebouwd en een MC step-up is leverbaar. Meestal wordt de Xindak gekocht om op te waarderen". Daarmee groeide het plan de Xindak aan te schaffen en te laten modificeren. Dat laatste kostte door omstandigheden nogal wat tijd, maar het is allemaal goed gekomen.

De Xindak LP1.0 phonoversterker is gemaakt rondom een buizenschakeling. De kast bestaat uit twee losse delen. De ene helft is voor de voeding, het andere (volkomen) gescheiden deel bevat de MM phonoversterker. De voeding is erg goed, dat laten de metingen zien. Zo vrij van brom als maar mogelijk. Wat mede te danken is aan twee flink uit de kluiten gewassen smoorspoelen. De voeding is volledig gestabiliseerd en heeft voldoende power om meer gloeistroom te leveren dan de standaard geleverde buizen vragen. Dat geeft ruimte voor experimenten in die richting. De versterker zelf is opgebouwd rond een Matisse-schakeling. Fijn om te weten.

Alleen laat noch Xindak noch internet iets meer los over wat een klassieke Matisse-schakeling is. Het laat zich niet achterhalen aan de hand van de schakeling. Xindak maakt gebruik van een dubbelzijdige printplaat en spuit de plaat aan beide kanten zwart. Wat we weten, is dat de schakeling een versterking geeft van 42 dB, waarmee hij alleen geschikt is voor MM elementen of high output MC-types. De versterkingsbuis is een Chinese ECC83, zonder aanduiding wie hem maakt, gevolgd door een buis om de uitgangsimpedantie te verlagen naar een aanvaardbaar niveau, een ECC82 van Electro Harmonix. De gebruikte componenten zijn voorbeeldig gekozen. Rubycon condensatoren en metaalfilm 1 Watt weerstanden (Beyschlag of een kloon).

De aansluitingen zijn fraai, de lay-out is netjes, kortom zo op het oog is er niets aan te merken op de Xindak LP1.0, zeker niet als je de prijs van 595 Euro in aanmerking neemt. Voor het luttele bedrag van 149,50 Euro zijn losse MC step-up trafo’s te koop. Ik koos voor 26 dB types met een verhouding van 1:20. Het enige nadeel is, dat een extra interlink nodig is. De bekabeling van de arm in de MC step-up, dan van de step-up naar de LP1.0. Vervolgens naar de voor-/regelversterker.

Indruk vóór de modificatie

Natuurlijk wilde ik weten hoe de Xindak klinkt zonder dat we er iets aan hebben gedaan. Tot mijn beschikking had ik een V.Y.G.E.R. draaitafel, met een SME 312 arm en een Goldring Eroica element. De Xindak sluit ik met een Siltech MXT New York interlink aan op een PrimaLuna PL2, terwijl ik tussen de step-up trafo’s en de LP1.0 een Crystal Cable Piccolo gebruik. Luidsprekers zijn Ruark Sabre III monitors, gesteund door een Dynaudio 250 subwoofer. Ter vergelijk heb ik een Esoteric Audio Research (EAR) 834P DeLuxe phonoversterker staan, uitgerust met NOS Telefunken buisjes. De EAR sloot ik aan met een Supra LoRad netsnoer, de Xindak met een Läpp. Dat bleek achteraf niet handig te zijn, de LoRad heeft een zeer positieve invloed op de Xindak en haalt zowel scherpte als slissen weg. Maar goed, dat hoort tot het upgrade-verhaal. De EAR heeft een volumeregelaar, zodat de EAR en de Xindak exact op een gelijk volume gezet kunnen worden; de meest eerlijke vergelijking. Daarbij ga ik uit van een zuivere toon van 1 kHz.

Als ik een LP van Ulla Meinecke draai, is de Xindak qua dynamiek de meerdere van de EAR. Veel details zijn opvallend aanwezig, meer zelfs dan met de EAR opvallen. Echter, uit de EAR is het geluid ronder en natuurlijker. Knippen van vingers is op de Xindak eigenlijk niet als zodanig herkenbaar. Het lijkt meer op percussie. Toch geef ik de voorkeur aan de Xindak op dit eerste gehoor. Vervolgens een LP van Holly Cole. Duidelijk, de EAR is heer en meester met Holly. Fraaiere stem, ronder, aantrekkelijker, meer diepte, meer nuance. Raar dat de details, waar de Xindak net mee kon winnen, zich ineens niet meer naar de voorgrond dringen. Was een blinde test met Ulla wellicht lastig geweest, met Cole zou ik de EAR en de Xindak blindelings uit elkaar kunnen houden. Ik geef de Xindak hier zelfs de kwalificatie “slissend en neigend tot scherpte” mee (met dank aan het Läpp netsnoer, ontdekte ik later). Vat u dat niet verkeerd op, het gaat steeds om nuances die naast elkaar breed worden uitgemeten, maar in de praktijk meevallen.

Ook Jheena Lodwick heeft meer body en een natuurlijker klank met de EAR. Microdetails lijkt de Xindak beter te doen. Vanwege zijn oplossend vermogen, omdat hij iets scherper is en omdat het laag terughoudender is. Met de EAR hoor je veel beter wat Jheena doet met de microfoon. Op de Xindak zingt ze, op de EAR is het een performance. Het laag van de EAR is echt beter. De EAR luistert tot nu toe prettiger, is meer romantisch. Liever, meer naar de luisteraar toe, koesterend. De Xindak is rauwer. Datzelfde herken ik met het Ray Brown Trio. De Xindak is minder verfijnd. Lijkt wel sneller er puntiger. Iets ruwer in de weergave. De lage tonen weergave blijft minder dan van de EAR. Detailweergave is zonder meer vergelijkbaar. Piano mist de rijkdom van de kast met de Xindak, maar wint in de hoge registers. Heeft wat meer dynamiek. Plakt bovendien meer aan de speakers. Dat maakt plaatsbepaling eenvoudiger dan met de EAR. Met de EAR is het geluid meer diffuus. Leuk, die plussen en minnen van beiden. Pluspunt van de Xindak is: het oplossend vermogen, de openheid, de snelheid en dynamiek. Minpunt is de neiging tot scherpte, het zwakkere laag. De EAR is ronder, aardiger, maar heeft duidelijk als minpunten: rommelige indruk, druk op de oren, kleiner oplossend vermogen. Midden-laag is in de plus met EAR, die het geluid voller maakt. Persoonlijk denk ik, dat de Xindak dichter bij een live performance komt dan een EAR. Met Fleetwood Mac is een EAR te beschaafd en gepolijst. Al kun je daar langer naar luisteren dan naar een Xindak.

Een paar opmerkingen. Ik heb de phono trappen ook beide geprobeerd met de Xindak step-up trafo, door de EAR op de MM stand zetten en de Xindak trafo gebruiken. Dat geeft een iets ander beeld. De rondheid van de EAR komt duidelijk voor een groot deel uit de trafo. De interne trafo’s zijn zeker fraaier dan die van de Xindak. De Xindak- en de EAR-schakeling kruipen daarmee dichter naar elkaar. In grote lijnen blijft overeind, dat de EAR liever en romantischer is, de Xindak dynamischer, sneller, puntiger. Kritischer voor de opname. Misschien dat ik voor een MM element de Xindak zelfs boven de EAR stel. Maar omdat ik niet beschik over een MM element is dat een aanname en is er geen bewijs of zekerheid. Wat het vergelijken allemaal niet eenvoudiger maakt, is dat de EAR met MC-elementen afsluit op 500 Ohm en via de Xindak step-up trafo slechts tegen 125 Ohm. Het ruis- en bromniveau van EAR en Xindak zijn zo op het gehoor gelijk. Dat is voorwaar een pluim voor de veel goedkopere Xindak waard. Wie met MM speelt of high output MC zie ik niet voor minder geld slagen met een volledige buizenschakeling, voeding in een semi-separate kast, etc. Met 42 dB versterking komt zelfs mijn low output Goldring nog een heel eind, aangesloten op een PrimaLuna PL2.

Het allerlaatste: in de EAR zitten Telefunken NOS buisjes die op het gehoor zijn uitgezocht en veel beter presteren dan de originele EAR buizen. Zelfs een stuk beter dan JJ ECC803S buizen, die geselecteerd voor de EAR zijn gekocht. In de Xindak zitten nog steeds de merkloze ECC83 buizen uit China en ECC82 van Electro Harmonix. Beide geen NOS maar gloednieuw. Daar valt dus winst te behalen. In deze eerste opzet ging het mij om een vergelijk tussen wat ik uit de EAR haal en wat zo uit de Xindak-doos komt (na ca 100 uur aanstaan). Ik verwacht, dat de Xindak beter kan spelen met een leukere buis. Dat komt straks aan bod, als de Xindak uit elkaar gaat en op de werkbank van DHTRob komt te staan.

Modificatie

Hoewel het voorgaande mogelijk anders doet vermoeden, ben ik niet bezig met een shoot-out tussen Xindak en EAR. Wat ik nodig heb, is een vaste referentie waar ik op kan terugvallen als de Xindak eenmaal is gemodificeerd en weer aangesloten kan worden. Voor de modificatie gaat de LP1.0 naar een goede bekende in de wereld van zelfbouw en modificeren, Rob Hubertse, beter bekend als D(irect)H(eated)T(riode)Rob. Van DHTRob komen al snel een paar opmerkingen. Hij prijst de kwaliteit van de onderdelen en het niveau dat de Xindak haalt. Omdat de voeding ruim is opgezet en volkomen bromvrij, blijft hij daar van af. Via metingen blijkt de RIAA correctie nagenoeg perfect te zijn. Reden genoeg om ook van de phonoschakelingen zelf af te blijven en alleen onderdelen te vervangen door betere types.

De meest simpele stap is het vervangen van de naamloze ECC83 buisjes door (in mijn geval) equivalente Siemens CV492 types. Waarna de EH ECC82 plaats maakt voor Valvo NOS types (= Philips productie). Beide buizen vullen elkaar aan en zorgen voor meer details, meer definitie. De Siemens buisjes zijn erg detailrijk, maar ook erg helder van klank. De Valvo haalt geen detail weg, klinkt wel donkerder en voller. Waarmee ze perfect op elkaar aansluiten om tot een neutrale balans te komen. Dat heb ik met een schuin oog afgekeken van een phonoversterker van Het Audio Team. Het resultaat is meer "push" en "punch". Instrumenten die verdwenen, of op vervorming in het vinyl leken, komen tot leven. Met de buizen kunnen we nog een stap verder, door ze niet zomaar in de buisvoeten te zetten maar er Allnic Absorb-GEL buisdempers onder te gebruiken. Meer plezier, meer muziek, details in de overtreffende trap. Opgevoerde dynamiek.

Een korte uitleg over de Absorb-GEL is op zijn plaats. Een Absorb-GEL buisdemper werkt niet zoals een ring om een buis. Het is een opzetstukje dat tussen de buis en de buisvoet komt te zitten. De buis wordt mechanisch volledig ontkoppeld van de ondergrond, omdat zijn pennen rusten in een eigen buisvoetje dat “hangt” in gel. Met draadjes is dat buisvoetje verbonden met de pennen in de Allnic voet, die past in de buisvoet op de print. Absorb-GEL heeft een beperking: als de buis teveel stroom trekt, wordt het opzetstukje te warm en verbranden de inwendige draadjes.

De Absorb-GEL is vooral geschikt voor ECC81/82/83/88 types. Niet voor een stuurbuis als de 5687 of een 7044. Absorb-GEL is niet goedkoop, heeft echter als voordeel dat je niets hoeft te solderen of te veranderen. Overzetten in een andere versterker is een fluitje van een cent. De aanschaf is dus voor heel lange tijd. Lastig kan zijn dat de buis ca. 2 cm hoger staat. Bij de Xindak past de kap dan niet meer. Met een pons maakten we gaten in de kap, waardoor de buizen net iets boven de behuizing uitsteken. Het resultaat van die ingreep: een veel fraaier uiterlijk met sexy, net zichtbare buisjes.

De schakeling laten we zoals afgesproken zoveel mogelijk in tact. Wat we aanpakken, zijn de kathodeweerstanden en de koppelcondensatoren in de uitgang. De Beyschlag (?) weerstanden ruilt Rob voor Allen-Bradley kooltypes. Tegelijk haalt hij de Wima MKS condensatoren er uit. Het leek alsof per kant twee condensatoren van 1 µF in serie waren geschakeld, maar dat bleek niet het geval. De schakeling heeft een middenaftakking tussen de twee Wima’s, met drie weerstanden in serie, waar andere onderdelen mee verbonden zijn. Zonder schema voorhanden blijft het een raadsel waar dat voor dient. Mogelijk een tegenkoppellus met het RIAA-circuit. Het zet wel het plan op de kop. Rob wilde de twee Wima’s vervangen door één enkele Obbligato-Cap film-in-olie condensator. Bij gebrek aan vier identieke exemplaren grijpt hij naar Aerovox papier-in-olie types van 1 µF. Waarmee de originele schakeling behouden blijft. Met dubbelzijdig tape zet hij de vier condensatoren vast. Intussen mopperend dat de dubbelzijdige print van Xindak zich niet echt leent voor het uit-en insolderen van onderdelen.

Voorzichtigheid is geboden. Telkens luisteren we of elke stap die we doen inderdaad een verbetering is. Gelukkig zijn we het daar unaniem over eens. Veel hebben we dus niet gedaan, omdat de Xindak technisch een uitstekend apparaat is. De stelling van Rob is: ga niet repareren wat niet kapot is. Verbeter slechts daar waar het winst kan opleveren. Met name de koppelcondensatoren komen vaak in aanmerking. MKS heeft een eigen klank, die muziek “technisch” maakt, terwijl papier-in-olie veel meer organisch klinkt. Het is ondenkbaar dat een fabrikant de tweedehands markt afzoekt naar bijvoorbeeld Aerovox condensatoren. Een fabrikant zal kiezen voor beschikbaarheid in series. Hetzelfde gaat op voor NOS buizen, of hij moet zelf een enorme voorraad hebben liggen. Dat zijn bij uitstek de winstpakkers voor wie zelf de soldeerbout ter hand neemt en/of moeite en tijd wil investeren om met buizen te experimenteren.

Kosten

Om de kosten in beeld te brengen dient het volgende ruwe staatje:

Totaal ongeveer 1000 euro, voor een MC phono versterker met 42 + 26 = 68 dB versterking (gelijk aan 125 x 20 = 2500 maal). Het netsnoer laat ik even buiten beschouwing, want juist voor die kabels gaat op: zoveel hoofden zoveel zinnen (al durf ik een lans te breken voor een Supra LoRad/Xindak combinatie). Voorwaar niet al te veel geld voor een volledige buizen-phonoversterker. De vraag is nu: "Welk eindresultaat we hebben behaald?"

Opnieuw luisteren en luisteren

De opstelling is vrijwel gelijk als destijds. Nieuw is, dat ik de Siltech MXT interconnects ruil voor Linn Analogue, omdat die in deze setting lekkerder klinken. Ik zorg dat beide phono’s een eigen Supra LoRad kabel hebben. Het element is ditmaal een Transrotor Cantare. Neem Ulla maar weer bij de kop. Wat anders is geworden, is het vermogen dieper in de details te gaan, een natuurlijker geluid neer te zetten. Maar ten opzichte van de EAR verliest de Xindak, wanneer het om een groot stereobeeld gaat. De EAR heeft daarin iets heel speciaals meegekregen van Tim de Paravicini. Toch zijn de beide phonotrappen dicht naar elkaar gegroeid en is het een kwestie van smaak, welke ik op de lange duur prefereer.

Ik experimenteer nog wat verder: fase omkeren van het netsnoer, wel of niet een SEEC filter gebruiken in de stroomtoevoer. Het resultaat van de stekker omdraaien is een groter beeld, met een bijna overdreven grote Holly Cole die zingt. Het SEEC filter haalt de nare slisgeluiden weg, die in de Xindak zitten met deze plaat. Ik hou er nu mee op de phono’s te vergelijken. Ze zijn anders ten opzichte van elkaar. Welke is beter? Dat is maar de vraag. De Xindak is bijvoorbeeld directer en sneller. De EAR is romantischer, ronder, eerlijker, maar daarmee ook minder opwindend. Ik ga vanaf nu verder met de Xindak.

Nieuwe muziek, nieuwe indrukken. Sara K. zingt haar Water Falls en het valt me op, dat het laag niet zo heel diep gaat. Verder is de piano heel mooi, staat de stem als een huis in het geheel. De tweede stem is prachtig aanwezig, beter dan ik mij herinner met de Xindak in de oorspronkelijke vorm. Het is allemaal heel erg aangenaam om naar te luisteren. Heel compleet. Ook de harp staat centraal en is als zodanig eenvoudig herkenbaar. Het zijn de stemmen die de show stelen op deze plaat. De Xindak heeft de neiging, het middengebied naar voren te brengen. Vandaar de kritische opstelling wat stroomtoevoer betreft en de indruk, dat het laag achterblijft. Het midden maakt de weergave heel open en vol met details. De eerlijkheid gebiedt te zeggen, dat de Xindak een beetje aan de speakers kleeft (dat doet een EAR helemaal niet). Ik hoor precies wat de Ruark luidsprekers doen en waar zij staan. De meespelende sub van Dynaudio mag een streepje hoger in volume dan normaal. Iets vetter is aangenaam. Langzaam raak ik gewend aan de Xindak, hij doet echt zijn uiterste best mij plezierig te vermaken. Ik kan niet anders zeggen dan dat hij daar prima in slaagt.

Gezien het aantal variabelen in vinylweergave (platenspeler, arm, element, afstelling, versterker, speakers, akoestiek) is een definitief oordeel haast niet te geven over een phonoversterker. Er zijn echter dingen die je wel uit ervaring kunt bepalen. Bijvoorbeeld met de Carpenters, op Sing maken ze dankbaar gebruik van een kinderkoor. Soms kun je elk stemmetje toewijzen aan een kind en de leeftijd inschatten. Dat haalt deze set niet. Is dat alleen de Xindak? Nee, het is het geheel. Een track verder is het puur genieten met This Masquerade. De piano is duidelijk het elektronische ding van Richard Carpenter. De fluit op het randje van overstuurd de microfoon in. Zet de Xindak in als phonoversterker en de vraag "vinyl of cd" is binnen 5 minuten beslecht in het voordeel van de lp.

Een nieuw element

Misschien was u even met de gedachten ergens anders. Mooi, want ik heb in de tussentijd het Transrotor Cantare element verwisseld voor een Phase Tech P-3 Alexandrite, die een heel wat hoger prijskaartje heeft. Dezelfde Carpenters zijn nu meer volwassen. Meer kinderstemmen die "kind" zijn. Elektrische piano is veel voller en heeft veel meer klank, wat bewijst dat een phono trap het eindresultaat slechts ten dele bepaalt. Van de Transrotor naar de Phase Tech is een veel grotere stap dan van de EAR naar de Xindak. Althans nu, na de modificatie. Meer rust, meer detail, rijker en natuurlijker. Fraai dat de Xindak dat uitstekend weet te volgen en weergeeft tot in de finesses.

Ik maak dankbaar gebruik van de doorzichtigheid van de Xindak om het element helemaal netjes in de arm te hangen. VTA moet worden bijgesteld. De arm gaat wat omhoog. Meer echo op de stem komt tevoorschijn. Een ratel heeft wat meer hout. Het dieptebeeld is nu beter. De Phase Tech is bepaald geen F-1 auto en spoort slecht. Naalddruk naar 2.0 gram. Niets meer aan doen. Prettige bijkomstigheid is, dat de Phase Tech het liefste afsluit rond 100 Ohm, de Xindak met zijn trafo’s komt op 125 Ohm. De ideale match met de niet instelbare Xindak. Morgenavond fris beginnen met andere soorten muziek voor de laatste indrukken.

Ik pak de volgende dag een voor mij oude bekende. Dire Straits met Brothers In Arms. Misschien afgezaagd, maar ik ken elke noot en elke nuance van de plaat. Wat de Xindak met de P-3 voorschotelt, is een heerlijke mix van snelheid, rust in het geluidsbeeld, stage en veel details. Het stereobeeld is erg goed. Hoogte op maat, diepte verder dan ik gewend ben in deze ruimte, breedte laat iets te wensen over. Knopfler staat naar voren, zijn gitaar gaat daarin mee, de band achter hem met percussie echt achterin. De bastonen zouden krachtiger mogen, maar op dit niveau blijf ik wel langer vrienden met de buren. Ondanks de relatief bescheiden versterker, de monitorluidsprekers en de kleine subwoofer staat er een set van formaat voor mijn neus. Dat is te danken aan de bron, vanaf de diamant tot en met de phonotrap. De titeltrack van de plaat is goed in attack, puntig, grommend aan het begin, met een dijk van een stem.

Snel een volgende uitgekauwde plaat, Juliette Gréco. Haar stem heeft net niet de klank die een echte high end set neetzet. Maar ik zit er toch dicht tegenaan. Ruimte is goed, details voldoende op de voorgrond. Stem in hoge mate in bedwang. Hartje Parijs in mijn luisterruimte? Ja, bijna. Dat is knap van de Xindak LP1.0 en van Rob, de man die tot dit niveau modificeerde op basis van luisteren en kennis van (buizen)elektronica. Met deze plaat pas ik nog een laatste tweak toe. Quadraspire voetjes onder de mc step-up trafo’s voor een beetje verfijning. Verdikkeme, het helpt nog ook. Wat is audio toch een wonderlijk iets. Ik ga stoppen met de lofzang op de Xindak met Fleetwood Mac. Ooit was deze plaat voor de Xindak in ongemodificeerde vorm te scherp, te kaal, te heftig en tegen het schelle aan. Nu is het anders. Meer impact, weg schelheid, gebleven is de live-indruk die Fleetwood Mac weet op te wekken. Het speelt en leeft voor mijn neus. De taak zit er op. Het luisteren is klaar, het ombouwen is klaar, het opbouwen van de set is klaar. De recensie is klaar!

Upgraden of niet

Laat ik vooral duidelijk zijn, de Xindak LP1.0 phonoversterker met bijgekochte MC10-26 dB step-up transformatoren leveren heel veel kwaliteit voor een bescheiden bedrag. Het eerste dat u zeker moet doen, is de Chinese ECC83 (12AX7) buisjes vervangen door iets fraaiers, zoals een Siemens CV492. Of misschien een buisje dat begin 2009 uit de oude Mullard fabrieken gaat komen. Het geeft voor weinig geld een leuke verbetering.

Voor elementen als een Goldring Eroica LX of een Transrotor Cantare bent u daarmee in eerste instantie klaar. Wilt u beter en heeft u een beter element, zoals een Phase Tech P-3 of een Transfiguration Axia, dan kan de Xindak LP1.0 naar een duidelijk hoger niveau worden gebracht. Allnic Absorb-GEL is de eerste stap, te plaatsen onder alle vier de buisjes, zeker onder de ECC83. Dan de koppelcondensatoren vervangen door papier-in-olie en eventueel de metaalfilm kathodeweerstanden ruilen voor de betere kooltypes. Een netfilter ervoor, een veel beter netsnoer toepassen. De kosten voor nieuwe interne onderdelen bedragen zo’n 250 euro exclusief arbeidsloon. Geld dat u bespaart als u zelf kunt en wilt modificeren (en belangrijk, het recht op garantie wilt verliezen).

Het resultaat, dat u daarmee bereikt, zal u verbazen. Geen brom, geen ruis, weinig last van plaatruis is standaard. Na modificatie: extra veel details, een heerlijk natuurlijk resultaat. Veel meer dynamiek. Een wat naar voren geplaatst geluid met een volwassen middengebied. Geen drukkende bas meer (niet altijd last van gehad, dat was afhankelijk van het bronmateriaal), geen nare randjes die de oren vervelend kietelen. De resultaten van een gemodificeerde Xindak LP1.0 bereiken een volwaardige werkelijkheidsweergave. Mooi vanaf vinyl, het zwarte goud blijft onverslaanbaar.

Prijs:
Xindak LP1.0 - 595 euro
Xindak MC10-26 dB step-up - 149,50 euro
Upgrade kosten - 250 euro

Importeur:
Hifi4you
Web: www.hifi4you.nl
Mail: info@hifi4you.nl
Telefoon: 06 25366365