NAIM HDX
Salibury in het Engelse Wiltshire is een bijzondere plaats. Niet alleen door de prachtige cathedraal en de nabijheid van mystieke oorden als Stonehenge en de grote afbeeldingen van witte paarden op de heuvels maar ook als bakermat van Naim Audio Ltd. Naim maakt al jaren sober uitziende hoogwaardige audio apparatuur. De Naim ontwerpen mogen er aan de buitenkant weinig opzienbarend uitzien, aan de binnenkant is dat absoluut niet het geval. En bij de hier besproken Naim HDX gaat dat nog een stapje verder.
De HDX is een harddisk speler. Het is dus geen server en het is geen cd speler ook al kan het apparaat beide functies wel uitvoeren. Nee, de HDX blijft een audiofiele harddisk speler. De buitenkant van de 43,2 cm x 8,7 cm x 31,4 cm grote en 10,8 kilo zware speler is zoals alle Naim elektronica van matzwart aluminium. De kast is 5 millimeter dik en is als een envelop om het chassis heengeschoven. Waarom dit zo is uitgevoerd zien we later. De voorkant is uiterst sober op het eerste gezicht. Links de lade van de cd speler met daaronder een USB ingang, rechts een aanraakscherm van ongeveer 10 cm x 6 cm en twee schakelaars, een voor standby en een voor het openen en sluiten van de cd lade. Uiteraard heeft het verlichte Naim logo ook een plekje midden-voor gekregen.
Aan de achterkant is veel meer te beleven. Links de IEC ingang met daarboven de hoofdschakelaar en daarnaast een ventilator. Dan volgen een viertal aansluitingen die al meer over de speler gaan verklappen: een muis en een toetsenbord ingang, een seriele interface aansluiting en een VGA beeldscherm uitgang. De volgende aansluitingen zijn vier USB poorten, een S-video en een composiet uitgang en een ethernet aansluiting. Verder naar rechts zitten een coax S/PDIF en een TOS digitale uitgang, een aansluiting voor een externe voeding en een paar RCA audio uitgangen. Geheel in Naim stijl is er ook nog een DIN type uitgang aanwezig. Als laatste zit er aan de achterkant nog een uitgangskeuze schakelaar en een schakelaar om de aarding van de analoge uitgang al dan niet zwevend te laten zijn.
Uit bovenstaande opsomming van de aansluitmogelijkheden blijkt al snel met de muis, toetsenbord en beeldschermaansluiting dat de HDX een computer eise. Is staat tussen haakjes omdat de HDX geen PC in een mooi jasje is maar een e nogmaals e harddisk speler die gebruik maakt van PC technologie. Vandaar de genoemde aansluitingen.
e
CD rippen
De HDX is ontworpen om een ingevoerde cd direct te rippen en de zo verkregen gegevens te complementeren met informatie over de geripte muziek en het geheel op te slaan op een ingebouwde harde schijf. Het is vanaf die schijf dat de HDX muziek gaat spelen.
Nieuwsgierig als we zijn maken we de HDX open. De zware aluminium huls zit als gegoten om het chassis en is slechts met geduld eraf te schuiven. Dan laat het binnenwerk zich zien en dat is echt geen kleinigheid. In de beperkte ruimte zijn een complete PC met twee harde schijven, een audio processor, een DAC en de besturingshardware opgenomen samen met een tweetal voedingen. Kortom, de HDX is tot de rand toe vol gebouwd. Met al dit aan boord komt de eerste vraag al snel naar boven: hoe blijft alles koel genoeg? Harde schijven geven flink wat warmte af net als CPUs en daar zijn er al zo op het oog al twee van te vinden. Dan zijn er nog de voedingen die ook hun warmte afgeven.
Naim heeft dit uiteraard ook goed doordacht en daarbij de hulp ingeroepen van de modernste computer software en methodieken. Zo hebben ze een computer model kunnen maken van de speler met alle eigenschappen van de gebruikte materialen en componenten en het bijbehorende thermische gedrag. Het resultaat van al deze metingen en proeven is nu te zien als de huls van de speler is verwijderd. De hele layout van de onderdelen van de speler is bepaald door het computermodel. Om nog verder zeker te zijn van de juistheid van het ontwerp is een proefmodel naar de makers van de gebruikte harde schijven, Seagate, gestuurd om in hun laboratorium een en ander nog eens bekijken en testen.
Het resultaat is een speler die geen extra koeling nodig heeft en toch zo stil mogelijk is. Stil door het gebruik van een rubberen hoes om de beide harde schijven en koel door het slim plaatsen van de onderdelen en waar nodig die onderdelen te laten aansluiten op de ware aluminium huls die we zojuist verwijderd hebben. De buitenkast van de speler is dus onderdeel van het koelmechanisme. Het geheel is zo effectief dat bij een omgevingstemperatuur van 25 graden de temperatuur in de speler zodanig blijft dat de ventilator die voor noodgevallen is aangebracht niet hoeft te worden geactiveerd.
e
Aansluiten
Nu we weten wat er zoen beetje in de speler zit gaan we hem aansluiten. Dat betekent in het geval van de HDX niet enkel aansluiten aan het lichtnet en een versterker, het betekent ook dat de speler aan het thuisnetwerk komt te hangen. Immers, de HDX haalt hoesafbeeldingen en trackgegevens op via internet en heeft daar dus toegang tot nodig. Het aansluiten van de HDX aan het thuisnetwerk moet met een ethernet kabel gebeuren. De HDX heeft geen WiFi mogelijkheid. Is dat noodzakelijk door de plaatsing van de speler, dan moet er een extra ethernet naar WiFi adapter worden gebruikt. Wij kunnen de ethernet kabel van de Naim in een vrij poortje van een nabijgelegen router prikken. Een paar interlinks verbindt de analoge RCA uitgang met een ingang op de Audio Note Meishu die een paar Avantgarde Duo Omega hoorns aanstuurt. Alle gebruikte kabels zijn van Acoustic System.
Om de speler op te nemen in het thuisnetwerk moet de HDX een IP adres krijgen. Het eenvoudigst is dit te laten doen door de router die als DHCP server een netwerkadres kan uitgeven aan de aangesloten apparaten in het netwerk. Dat is in ons geval even puzzelen want de speler komt direct bij de importeur vandaan en zat daar in hun eigen netwerk met een vast IP adres. Omdat de instelling eerst gedaan moet worden voordat er andere netwerk opties beschikbaar zijn, waarover verderop meer, betekent dit dat het aanraaktscherm gebruikt moet worden om de instellingen te maken.
Nu is een aanraakscherm leuk, maar eentje van 10 bij 6 cm is redelijk klein en als de speler ook nog eens niet op ooghoogte is opgesteld kost het instellen wat (fysieke) inspanning. Het instellen zelf is eenvoudig uit te voeren met behulp van de menus die de bedieningssoftware van de speler in huis heeft. Normaal gesproken zal de dealer deze handelingen voor de klant verrichten.
Voorzien van een passend IP adres kan er nu aan de muziek begonnen worden. Het leuke van het afgeleverde exemplaar is dat de harde schijf al redelijk gevuld is met muziek van de medewerkers van de importeur. We kunnen dus al direct de HDX laten spelen zonder eerst iets te hoeven rippen. Bijkomende aardigheid is dat redelijk wat van de voorgeladen muziek binnen onze smaak past.
We kiezen Anna Maria Jopek met Id waar de Poolse zangeres een keur van gasten heeft uitgenodigd. De bas van Richard Bona, de piano van Tord Gustavsen en de fantastische stem van Dhafer Youssef worden door de HDX met respect behandeld net als AMJs eigen geluid. Het geluid of beter gezegd de invloed van de speler op het geluid, de signatuur van de HDX, is heel mild en komt heel dicht bij neutraliteit. De invloed beperkt zich tot het iets zachter maken van met name hoge transienten zoals die van cymbalen. Dit is zeker niet onprettig en maakt langdurig luisteren een plezierige ervaring.
e
Prettige luisterervaring
Wat ook bijdraagt aan een prettige luisterervaring is de methode waarop de HDX muziek ript. De speler doet dit inclusief de originele lead in en lead out van de tracks. Dit houdt in dat de stiltes tussen de tracks op een cd een-op-een mee worden gekopieerd als, inderdaad, stiltes. Vooral bij thematische muziek en klassiek waar stiltes tussen de delen van groot belang voor de eenheid van het geheel, is deze eigenschap zeer te waarderen. Wanneer er muziek wordt gespeeld zonder tussentijdse stiltes verzandt de expressie heel snel en blijft een vorm van muzak over. Hetzelfde geldt in mindere mate voor rippers die op eigen gelegenheid stiltes van 2 seconden inbouwen tussen tracks. Ook dit doet de muziek te kort. Door te spelen met de stiltes tussen de onderlinge tracks kan een muzikant een zekere spanning in een album aanbrengen en dat moet juist niet verloren gaan.
We openen de cd lade van de HDX en laden een eigen cd. Van vlak bij de speler is te horen dat de motor van het cd mechanisme naar een hoger toerental gaat. De speler ript volgens de fabrikant met een gemiddelde snelheid van ongeveer 7,5 keer. Dit komt neer op ongeveer 8 minuten riptijd voor een cd. De nieuwste serie HDX systemen hebben echter een sneller loopwerk gekregen zodat er nu een cd in 3 a 4 minuten wordt geript. Naim heeft de rip software niet zelf geschreven maar heeft een contract gesloten met het gespecialiseerde DigiFi. Zij leveren de rip module en de bedieningssoftware voor de menus. Zo kan Naim de hardware makkelijker op de software afstemmen. Het resultaat is dat ook zogenaamde copy protected cds geript worden net als cds met een combinatie van muziek en data waar enkel de muziek opgeslagen wordt op de harde schijf. Doordat Naim alles in eigen hand houdt is het ook mogelijk de afwijking die iedere cd speler nu eenmaal heeft alvast te compenseren. Dit is de zogenaamde offset correctie. Er is dus geen behoefte om een database te raadplegen om de offset voor de speler te bepalen zoals dat voor PC rippers wel nodig is. We hebben ook een cd geript met de HDX waarvan we weten dat de schijf een zogenaamde run-out heeft. Dit betekent dat het spoor op de schijf niet netjes gecentreerd is en het motor gedeelte steeds moet bijsturen. Bij diverse spelers die met computer drives werken kan dit resulteren in een flink mechanisch lawaai dat wat lijkt op een kettingzaag. Bij de HDX is daar geen sprake van. De gebruikte DVS DRL-200 DVD drive is stil en accuraat.
De Naim rip software leest de schijf netjes en behoorlijk snel al is de snelheid uiteraard afhankelijk van de aangetroffen kwaliteit. Net als een ripper als EAC zal ook de Naim ripper bij het constateren van een fout net zo lang her-lezen tot het resultaat goed is. Op basis van de aangetroffen tracks zal de HDX verbinding maken met de servers van AMG op internet. Dan gaat weer een Naim special in werking. In plaats van het eenmalig op halen van informatie bij AMG over de cd en die op te slaan, zal de Naim software iedere nacht (!) om 3 uur e maar die tijd is in te stellen e gaan controleren of de lokaal opgeslagen informatie van de geripte cds nog actueel is. Is er bij AMG een aanvulling of rectificatie te vinden, dan haalt de HDX die op en werkt de lokale gegevens bij. Dit mechanisme geldt ook voor cds waar nog geen informatie te vinden was bij AMG tijdens het rippen. Op basis van deze gegevens kan met de Naim software heel precies in de lokale gegevens gezocht worden en zo een playlist worden samengesteld. Voor klassiek liefhebbers kan bijvoorbeeld een playlist worden samengesteld van alle geripte muziek waarbij de dirigent Valery Gergiev is of een waar de saxofonist David Sanborn is. De mogelijkheden zijn groot. Wel is het even wennen. In de muziekbibliotheek staan de tracks en albums op alfabetische volgorde op basis van Voornaam Achternaam. Zo staat Frank Zappa bij de eFe en Bob Dylan bij de eBe.
Dan de opslag
Dan de opslag. De rip software slaat de muziek op als WAV bestanden e omdat dat de meest toekomst vaste ruwe vorm is e op de onderste harde schijf van de twee 400GB exemplaren aan boord. Waarom de onderste? Om dat deze tegen de kast is aangebouwd en zo dus de beste koeling heeft. De bovenste harde schijf is de backup schijf. Die schijf bevat een kopie van de onderste en wordt afhankelijk van de instelling, elke nacht bijgewerkt. Kans op verlies van gegevens wordt zo tot een minimum beperkt. Tel hierbij de temperatuur regeling en de door Seagate bevestigde manier van werken op en de risicos zijn dan inderdaad klein.
Voor het rippen hoeven geen instellingen te worden gemaakt. Zodra de muziek op de harde schijf staat kan er worden gespeeld. Nu is de bediening via het kleine aanraakscherm wel aardig, echt praktisch is het niet. Geen nood, de HDX kent een aantal mogelijkheden om de bediening meer persoonlijk te maken. Als eerste is er mobiel internet. Een apparaat dat hiervoor geschikt is kan worden gebruikt als afstandbediening voor de HDX. Van de importeur hebben we een Nokia N900 meegeleverd gekregen. En inderdaad, het hele aanraakscherm van de HDX is op het scherm van de N900 te toveren met een simpele invulactie van het netwerk adres van de het aanraakscherm van de speler - het scherm heeft een eigen IP adres - in de adresbalk van de webbrowser. Zo is het aanraakscherm ook voor wat kippiger ogen geschikt en je kunt op de luisterplek blijven zitten. Maar het kan ook anders en dan met een laptop. Hier zijn zelfs twee mogelijkheden. Een is de al genoemde waar het aanraakscherm wordt overgenomen door de PC en de andere is het installeren van de Naim Desktop Client software.
Let wel op dat deze software Windows nodig heeft dus op een Mac dit onder Parallels draaien. De Desktop Client interface heeft iets weg van een simpele iTunes layout, maar werkt verder als verwacht. Via de laptop zijn zo eenvoudig ingewikkelder playlists samen te stellen en te starten. De HDX doet dan de rest. De importeur komt op de valreep ook met de mededeling dat er in de iTunes store nu een app voor de iPhone beschikbaar is zodat er nog meer bedieningsmogelijkheden beschikbaar zijn.
En die HDX doet dat met behulp van twee ingebouwde omgevingen. Een is de Microsoft Windows XP Embedded omgeving. Deze regelt alle harddisk aangelegenheden van het rippen tot het maken van de automatische backup. Voor de Windows computer in de HDX is een eigen geschakelde voeding aanwezig die helemaal gescheiden is van de aparte voeding voor de audio kant van de speler. Ook andere invloeden van het Windows besturingssysteem op de prestaties van de audio kant van de HDX zijn door het gebruik van de Embedded versie sterk teruggebracht. Met Embedded Windows kan de ontwerper precies aangeven welke componenten van Windows wel of niet actief moeten zijn en zo worden pops en kliks die anders te horen zijn vermeden.
De audio software, de muziekspeler zelf dus, draait in Kernel Mode en kan dus niet verstoord worden door actieve onderdelen van het Windows besturingssysteem die in een lagere Mode draaien. In het kort komt het er op neer dat de computerkant van de HDX zo stil mogelijk is. De muziek wordt door Windows van de harde schijf gehaald en aangeboden aan een door Naim zelf ontwikkelde geluidskaart. Deze kaart is zo gemaakt dat alle lastige magnetische en elektrische storingen die nu eenmaal in een computeromgeving normaal zijn, geen invloed hebben op het muzieksignaal. Het muzieksignaal zelf wordt door gebruik te maken van precieze klokken zo goed als jittervrij gemaakt voordat het aan de Burr Brown PCM 1791A DAC chip wordt aangeboden.
Deze chip en de speler als geheel dus kan signalen van 24 bits bij 192 KHz aan en is daarmee dus klaar voor muziek van hogere resolutie. De Naim geluidskaart kent nog een fenomeen en dat is dat er zes afzonderlijke signalen tegelijk verwerkt kunnen worden. Dit houdt in dat de HDX zes onafhankelijke zones in een huis van muziek kan voorzien. Dit verzorgt de HDX door gebruik te maken van NaimNet, het eigen netwerk protocol. Dit hebben we nog niet kunnen testen en we beperken ons dus tot de enkel analoge uitgangen van de machine. Sinds de laatste software upgrade, versie 1.5, kent de HDX ook een ingebouwde UPnPe muziekserver. Hierdoor wordt opgeslagen muziek zichtbaar voor UPnPe muziekspelers. De HDX is dan wel geen muziek server, hij kan het wel.
Met 400 GB aan diskcapaciteit kunnen er ongeveer 600 cds geript een plaatsje vinden. Dit is dan 16 bits, 44,1 KHz materiaal. Maar, we hebben gezien dat de HDX ook hogere resoluties aankan. Die moeten dan op een andere manier worden aangeboden. En daar is de HDX ook klaar voor. Aan de achterkant zagen we al de vier USB poorten en we gebruikten al de ethernet aansluiting.
e
Vanaf de USB
Wanneer er muziek van een andere computer die gedownload is of geript op een USB harde schijf wordt gezet, kan deze aan een van de USB poorten worden gekoppeld. Er is dan geen sprake van bescherming door de backup software, maar er kan wel muziek worden gespeeld vanaf de USB schijf. Deze muziek kan uiteraard in WAV formaat zijn maar ook in FLAC, AAC, MP3 en WMA. Naast een USB harde schijf of stick kan ook een NAS ingezet worden. Hiermee wordt de capaciteit en de veiligheid van de toegenomen capaciteit vergroot. Een NAS met tenminste twee schijven biedt de mogelijkheid tot mirroren of een backup. We hebben de Naim HDX gecombineerd met een QNAP TS-219 die bij de HDX werd meegestuurd. Ook hierop stonden weer een flink aantal al geripte albums.
Het aansluiten is weer geen probleem zeker als de DHCP optie wordt gebruikt en al snel ziet de HDX de NAS en kan er worden gespeeld. Dit gaat net als bij spelen vanaf de lokale schijf probleemloos. De aanwezigheid van de NAS maakt gelijk een experiment mogelijk. We vergelijken een album dat geript is naar de lokale harde schijf in het standaard WAV formaat met hetzelfde album dat naar FLAC 5 formaat is geript en op de NAS is gezet. Als we hebben uitgevonden hoe de twee snel zijn te selecteren via de laptop met Desktop Client interface kan er worden gewisseld. Al snel volgt de conclusie dat het decoderen door de FLAC software op de Windows XP Embedded kant van de HDX snel verloopt en dat er geen hoorbaar verschil is tussen de directe WAV versie of de van FLAC naar WAV vertaalde versie. De NAIM DAC behandelt de aangeboden data identiek en zonder gehoormatig verschil.
Die DAC zelf is te omzeilen door gebruik te maken van het digitale S/PDIF signaal en dit naar een externe DAC te leiden. Het is mogelijk maar dat doet het ontwerp van de HDX tekort. Uiteraard kan een externe DAC het muzieksignaal verbeteren maar dan wel tegen een flinke prijs. De DAC zoals Naim die in de HDX heeft gebouwd is speciaal voor de HDX ontwikkeld ondermeer met ondersteuning voor meerdere zones.
Wat wel is te upgraden aan de HDX en dan de HDX als geheel is de voeding. Geheel in het Naim stramien is ook de HDX te voorzien van een aparte externe voeding. Deze voeding is dan bedoeld om de analoge kant van de HDX te voorzien van extra gereguleerde spanning. Vooral de klokken en de DAC ondervinden hiervan een positieve invloed in die zin dat de noise floor, de achtergrond ruis, verminderd.
De Naim HDX is een heel simpel systeem en ideaal voor iedere muziekliefhebber die toe is aan een nieuw medium maar geen afscheid wil nemen van zijn muziekcollectie. Alle processen die het werken met een computer om cds te rippen en bij te houden in een bibliotheek worden door de software in de HDX uit handen van de gebruiker gehouden. Als de HDX eenmaal is ingesteld en aangesloten op het thuisnetwerk e iets dat de dealer kan doen e is het enige wat de gebruiker moet doen is cds laden en een paar minuten later afluisteren. Hoewel, tijdens het rippen kan een al eerder geript album worden gespeeld, multi tasking dus.
Naast deze eenvoudige manier van rippen biedt de uitgebreide menustructuur allerlei mogelijkheden tot het samenstellen van playlists gebaseerd op diverse criteria. De menus zijn uitgebreid en in het Engels. Wel is het mogelijk om als taal Nederlands te selecteren voor de menus van het touchscreen en de tv interface. Wellicht dat in sommige gevallen de dealer hier wat extra uitleg bij geeft. Hoewel het touchscreen een aardige optie is werkt het toch prettiger met een handheld of met een laptop. Wat we wel missen voor een apparaat in deze stevige prijsklasse is een standaard WiFi mogelijkheid naast de ethernet aansluiting.
Een ander punt van kritiek zijn de ondanks alle voorzorgen toch lawaaierige harde schijven zeker door de harde koppeling met de kast in verband met de warmte afvoer is de HDX nu en dan hoorbaar aanwezig. Muzikaal gezien is er absoluut geen kritiek. De speler mist elke vorm van edigitaale geluid wat vaak geassocieerd wordt met jitter. Ook het gebruikte analoge filter is van een prettig type dat het hoog net wat afrond. Snelheid heeft de HDX in voldoende mate net als coherentie. Het enige nadeel, en daar kan Naim niets aan doen, is dat er met een speler als de HDX weinig echte stilte meer is; er kan 24/7 muziek op staan zonder cds te wisselen of platen om te draaien.