Kharma Matrix MP-150 en P-150

Na de zeer bijzondere luistersessie bij Kharma, naar aanleiding waarvan ik niet anders kon dan een ongegeneerd jubelende recensie schrijven, keerde ik met collega Marc Brekelmans huiswaarts met een kofferbak vol audiofiele delicatessen. Een doos met daarin voor een slordige 15.000 euro aan Signature Reference en Reference bekabeling en twee prachtige koffertjes van aluminium en hout waar de kleinste Matrix versterkerset in wordt verkocht. Ik was namelijk zo benieuwd geworden naar hoe de versterkers in mijn eigen set zouden presteren dat ik ter plekke een recensie regelde. Toevallig was er net een demoset teruggebracht, dus ik viel met mijn neus in de boter.

De versterkers worden geleverd in een luxe koffer met een houten frame en aluminium wanden, waarop trots het Kharma logo prijkt. Niet alleen geeft deze aparte verpakking een ongelooflijk gevoel van luxe bij de koper, maar het is ook een goede indicatie van het gevoel voor detail waarmee de high-end fabrikant uit Breda te werk gaat. Wanneer je in deze prijsklasse opereert mag de koper namelijk best wel wat extra’s verwachten, en daar zouden heel wat buitenlandse merken een voorbeeld aan kunnen nemen.


Matrix P-150

De Matrix P-150 voorversterker kost 4.500 euro, en daar krijg je een strak vormgegeven, volledig uit aluminium vervaardigde behuizing van 26 centimeter breed voor met een - helaas niet dim- of uitschakelbaar - rood matrix-display (hoe toepasselijk...) met twee aan weerszijden geplaatste ronde draaiknoppen. De linker knop bedient de ingangskeuze, de rechter het volume. Deze functies zijn, aangevuld met een mute-knop, ook op de eveneens uit aluminium vervaardigde eenvoudige afstandsbediening te vinden. De voorversterker is intern volledig symmetrisch opgebouwd en werkt in klasse-A. Naast een gebalanceerde output is overigens ook een ongebalanceerde te vinden, en er zijn drie ongebalanceerde inputs en één gebalanceerde. 

Kharma P-150 voorversterker

De versterkers van Kharma zijn intern allemaal voorzien van de eigen zilver/goud bekabeling en rond de voeding worden onder meer Black Gate elco’s gebruikt. Er zitten geen koppel-condensatoren in de signaalweg, en de voeding bevat speciaal voor Kharma gemaakte filtercondensatoren die het inkomende AC signaal van ongeregeldheden ontdoen. Het is dus niet zinvol om de P-150 op een gefilterd stroomblok aan te sluiten. Sterker nog, Kharma raadt dat af en adviseert om in plaats daarvan goed afgeschermde netsnoeren te gebruiken. Dat geldt in gelijke mate voor de Kharma Matrix MP-150 monoblokken.


Matrix MP-150

In de high-end lijkt het credo ‘hoe groter hoe beter’ in steen gebeiteld boven de deur van elke audiofiel te staan. Eindversterkers ter grootte van een kleine straalkachel (met evenredig hoge opgenomen vermogens) zijn eerder regel dan uitzondering. De Matrix MP-150 van Kharma (5.000 euro voor twee monoblokjes) mag in dat gezelschap gerust een dwerg genoemd worden met zijn extreem bescheiden 124x52x250 millimeter (bxhxd). Maar pas op voor te snelle conclusies. De Matrix MP-150 herbergt een paar bijzondere technische vondsten die hem zowel in theorie als in de praktijk tot een echte reuzendoder maken.

De Matrix MP-150 is naar wens leverbaar met een gebalanceerde of ongebalanceerde ingang, en heeft een luidsprekerterminal die doet denken aan het bekende Cardas type waarbij met één draaiknop zowel de positieve als de negatieve klem aangedraaid wordt. Een nadeel is dat dit het gebruik van spades aan de luidsprekerkabel verplicht maakt. Ik vraag me af of de versterkers op verzoek eventueel ook met WBT-achtige klemmen die wel banaanpluggen toelaten kunnen worden uitgerust. Om beter bij het uiterlijk van de Matrix P-150 voorversterker aan te sluiten had ik trouwens ook liever een rode status-LED in het front van de Matrix MP-150 gezien. 

De Kharma MP-150 i in diverse kekke kleurtjes leverbaar

De versterkerschakeling die in de dikke aluminium behuizing huist is een uiterst doordachte variant van het Klasse-D type. Eigenlijk heeft het ontwerp weinig meer met de traditionele Klasse-D te maken, maar bij gebrek aan beter (en voor de duidelijkheid) wordt hij toch maar in die klasse ingedeeld. Omdat het versterker-woordenboek van de ware audiofiel alleen de letter A beschrijft is er nogal wat weerstand tegen dit versterkertype. Het meest gehoorde bezwaar is dat Klasse-D versterkers kil en digitaal klinken. Een enorme misvatting is echter dat de D staat voor digitaal. Het was slechts de eerstvolgende letter in de door de jaren heen steeds aangevulde beschrijving en benaming van verschillende versterkertypen. 

De Kharma MP-150 is zeer netjes gebouwd

Er zijn een aantal enorme voordelen aan het Klasse-D principe. Ten eerste is de efficiëntie zo hoog dat er bijna geen energie aan warmte verloren gaat. Ten tweede kan een Klasse-D versterker zeer compact worden gebouwd omdat er geen enorme koellichamen nodig zijn. En ten derde zal de Europese milieulobby het gebruik van energievretende klasse-A versterkers naar alle waarschijnlijkheid op den duur indirect gaan verbieden door de gewenste efficiëntie van elektronische apparatuur te gaan vastleggen in allerlei wetten. En nu niet roepen dat zoiets wel meevalt, kijk maar eens wat ze met de matte gloeilampen hebben bereikt...maar we dwalen af.

Een beetje techniek

Maar hoe zit het eigenlijk met die vermeende ‘digitale’ klank van Klasse-D versterkers? Dat hoor je zo vaak dat het onverstandig is om het als onzin af te doen. De reden is eigenlijk simpel. Klasse-D versterkers werken met een buffer waarin het inkomende muzieksignaal wordt omgezet in een PWM-signaal dat de versterkende transistoren (altijd MOSFET’s) aan- en uitschakelt met een frequentie die kan oplopen tot boven de 100 kHz. Door dat schakelen ontstaat een heleboel hoogfrequente ruis in het signaal die aan de uitgang van de versterker moet worden weggefilterd. Dat filter zorgt enerzijds voor een erg lage dempingsfactor van de versterker, maar wordt ook beïnvloed door de filters in de luidsprekers. 

De MP-150 is er in gebalanceerde en single-ended uitvoering

Iedereen die een beetje verstand van elektronica heeft weet dat in serie geschakelde filters elkaars frequentie-gedrag en impedantie beïnvloeden. Het is bij de meeste Klasse-D versterkers dus een kwestie van domweg uitproberen of de combinatie met een bepaalde luidspreker tot bevredigende resultaten leidt. In de Kharma Matrix MP-150 werkt dit net iets anders. Kharma is om voor de hand liggende redenen niet erg scheutig met informatie over hun oplossingen, maar op de website worden wel wat tipjes van de sluier opgelicht. Zo wordt in de Matrix MP-150 alleen naar de feedback van de luidspreker gekeken om de PWM stroom te controleren, en niet naar de versterkeruitgang. Omdat hierdoor een erg lage uitgangsimpedantie mogelijk is heeft de Matrix MP-150 een dempingsfactor die onder de 2000 Hz rond de 400 ligt, en op 20 kHz altijd nog meer dan 100 bedraagt. Ter vergelijk: een single-ended triodeversterker mag blij zijn met een dempingsfactor van 10, wat tot een notoir ‘soft’ gedrag in het laag leidt.

Het woord triode is gevallen. Buizenversterkers zijn de lievelingen van de echte muziekliefhebbers omdat hun snelle, warme en natuurlijke klank ons nu eenmaal het lekkerst in het gehoor blijkt te liggen. Voor de ontwikkeling van de versterkerschakeling in de Matrix MP-150 klopte Kharma directeur Charles van Oosterum aan bij een van de grondleggers van de Klasse-D, Bruno Putzeys. Hij pionierde bij Philips met deze techniek, en is nu vooral bekend van de UcD versterkers die onder meer in Hypex modules worden gebruikt.. Putzeys beheerst de schakeling zodanig dat hij op componentniveau kan bepalen hoe de versterker gaat klinken. Voor Kharma ontwikkelde hij met Charles een afstemming die de verfijnde natuurlijkheid die een triode in het midden en hoog heeft in combinatie met de onvoorwaardelijke controle van een transistorversterker in het laag.

Kharma Grand Reference Power Cable

De Matrix MP-150 heeft geen buffer-elco aan de ingang, en is dus direct DC-gekoppeld. Dat heeft klankmatige voordelen, maar er schuilt ook een gevaar in. Als in het inkomende signaal om wat voor reden dan ook een aandeel gelijkstroom zit wordt dat onbeperkt meeversterkt, wat nogal eens tot een snelle en spectaculaire dood van de luidsprekers leidt. Sommige buizenvoorversterkers hebben daar een handje van. Gelukkig heeft de Matrix MP-150 een uitstekende en pijlsnelle parallelle beveiliging die de uitgangen meteen afsluit als het aandeel DC te hoog wordt. Op verzoek kan intern een jumper worden omgezet die gebruik met andere versterkers mogelijk maakt.

Luisteren

Het opstellen van de set was geen eenvoudige klus, en dat lag absoluut niet aan de versterkers. Marc Brekelmans maakte in zijn artikel over de Kharma bekabeling al melding van de gevechten die hij had moeten leveren om de bijna polsdikke en behoorlijk zware kabels in zijn set te verwerken. Ik had hem daar stiekem een beetje om uitgelachen, maar toen ik na ruim een uur op mijn knieën bij het hifimeubel rondscharrelen moe en bezweet op de bank plofte wist ik precies hoe hij zich moet hebben gevoeld. Maar goed, deze recensie gaat over de versterkers. De kabels werden bijgeleverd om - enerzijds - te laten horen hoeveel dat nog extra kan bijdragen aan de beleving en - anderzijds - omdat we er zelf om gevraagd hadden. Sliep uit kleine guit dus...

Kharma Grand Reference luidsprekerkabel

Ik begin met de track die me bij de luistersessie met de Kharma Ceramique CRM-3.2E luidspreker het meest verraste: Orpheus/Sonnet van het album Mythologies van Patricia Barber. In de luisterruimte van Kharma klonk deze opname ruimtelijk, open en zeer dynamisch. Op mijn eigen set met Array versterking, Van den Hul en Siltech bekabeling en zelfbouw OLS Ceramic luidsprekers was het hele plaatje toch echt een stukje kleiner. De complete Kharma set van versterkers en bekabeling brengt veel van de magie van die sessie terug in mijn eigen huiskamer. Het eerste dat opvalt, en wat gedurende de uitgebreide luistersessies die volgden hét grootste verschil zou blijken te zijn, was de enorme ruimtelijkheid die de versterkers leveren. Tonaal was het niet eens zo heel erg veel anders dan mijn trouwe Array versterkers, hoewel de Kharma set dieper en krachtiger in het laag doorliep en marginaal opener en schoner was in het midden en hoog. Ook qua snelheid en detaillering heb ik doorgaans niets te klagen, maar het plaatje dat ik met de Matrix set krijg voorgeschoteld is zo veel dieper en breder dat ik me gedwongen zag om te controleren of ik per ongeluk geen fase-fout had gemaakt bij het aansluiten.

De Kharma MP-150 mono-eindversterkers

Maar nee hoor, daar had ik - hoewel vergissen menselijk is - met al mijn ervaring natuurlijk niet aan hoeven twijfelen. Verder luisteren dan maar. De track Inktman van Het Draagbare Huis, een prachtig solo-album van Nits frontman Henk Hofstede, imponeert met toegenomen ruimtelijkheid en niersteenvergruizend laag. Jan Bang’s album And Poppies From Kandahar is nog zo’n ontdekking die in de luisterruimte van Kharma voor een bizarre ervaring zorgde, en tot mijn vreugde hoor ik ook thuis die bijna holografische, hoofdtelefoonachtige ruimtelijkheid in de tracks The Drug Mule en Passport Control. Wanneer ik voor de zekerheid mijn eigen Siltech luidsprekerkabel en Van den Hul Integration Hybrid interlinks even aansluit stort het beeld niet in, maar wordt het wel aanzienlijk kleiner. Ook verdwijnt de vanzelfsprekende losheid in de weergave een beetje. Het blijft mooi, maar de Kharma bekabeling blijkt dus wel degelijk van significante invloed te zijn.

Vele genres passeren de revue in luistersessies die soms - tot verdriet van mijn betere helft - soms wel tot half vier in de nacht duren. Wat ik ook speel, van ijle ambient tot donderende metal en van oude jazz tot elektronische popmuziek, de Kharma Matrix set geeft geen krimp. De openheid en verfijning worden als dat nodig is aangevuld met een gebalde kracht en de weergave is steeds onvoorwaardelijk stabiel, neutraal, en nooit schel of geconstipeerd. De plaatsing is uiterst precies en scherp afgebakend, en geluiden staan rostvast en duidelijk aanwijsbaar in de ruimte. Ook nu merk ik dat de stand van de volumeknop weinig invloed heeft op het geluidsbeeld, maar ik moet met enige spijt ook constateren dat mijn zelfgebouwde proto-Kharma luidsprekers inmiddels aan een technische make-over toe zijn. 


Conclusie
Als een echte David kunnen de Kharma P-150 en MP-150 iedere Goliath met vertrouwen tegemoet treden. Deze buitengewone versterkers hebben mijn hart gestolen met hun bescheiden uiterlijk en hun reusachtige prestaties. Het is zeer waarschijnlijk dat ik het misgenoegen van de hoofdredacteur en mijn boekhouder over me afroep als ik deze recensie van de Matrix P-150/MP-150 zou eindigen met slechts een eenvoudig en welgemeend: ik neem ze. Bovendien zal ik daarvoor eerst toch echt nog een hele tijd moeten sparen. 

Voorlopig prijs ik me dus gelukkig dat ik er in elk geval thuis naar heb mogen luisteren, en het afscheid zal zwaar zijn. De kabels zie ik eveneens met lede ogen vertrekken, hoewel ik ze hartgrondig vervloekt heb bij het ombouwen van mijn set. Hun invloed is van groot, zo niet essentieel belang bij de vervolmaking van de weergave. Kharma behoort wat mij betreft ook met hun elektronica en kabels tot de absolute wereldtop, en daar mogen we best eens wat trotser op zijn...

Prijzen:
Kharma Matrix P-150: 4500 euro
Kharma Matrix MP-150: 5000 euro per set