Lyngdorf en Steinway Lyngdorf - Scandinavische precisie met muzikaal hart

Een indrukwekkende demonstratie tijdens de Doelen Show van 2011 en de lancering van een nieuw luidsprekersysteem van Steinway Lyngdorf waren de aanleiding om een review te plannen van het bijzondere Deense elektronica- en luidsprekermerk Lyngdorf.

Omdat er nogal wat uitleg bij hoort, werd besloten dat ik de luistersessie samen met de importeur zou gaan doen, en zo reisde ik op een vrijdag aan het begin van een wisselvallige zomer naar de Antwerpse randgemeente Schoten om van de ene verbazing in de andere te vallen, en terloops mijn begrip van Audiofiele Hifi eens goed op zijn kop te laten zetten.

Mijn gastheer is Willy Van de Velde, stichter en directeur van Hifi Corner bvba met een drietal Hifi Corner winkels in de Antwerpse regio, en tevens directeur van Hifi Corner Trading, de importeur van Lyngdorf en Steinway Lyngdorf voor de Benelux. Ik word allerhartelijkst ontvangen, en kort na mijn aankomst trekken we de winkeldeur alweer achter ons dicht om in een nabijgelegen taveerne een broodje te gaan eten.

“Eerst lunchen”, zegt mijn gastheer vrolijk. “Dan kunnen we het op ons gemak over de achtergrond hebben en daarna lekker luisteren. Ik vind het essentieel dat je tijd van leven inbouwt in je dagelijkse bezigheden. Het bestaan raast zo snel aan ons voorbij dat veel mensen vergeten tijd voor zichzelf te nemen. Een fantastische manier om te ontspannen is muziek, en dus leg ik me er al bijna vijfendertig jaar op toe mijn klanten zo goed mogelijk te helpen bij het vinden van hun optimale muziekbeleving.”

Lyngdorf: Historie en Uitgangspunten

De beslissing om Lyngdorf te gaan importeren heeft volgens Willy niet alleen te maken met de hoge kwaliteit van de apparatuur en de zeer goede weergave van muziek. Ook de persoon Peter Lyngdorf, de grote man achter het merk, was van belang. Waar sommige audiogoeroe’s zonderlinge en knorrige kluizenaars lijken te zijn is deze schatrijke Peter Lyngdorf juist uiterst nuchter en benaderbaar, en een zeer prettig mens om mee om te gaan. Voor Willy zeker een bepalende factor om met hem in zee te gaan.

Peter Lyngdorf is bekend van de enorme Scandinavische winkelketen Hifi Klubben en hij is (mede)eigenaar en zelfs (mede)oprichter van beroemde merken als DALI, NAD, Gryphon en Snell Acoustics. Daarnaast is hij dus de betrokken bij de ontwikkeling van het audiomerk dat zijn eigen naam draagt.

In 1998 verbaasde hij de hifi-wereld met zijn TacT Millennium versterker, wat in feite de eerste volledig digitale versterker ooit was. Geen klasse D, maar (simpel gezegd) een D/A converter met zo’n hoog uitgangsvermogen dat je er luidsprekers op kan aansluiten. Het rendement is extreem hoog, bijna 98% van de stroom die er in gaat wordt ook in muzieksignaal omgezet, waardoor deze versterkers zeer efficiënt zijn en dus ook absoluut niet warm worden.

De Millennium versterker is nog steeds, zij het inmiddels in een vierde generatie, op de markt. Het bijzondere aan deze versterker is dat het muzieksignaal tot aan de luidsprekerklemmen in het digitale domein blijft. Die eigenschap was de basis voor de ontwikkeling van een hele serie apparatuur waarbij de mogelijkheid om in het digitale domein verregaande correcties op het signaal toe te passen een sleutelrol speelt.

Laat maar eens horen..

De huidige generatie Lyngdorf producten omvat diverse versterkers, luidsprekers en  digitale processoren. Vandaag luister ik eerst naar de TDAI 2200 geïntegreerde versterker annex d/a converter annex digitale processor (voor de room correction), die voor de weergave van de lage tonen is aangevuld met een SDA 2175 eindversterker. De later dit jaar te vervangen CD1 cd-speler dient als digitaal loopwerk. Via relatief eenvoudige bekabeling van Supra worden de DP-1 luidsprekers aangestuurd. Deze luidsprekers hebben geen kast, maar alleen een baffle, en zijn voor wat de middentonen betreft een echte dipool. Het laag wordt verzorgd door twee BW-1 woofers. Ik mag het van Willy geen subwoofers noemen, aangezien ze tot ruim boven de 350 Hz doorlopen, en dus in feite samen met de DP-1 een full-range luidspreker vormen.

Laat maar eens horen dan...

De DP-1 woofers staan ongeveer twee meter achter de DP-1’s wat zonder room correction natuurlijk enorme looptijdverschillen in diverse frequentiegebieden zal opleveren. Daarom moet de ruimte eerst worden ingemeten door de TDAI-2200 versterker. Voor de meting programmeren we in dit geval nog wel even handmatig de exacte afstand tussen de woofers en de mid/hoogluidsprekers. Het inregelen doen we met behulp van de meegeleverde hoogwaardige meetmicrofoon. Hierbij moet overigens worden opgemerkt dat dit allemaal ook perfect werkt wanneer andere luidsprekers dan die van Lyngdorf worden gebruikt, dat maakt voor de meetsoftware niets uit.

Het hele gebeuren neemt ongeveer twintig minuten in beslag, omdat na de meting op de primaire luisterpositie nog een aantal andere plaatsen in de kamer moeten worden ‘beluisterd’ door de software. De versterker toont in zijn display duidelijke instructies, en je moet doorgaan met meten tot er meer dan 90% ‘room knowledge’ is opgeslagen in de digitale processor. Na iedere stap wordt het actuele niveau keurig in het display getoond. De versterker weet na afloop van de metingen tot in detail welke akoestische problemen een bepaalde ruimte kent, en welke frequenties met hun looptijdverschillen hij dus moet compenseren.

Door de woofers weg te halen van de mid-/hoogweergevers voorkom je dat het laag de overige frequenties in de weg gaat zitten, en door ze dan ook nog eens tegen de achterwand te zetten maximaliseer je tevens het rendement. Maar juist door de basluidsprekers zo op te stellen ontstaan weer totaal andere problemen. In een normale situatie levert dit gegarandeerd boemerige en uit fase weergeven lage tonen op. Maar dat kan nu volledig worden gecompenseerd met de door Lyngdorf ontwikkelde en gepatenteerde RoomPerfect software in de versterker. Hier ontstaat een laagweergave van uitzonderlijke klasse en zuiverheid. 

De eerste track waar we na het inregelen naar luisteren is het Pie Jesu uit het Requiem van John Rutter, in de beroemde Reference Recordings uitvoering op de Arabesque CD van Crystal Cable. Het intro van dit korte maar zeer intense lied wordt erg ruimtelijk weergegeven, met een ongekend aandeel aan informatie over de oorspronkelijke ruimte. Ik hoor als het ware de klanken tegen de muren van het Morton H. Meyerson Symphony Center in Dallas weerkaatsen. Erg mooi, en de haren op mijn armen verheffen zich langzaam. Als kort daarna de laagste registers van het enorme orgel invallen en het koor aanzwelt gaan al mijn haren overeind staan.

Ik heb al vaker geroepen dat je als audio-journalist voorzichtig moet zijn met superlatieven, maar wat ik hier hoor kan ik toch echt niet anders omschrijven dan ‘van zeldzame klasse’. Je zou het spectaculair kunnen noemen, overweldigend zelfs, maar eigenlijk voelt het alleen maar volkomen natuurlijk. Het diepe laag van het orgel draagt de overige muziek als een zachte maar stevige wolk, en de twee koren staan rotsvast en scherp afgetekend in de ruimte. De ruimte van de opname welteverstaan, want we zijn opeens naar een andere plaats en een andere tijd getransporteerd. We zijn daar.

Op mijn verzoek draaien we hetzelfde stuk nogmaals, maar nu met de RoomPerfectTM correctie uitgeschakeld. Weg magie, weg erbij zijn, weg coherentie van alle frequenties. En de grap is dat het zonder de correctie niet eens beroerd klinkt. Veel hifi-liefhebbers, audiofielen zelfs, zouden tekenen voor de klank die ik nu hoor. Maar de haren komen niet meer in beweging, en de ooghoeken blijven droog...

Nieuwe geluiden

Een veel gebruikt cliché is dat er met een apparaat zus of een luidspreker zo opeens geluiden in een opname worden gehoord die tot dusverre aan de aandacht van de recensent zijn ontsnapt. Geloof me, dat gebeurt veel minder vaak dan je denkt. Door tonale verschillen kan de nadruk binnen de weergave anders komen te liggen, waardoor accenten naar voren komen of juist naar achteren worden geschoven, maar echt nieuwe dingen hoor je maar zelden. Toch had ik nu weer zo’n moment.

Een opname die ik volgens mij erg goed ken is ...And Poppies From Kandahar van Jan Bang. Deze schitterend geproduceerde cd op het Samadhisound label van David Sylvian herbergt een enorme schat aan geluidjes, klanken, laagjes en ruimtelijk informatie. De eerste track (The Drug Mule) stopt na 26 seconden abrupt. Op geluidsinstallaties met minder oplossend vermogen lijkt het dan enkele seconden volledig stil te zijn waarna een zacht piepend geluid als van een aanlopend, langzaam tot stilstand komend wiel van een kinderfietsje hoorbaar wordt. Op de Lyngdorf set merk ik voor het eerst dat er echt geen microseconde stilte in die overgang zit, maar vooral veel ‘aanwezigheid’ van ruimte, waarin vrijwel meteen dat draaiende wiel te horen is. Duidelijker en luider dan ik het ooit hoorde.

En hoewel de galm in dit geval niet natuurlijk is maar uit een kostbaar elektronisch apparaat komt heb ik bij de track Passport Control van hetzelfde album het gevoel alsof de ruimte waarin ik zit langzaam vervaagt. De muziek neemt me als het ware in zich op, en ik laat me verbluft meevoeren.

Tot nu toe heb ik geluisterd met de room-correction in de Focus stand, waarbij (letterlijk) de focus ligt op de primaire luisterpositie die bij de eerste meting wordt bepaald. Er is echter ook nog een Global instelling die op de primaire positie weliswaar minder, tsja...focus oplevert, maar de sweetspot wel zodanig vergroot dat mensen die naast je zitten ook hun deel van de geoptimaliseerde weergave krijgen. De correctie blijft dus intact, maar wordt net iets dunner uitgesmeerd.

Steinway Lyngdorf

Dat de eerste luistersessie aanzienlijk meer prachtige muziek bevatte dan ik hier kan beschrijven is de wrede realiteit. Maar we moeten door, want ik heb ook nog naar het nieuwste luidsprekersysteem van Steinway Lyngdorf geluisterd, en daar is ook nog wel het een en ander over te vertellen. De S-Serie (genoemd naar het kleinste type vleugel uit het assortiment van de legendarische pianobouwer) is op het moment dat ik ze hier beluister pas een paar weken in Europa verkrijgbaar.

De samenwerking tussen Steinway en Lyngdorf is ontstaan uit een wederzijdse bewondering voor elkaars producten. Een combinatie van extreem hoge afwerkingsgraad, vanzelfsprekend vakmanschap en het nastreven van de beste weergave van muziek bleek een logische en sterk bindende overeenkomst te zijn. Deze samenwerking is dan ook niet zomaar een bekende naam die ergens opgeplakt wordt, het is een gezamenlijke reputatie, een totaalconcept. De apparatuur is onopvallend matzwart van kleur, want de voorversterker annex processor en eindversterkers zijn behalve voor huiskamergebruik ook voorzien om opgenomen te worden in multiroomsystemen.

De componenten zijn door middel van datakabels met elkaar verbonden en werken volgens een in eigen huis ontwikkeld digitaal protocol om alle versterkers van volledig digitaal HD signaal te kunnen voorzien. Bedieningsknoppen ontbreken volledig, maar er is natuurlijk een iPad app. Of je gebruikt de grote ronde systeemafstandsbediening met zijn vergulde en geheel in Lyngdorf-stijl draaiende buitenrand als volumeregeling. Ziet er niet alleen chique maar ook buitengewoon degelijk uit.

Een systeem uit de S-Serie bestaat uit een stereo- of meerkanaals voorversterker/processor, een stereo- of meerkanaals eindversterker, twee of vijf kleine on-wall luidsprekers met een matzwarte of zilverkleurige aluminium behuizing en twee zogenaamde S-210 Boundary Woofers die tegen de muur of in de hoek worden geplaatst. Het is een totaaloplossing, je kunt de luidsprekers in principe niet zonder de elektronica kopen of andersom. Omdat de S-Serie op het moment van mijn bezoek nog maar net op de markt is zijn de europrijzen nog niet bekend, maar het is beslist een kostbaar systeem.

Het ontwerp van de S-15 on-wall luidspreker is opmerkelijk. De gesloten kast herbergt een zwart geanodiseerde aluminium woofer/middentoner van een centimeter of dertien, maar het is vooral de als dipool ingezette Air Motion tweeter die de aandacht trekt. Achter de tweeter is een wig geplaatst die het naar achteren afgestraalde geluid naar de zijkanten dwingt. Dit is het zogenaamde Ambience Enhancing Radiation principe, waarvoor inmiddels patent is aangevraagd. Doordat de luidspreker tegen de muur wordt bevestigd krijg je een heel breed afstraalpatroon van hoge tonen. In combinatie met het directe, naar voren afgestraalde geluid, wordt zo de ruimtelijke weergave vergroot. De RoomPerfectTM software doet de rest. Om de kast toch een gesloten uiterlijk te geven zijn er elastische draden gespannen die het geluid doorlaten.

Nog eens luisteren..

Ik luister naar een 5.2 systeem, met twee woofers dus. Als beeld- en geluidsbron dient de zeer goede multispeler 751BD van Cambridge Audio, een Yamaha projector zorgt voor een haarscherp en zeer contrastrijk beeld, en de vier Steinway Lyngdorf eindversterkers leveren elk 2 x 400 Watt aan 4 ohm. Eigenlijk heb ik een hekel aan het beluisteren van een surroundsysteem in combinatie met beeld, omdat het verwerken van optische informatie in onze hersenen zo’n 80% van de ‘processorkracht’ vergt, en er dus nogal weinig overblijft voor het vaststellen van de audiokwaliteit. Concentreren dus.

En dan is hier meteen de familie-overeenkomst met het Lyngdorf stereosysteem uit de eerste luistersessie te horen. Perfect gedimensioneerde laagweergave, uitstekende verstaanbaarheid, geen spoor van vervorming en een natuurlijke ruimtelijkheid.

Zowel Michael Bublé op de Hit Man: David Foster & Friends Blu-ray als David Gilmour Live At The Royal Albert Hall worden met veel controle weergegeven, ongelooflijk luid, maar zonder vervorming en scherpte. De bediening loopt via een overzichtelijke iPad App, waarin voor verschillende ‘voicings’ kan worden gekozen. Met de voicing ‘neutral’ is de weergave bij David Foster naar mijn smaak een beetje hard in het middengebied, dus kiezen we voor ‘music’ en dan valt alles op zijn plaats. Er is rust, soevereiniteit, neutraliteit, controle, alles wat je wenst. Het systeem klinkt veel groter dan het in werkelijkheid is, nooit vermoed je de bescheiden afmeting van de satellieten.

We sluiten af met Simply Red, het legendarische Cuba concert. Mick Hucknall, de roodharige frontman van de band, heeft ooit van zichzelf beweerd dat hij de beste zanger ter wereld is. Een boude uitspraak, zeker omdat hij hem over zichzelf deed, maar nu ik hem hier bezig zie op dat grote kale podium in dat prachtige hoge theater in Havana geloof ik toch echt even dat hij gelijk had. En wat een band! Het swingt met ingehouden kracht, en ontploft af en toe met verpletterende dynamiek. Kippenvel...

Het einde van de hobby? - Conclusie

Het Einde Van De Hobby? - Conclusie

Een Lyngdorf systeem is - en nu ga ik iets gevaarlijks beweren - niets voor audiofielen. Zij zullen gruwen van de verregaande digitale nabewerking van het geluid, en zullen zich geen raad weten met het vooruitzicht dat er na aanschaf van een Lyngdorf systeem niks meer te upgraden valt, tenzij het naar een groter Lyngdorf systeem is.

Maar juist doordat het geluid wordt nabewerkt krijg je in elke denkbare ruimte en met iedere luidspreker een weergave die zo optimaal is dat je die met geen enkele andere setup kunt bereiken. Je kunt het geweldig treffen met een bepaalde combinatie van andere merken, maar de perfectie van Lyngdorf benader je nooit. Ik was zeer onder de indruk, en ik heb serieus overwogen om ter plekke de TDAI-2200 te bestellen. Want dan zou ik me weer volledig kunnen gaan concentreren op waar het volgens mij om draait: de muziek.

Maar dan zou ik mijn vak als audio-journalist veel moeilijker kunnen uitoefenen, en ook mijn hifi-hobby voor een groot deel moeten opgeven. En ik moet eerlijk zeggen dat ik die beslissing op dit moment gewoon nog niet over mijn hart kan verkrijgen. Maar ik stel hem uit, niet af. Hoogwaardige muziekweergave zonder de rompslomp van audiofiele dogma’s en aanverwant gedoe is misschien wel de meest geruststellende belofte voor het leven na het moment dat ik besluit de hifi-pen aan de wilgen te hangen.

Los van al die persoonlijk overwegingen kan ik zeggen dat Lyngdorf er in is geslaagd om met verregaande kennis van digitale geluidsbewerking een concept op de markt te brengen dat zijn gelijke niet kent. Met enorm veel respect voor de muziek maar ook zonder angst om ongebaande paden te bewandelen hebben Peter Lyngdorf en zijn team iets ongelooflijks gepresteerd: de discussie over digitaal versus analoog kan wat mij betreft bij deze gesloten worden.

Rest mij nog mijn dank uit te spreken aan Willy van de Velde die mij zeer gastvrij ontving en wiens enthousiasme voor dit bijzondere merk niet alleen aanstekelijk, maar achteraf gezien ook nog volkomen begrijpelijk is.

Lyngdorf TDAI-2200 geïntegreerde versterker/processor - 2790 euro

Lyngdorf RoomPerfect module optie – 1090 euro

Lyngdorf SDA-2175 eindversterker - 1490 euro

Lyngdorf DP-1 dipool luidspreker - 1990 euro p/st

Lyngdorf BW-1 Wall Woofer - 990 euro p/st

Steinway Lyngdorf - p.o.a.