Primare I22 en CD22

Nog maar een paar jaar geleden was het uiterlijk van hifi-apparatuur van ondergeschikt belang. “Het klinkt toch goed?” was een excuus om de meest geavanceerde apparatuur in een onooglijk standaard kastje te proppen. Alleen de Italianen leken de noodzaak van design in de hifi te onderkennen. Nu zijn Scandinaviërs een beetje de Italianen van het noorden, en dat is dus ook te zien in de apparatuur die ze daar maken. Het Zweedse Primare is daar een goed voorbeeld van: strakke, klare lijnen geven hun producten een soort ingehouden chique. “En klinkt het dan wel goed?” zul je je misschien afvragen. Nou, eigenlijk niet...het klinkt geweldig.

Bij het schrijven van deze recensie vechten die twee kampen - het uiterlijk en het innerlijk - om de aandacht. Op een site als HiFi.nl zou je verwachten dat het primair om de geluidskwaliteit zou moeten gaan, maar de apparaten die door de importeur bij me binnen worden gedragen zijn te mooi om het design-aspect onvermeld te laten.

Dikke geborstelde frontplaten met afgeronde hoeken ‘zweven’ bijna een centimeter voor de minimalistisch uitgevoerde kast. Een gefreesde aluminium volumeknop steekt trots uit het front van de I22 versterker, een drietal kleine ronde knopjes vormen de rest van de bediening en een lang en smal display loopt als een horizontale balk precies door het midden van de voorkant. De in een U-profiel gebogen bovenzijde van de kast - waarin ook nog eens het Primare-logo is gestanst - loopt naar achteren net iets verder door dan strikt noodzakelijk. Maar daardoor worden de aansluitingen aan de achterzijde van het apparaat wel mooi aan het zicht onttrokken: zelfs vanaf de zijkant bezien blijft het lijnenspel van de Primare apparaten intact.

Bovendien hebben de I22 versterker en de CD22 cd-speler exact dezelfde afmetingen, waardoor de twee apparaten echt een visueel geheel vormen. Beide apparaten zijn in een zwarte of titanium uitvoering leverbaar. En daarmee vormen de Primare I22 en CD22 een van de mooiste combinaties die ooit in huize Brekelmans hebben mogen resideren.

Maar de prachtige Engelse uitdrukking ‘You can’t judge a book by it’s cover’ relativeert de zaken. Natuurlijk zijn de klankmatige prestaties vele malen belangrijker dan een fraai vormgegeven jasje, in ieder geval voor de trouwe lezer van deze site.

Primare I22 - de versterker

Twee keer 80 Watt aan 8 Ohm en twee keer 160 Watt aan 4 Ohm: dat zijn perfecte cijfers voor een versterker. Primare haalt deze uitstekende specificaties door gebruik te maken van twee Ultra Fast Power Device (UFPD) modules: een eigen variatie op de inmiddels veelgebruikte klasse-D techniek. Volgens Primare is de I22 snel en schoon, en weet hij de muzikale lijnen met een opvallende souplesse te volgen. Bovendien stelt Primare dat de UFPD modules zeer milieuvriendelijk (slechts 19W in gebruik) zijn en bovendien een consistente geluidskwaliteit hebben over het hele frequentiebereik. Iets wat niet over iedere klasse-D versterker gezegd kan worden. Primare bereikt dit door de mate van tegenkoppeling te variëren met de frequentie. De UFPD technologie is daarmee volledig onafhankelijk van de aangeboden belasting (de luidspreker) en zorgt ervoor dat de I22 met een breed scala luidsprekers gebruikt kan worden.

De door mij besproken I22 versterker is voorzien van het optionele DAC-board, waardoor de I22 naast de vier standaard analoge aansluitingen ook beschikt over een drietal digitale ingangen. Uitgangen zijn er in de vorm van een pre-out en een REC-out. Hoogwaardige luidsprekerklemmen, een afneembaar netsnoer, een RS232-ingang, een IR-ingang en een trigger-uitgang completeren de achterzijde van het apparaat. Aan de achterzijde zit ook een ‘harde’ aan/uit-schakelaar. De ‘Power’ aan de voorzijde schakelt slechts tussen ‘standby’ en ‘aan’.

Alle ingangen zijn uitgebreid aan de eigen voorkeuren in te stellen: de ingangen zijn te benoemen, de volume-offset is per ingang regelbaar en ook de balans is per ingang instelbaar. De ‘IN4‘ ingang kan bovendien als ‘Unity gain’ ingesteld worden waardoor de I22 gebruikt kan worden om de voorkanalen in een surround-opstelling te versterken.

Primare CD-22 de cd-speler

Opvallend aan de CD22 is zijn gewicht. Met 10,5 kilo schoon-aan-de-haak is de cd-speler namelijk een halve kilo zwaarder(!) dan de versterker. Het is ook een echte cd-speler, zo een met een ‘ouderwets’ Sanyo cd-loopwerk. Eentje die naast Red Book gecodeerde cd’s uitsluitend schijfjes met daarop MP3‘tjes of WMA bestanden af wil lezen. Maar dus ook een cd-speler die er geen drie-koppen-koffie voor nodig heeft om te bepalen wat voor schijfje er in de lade ligt, al is het zeker ook niet het snelste loopwerk op de markt. De CD22 kan inkomende signalen opschalen tot maximaal 192kHz - de mate van opschalen is instelbaar - heeft een data-buffer van vijf seconden om jitter te onderdrukken en maakt gebruik van de hoogwaardige Burr Brown PCM1792 DAC/filter chip. De analoge en digitale signaalpaden krijgen bovendien ieder hun eigen voeding vanuit de R-Core transformator.

Aan de achterzijde van de CD22 zien we een analoge uitgang middels cinch, een tweetal digitale uitgangen (TOSlink en S/PDIF), een RS232-poort, Trigger-in en uit, IR-in en uit en een aansluiting voor een afneembaar netsnoer. Ook hier op de achterkant een tuimelschakelaar om het apparaat ‘echt’ uit te zetten. De voorzijde is haast nog Spartaanser uitgevoerd: aan stand-by knop, de cd-lade, twee multifunctionele knopjes waarmee je kunt spoelen, skippen, stoppen/pauzeren en de cd uit kunt werpen, en een display met afgeronde zijden. Dat is alles.

Installeren en luisteren

De I22 versterker is, zoals gezegd, voor de gelegenheid uitgerust met het optionele DAC-board. Deze DAC beschikt over een isynchrone USB-B ingang (16-24 bit / 96kHz), een optische TOSlink (16-24 bit / 192kHz) ingang en een S/PDIF (16-24 bit / 192kHz) coaxiale ingang. De isynchroon werkende USB-ingang herklokt de binnenkomende data waarmee jitter onderdrukt wordt. Deze digitale ingangen zijn ideaal voor het aansluiten van streaming apparaten zoals de populaire Sonos en Squeezebox spelers of voor het aansluiten van je laptop via USB. Ook het optionele DAC board maakt gebruik van de Burr-Brown PCM1792 chip. Maar voordat het stereo-signaal de DAC bereikt wordt het eerst met een Analog Devices AD1855 chip opgewaardeerd naar een 24-bit/96kHz signaal.

De Primare I22 en CD22 worden op een IKEA Lack tafeltje gezet in de kleine luisterruimte en met Siltech 180L single-wire luidsprekerkabel verbonden met de Dynaudio Focus 160 luidsprekers. De gebruikte netsnoeren zijn de standaardversies zoals ze in de doos zitten en de interconnect is een Cobra van The Chord Company. Als extra bron gebruik ik een Squeezebox Classic die met een Canare digiflex verbonden is met de DAC-module in de I22.

Een veelgehoorde klacht over klasse-D versterkers is de ietwat scherpe en korrelige weergave van het belangrijke midden en hoog. Ik ga daarom van start met de prachtige Kari Bremnes cd Norwegian Mood op het zeer fraaie Kirkelig Kulturverksted label. Kari zingt op deze cd, zeer tegen haar gewoonte, in het Engels. Prachtige, sfeervolle liedjes vol melancholie nemen je mee op een muzikale reis. In Coastal Ship droomt ze van verre reizen over zeeën en oceanen. Reizen gemaakt van sprookjes en staal. Zittend aan de rand van een Fjord trekt, onder begeleiding van diepe, krachtige slagen op een trom, langzaam de ochtendmist op. De trom blijft het gehele nummer doorlopen, soms hard aangeslagen, soms subtiel en zacht. Als Bremnes “She Heads North” zingt, blijft de met de tong tegen de voortanden gezongen ‘th’-klank verschoond van scherpe of slissende bijklanken. Iedere nuance op haar stem duidelijk hoorbaar, het licht smakken van de lippen, het slikken tussen twee zinnen. Zacht en eigenlijk onopvallend, maar voor degene die er op let duidelijk hoorbaar.

Accordeon, drums, shakers en akoestische gitaar openen het volgende nummer: Montreal. Alle laagjes worden fijn ontrafeld, het spel op de accordeon sfeervol, levendig en meeslepend weergegeven. Vanaf 1.15 minuten begeleidt Bremnes zichzelf met een zacht, haast huilend neuriën. Het was me eigenlijk nooit eerder opgevallen, maar als je het eenmaal gehoord hebt is het overduidelijk. Het is tekenend voor het oplossende vermogen en de detailweergave van deze combinatie. De altijd lastig weer te geven accordeon blijft zelfs in de luidere passages en op hogere volumes aangenaam en sfeervol.

Nightbook

De vleugel van Ludovico Einaudi is de volgende die de subtiliteit en de verfijning van de Primare mag testen. Het album Nightbook is een echte aanrader voor eenieder die van dromerige, klassieke muziek met een knipoog naar elektronica houdt. De door Einaudi delicaat getoucheerde toesten geven In Principo een ijle sfeer. Elektronisch gemanipuleerde geluidjes stijgen op in het geluidsbeeld, trekken de muziek letterlijk omhoog. Een lichte korreligheid op de vleugel is terug te voeren op de manipulatie van de klanken, een gewenst bij-effect. Een breder geluidsbeeld met meer autoriteit is zeker mogelijk, maar niet in deze prijsklasse. De subtiliteit waarmee de Primare set weergeeft is lovenswaardig en bijzonder. De marketingtaal op de Primare website maakt ineens meer indruk: ja, dit is wat ze bedoelen met die vage engelse term ‘agile’. Als een danser beweegt de Primare set mee met de muziek, ieder draai met een perfecte timing uitgevoerd, iedere versnelling meteen opgepakt.

Als ik dezelfde track beluister via de coaxiaal-digitale uitgang van de CD22 rechtstreeks in het DAC-board van de I22 is er wat verfijning en autoriteit verdwenen. Ja, het geluidsbeeld klopt nog steeds, alle details zijn aanwezig. Maar de dansers zijn wat roestig geworden, alsof ze hun eerste opwachting na een langdurige blessure maken. De absolute kwaliteiten zijn er, maar het haast moeiteloze gemak en de ingeslepen routines zijn verdwenen. CD’s afspelen over de CD22 geeft domweg meer voldoening en diepgang aan de muziekbeleving. Dat het DAC-board een erg goede optie is - een direct vergelijk met een andere losse DAC bewijst de absolute kwaliteiten van het DAC-board ondubbelzinnig - staat buiten kijf, maar hij moet toch zijn meerdere erkennen in de CD22. Is het jitter via de digitale uitgang? Is het de gebruikte Canare digitale kabel? Ik kan het helaas niet ontdekken.

Eerlijk oude onversneden bluesrock van twee oude rotten in het vak dan maar. Eric Clapton zocht zijn oude maatje Steve Winwood op, met als resultaat een heerlijke live-cd en een geweldige wereldtournee. Winwood staat helaas, en volledig onterecht, in de schaduw van gitaarvirtuoos Clapton. Tijdens het optreden van de twee heren in Nederland werd er door het parkeerbeheer uitsluitend verwezen naar het Clapton concert. En het was juist Winwood die een onuitwisbare indruk wist te maken als multi-instrumentalist en virtuoos op de gitaar en de keyboards. Gelukkig krijgen de heren op de live-cd wel beiden de verdiende credits. De cd opent met het Winwood nummer Had To Cry Today. Keyboards, gitaar en drum vechten om de aandacht. Als Clapton soleert op de gitaar neemt Winwood even makkelijk het stokje over op keyboards.

De registratie is vol, ieder seconde opgevuld met een veelvoud aan noten. Drums en gitaar worden met veel impact weergegeven en alle instrumenten zijn goed te volgen. De drums van Ian Thomas beuken en de bas van Willie Weeks geeft een rotsvaste ondersteuning. Maar het is het keyboard van Steve Winwood dat onnavolgbare dingen doet en de gitaar van zijn makker Clapton van repliek dient. Dit gevecht om de muzikale aandacht van twee absolute grootheden in de muziek is een genot om naar te luisteren via de Primare’s.

Conclusie

‘Een nuchtere, minimalistische verpakking van enorm veel muziekplezier,’ dat is kort samengevat de conclusie van deze recensie. Componenten van 1290 euro per stuk zouden eigenlijk niet zó goed mogen klinken. Of ze moeten voor die prijs in wat zakelijker ogende en goedkopere kasten verpakt worden. Maar Primare weet op een of andere manier deze zaken te combineren voor dat geld. En dat is een niet geringe prestatie. Daarbij is de I22 met zijn instelbare en regelbare ingangen ook nog eens enorm flexibel.

De versie met ingebouwde DAC-module kost 1640 euro. De DAC is ook achteraf nog los verkrijgbaar, maar kost met zijn 450 euro dan net iets meer. Als je de Primare I22 en CD22 als set koopt, en je bent niet van plan om andere apparaten met een digitale uitgang aan te sluiten, zie ik geen reden om de DAC-module te bestellen. De CD22 klinkt namelijk gewoon beter via de analoge uitgang.

Maar tegenwoordig beschikt haast alle randapparatuur over een digitale uitgang, en dan komt die DAC-module wel erg goed van pas. Digitale televisie-tuners, dvd-spelers en streamers kunnen voor een relatief gering bedrag profiteren van de uitstekende Primare DAC-module. En eigenlijk moet je wel gek zijn om daar geen gebruik van te maken als je een Primare I22 koopt.