Daluso - what's in it for me?

"Muziek is emotie!" Wie kent deze kreet niet? In ongeveer iedere advertentie over de betere audio lees je dezelfde woorden in telkens andere samenstellingen. “Emotie” is absoluut een kernwoord in de audiowereld. Het beleven van emotie heeft echter niet per definitie met muziek te maken.

Emotie kan ook ontstaan door het ervaren van geuren, beelden of andere zintuiglijke prikkels. Pas als de ontvanger aan de zintuiglijke informatie veel persoonlijke betekenis toekent, zal dit emoties oproepen. De overdracht van muzikale informatie is dus niet geslaagd als deze geen “emoties” teweegbrengt. 

Werkelijkheidsweergave
Een belangrijke voorwaarde voor een intense ervaring van muzikale emotie is de echtheid van het aangeboden muzieksignaal. Wie regelmatig naar live-muziek luistert kent dat gevoel. Zo bezoek ik met grote regelmaat jazz-concerten.  Door erbij te zijn en echte stemmen en instrumenten te horen ervaar ik een pure muzikale betrokkenheid. De schijnbaar kleinste details zijn van enorm grote betekenis daar waar muzikanten emoties tonen. Het is niet zozeer het spelen op het instrument of de zang an sich, nee, het is de wijze waaróp bijvoorbeeld een strijkstok op een snaar wordt geplaatst en hoe hij er zich weer van verwijdert. Het is de ademhaling, het zachte zuchten van de zanger(es) die je, als je goed luistert, duidelijk hoort. Het zijn ook de stiltes tussen de noten die de muziek laat zinderen. Details die soms bijna niet opvallen maar er absoluut voor zorgen dat je geraakt wordt door de muziek. En natuurlijk ook die voelbare ambiance. Uren na afloop van een concert voel ik steeds de sensatie nog nazinderen door mijn hele lijf. 

Foto: de Daluso Dutch Statements

Het betekent nogal wat voor de geluidsketen in de woonkamer als we ervan verwachten dat deze in staat moet zijn om een dergelijke muzikale werkelijkheid goed weer te geven. Het betekent – niets meer en minder- dat de ontvangen (niet: aangeboden!) muzikale informatie zo dicht mogelijk de werkelijkheid moet benaderen. Hoe minder compleet de ontvangen muziekinformatie is, hoe meer onze hersens dit gaat corrigeren. Al snel gaat al dat correctiewerk ten koste van de muzikale beleving en betrokkenheid. We luisteren meer en meer naar geluid in plaats van muziek. 

Samenhang: de set en zijn omgeving
Vanmiddag ben ik in het licht van deze uitgangspunten te gast bij Ed Doggen van de firma Daluso. Niet voor de eerste keer overigens. Reeds in 2005 bezocht ik hem, om uitvoerig met hem en zijn luidsprekers kennis te maken. Tijdens het boeiende gesprek destijds met Ed werd me snel duidelijk dat het ontwerpen van luidsprekers niet het eindpunt van zijn bedrijfsontwikkeling zou zijn. 

Daluso bestaat alweer bijna 10 jaar. Tot halverwege het decennium lag het accent voornamelijk op het ontwerpen en fabriceren van aluminium luidsprekersystemen. Maar om ook deze hoogwaardige systemen daadwerkelijk tot zingen te laten komen is een adequate en natuurgetrouwe aansturing nodig. Vandaar dat Daluso sinds 2005 een aantal topmerken in de Benelux vertegenwoordigt, zoals AMR, Harmonix en Reimyo. Gaandeweg is het gamma verder verbreed en verfijnd met BlackNoise en Dr. Feickert Analogue, tot aan streaming-audio een bijna allesomvattend assortiment voor hoogwaardige muziekweergave.

Ed Doggen: “Streaming-audio gaat in mijn optiek alleen over het goed overbrengen van digitale geluidssoftware vanuit diverse informatieplatforms naar de audioset. De set zelf en alles eromheen is en blijft verantwoordelijk voor het uiteindelijk resultaat. Een goeie informatiekwaliteit van de aangeboden signalen draagt natuurlijk een steentje bij, maar dat is echt ondergeschikt aan de prestaties van het totale systeem.”

Foto: AMR apparatuur

Parallel aan deze activiteiten is Daluso steeds meer aandacht gaan vestigen op het integrale samenspel van alles in en om een audioset heen. Dit zorgt voor het eindresultaat: het (re-)produceren van een muzikale werkelijkheid. De set staat immers in directe interactie met zijn omgeving. Hierbij zijn onder andere juiste akoestische gedragingen en verhoudingen een vereiste om een set op een wenselijk niveau te laten klinken. Een goede stroomvoorziening is tevens vereist. Tevens is een adequate behandeling van alle overige storende aspecten, waaronder resonanties, trillingen en strooivelden nodig.

Ook vanuit zijn industriële ervaring en fysisch/chemische kennis ontwikkelt Ed steeds meer kennis van de wezenlijke aspecten van muziekweergave. In het verleden kruisten we regelmatig onze audiofiele degens in inspirerende diepgaande gesprekken. Als muzikant kon ik mijn ervaringen delen en staven aan de kennis en ervaring van Ed. Hierbij sleurde hij mij regelmatig de diepte in. Thuis was het achteraf altijd even bijkomen van alle nieuwe indrukken. Daluso heeft zich naar mijn mening op tal van vlakken behoorlijk deskundig en professioneel ontwikkeld.

Samenhang: Voicing en Tuning

Ed Doggen: “Ik vind het erg belangrijk om deskundig te zijn op álle relevante vlakken. Een muzikale werkelijkheidsweergave is het resultaat van een juiste samenhang tussen de set-up, akoestiek, stroom en resonanties. Dit zijn de basisingrediënten. Zo kun je wel specialist zijn op het vlak van schone stroom, maar als je niet weet wat ingrijpen op dat onderdeel voor de totale muziekweergave betekent, dan kom je niet veel verder. Door integraal aandacht te geven en te werken aan álle aspecten, kom je gericht en snel tot verbeteringen in de muziekweergave. De praktijk toont dit keer op keer aan. Voicing en tuning liggen aan de basis van mijn aanpak. Onder ‘voicing’ versta ik het opstellen van de luidsprekers zodat er een gedefinieerd geluidsbeeld en een realistische bühne ontstaat. ‘Tuning’ is een reeks van (be-)handelingen die storingen in de geluidsweergave verminderen of elimineren. Het uitgangspunt daarbij is dat van de oorspronkelijke muziekinformatie zo weinig mogelijk verloren gaat.”

Ik vraag Ed wat hij in de praktijk merkt van deze aanpak. Ed: “Inmiddels vertegenwoordig ik het Harmonix/Enacom-pakket alweer 5 jaar. Vorig jaar is daar BlackNoise bijgekomen, een mooi pakket stroomfilters en stekkerblokken. Ik heb in deze jaren in de praktijk en door zelfstudie enorm veel geleerd, en doe dat nog steeds. Mijn drijfveer is dat ik al deze ervaring en kennis bij mijn klanten naar hun tevredenheid toepas. In de praktijk ontmoet ik muziekliefhebbers (de echte), audiofielen, audiofreaks én audiofools. Ik zou zeggen ‘wie de schoen past trekt hem aan’. Velen wanen zich min of meer deskundig, maar de totale materie van muziekreproductie is zodanig complex dat niemand zich hoeft te schamen of hoeft te verbergen dat hij of zij er eigenlijk bijna niks van snapt. Er zijn dingen die ik (nog) niet begrijp en misschien nooit zal begrijpen. Wat uiteindelijk telt voor de klant en mijzelf is het wenselijk en tevredenstellend eindresultaat.  Daar ga ik voor, met de klassieke aandacht voor de klant. Om terug te komen op je vraag: dit en de bereikte resultaten is wat onze klanten waarderen. Hierbij geven we deze ruim gelegenheid om in alle rust persoonlijke keuzes te maken.”


Foto: Daluso Bravo

Planmatig werken
Ik vraag Ed hoe hij in staat is om tekortkomingen in de muziekweergave op te sporen en adequaat op te lossen. Ed: “Ik neem serieus de tijd om een luistersituatie en de weergave goed in beeld te krijgen. We luisteren daarbij naar de muziek van en met de klant. Ik heb ook altijd mijn eigen muziek bij me die ik goed ken en in heel veel situaties gehoord heb. Ik gebruik altijd live-opnames waarmee ik een goed inzicht krijg in de prestaties en de verschillende weergave-aspecten van een set en de interactie met zijn omgeving.

Na deze inventarisatie wordt meestal snel duidelijk wat het primaire verbeterpotentiëel is en in welke volgorde dat wordt aangepakt. Meestal doe ik als eerste een reeks luister- en meettechnische fase-checks en een eerste voicing van de speakers. De praktijk leert dat veel tekortkomingen in het geluidsbeeld in de basis te wijten zijn aan verkeerde koppelingen met het stroomnet (1 op 2), fasegedragingen van kabels (3 op 10), akoestische gedragingen in de ruimte (8 op 10) en verkeerde luidsprekeropstelling (8 op 10). Mits je de juiste kundigheid en hulpmiddelen hebt zijn de eerste checks en correcties snel gedaan en leveren deze direct concrete en hele mooie verbeteringen op!

Na deze eerste fase krijg ik een nog betere indruk van het verdere verbeterpotentiëel. Stap voor stap, beginnende met de grootste verstoorders gaan we samen met de klant de verbeteringen in de set invullen, met telkens weer dat opnieuw voicen van de speakers. De ene keer is akoestiek een dominerende boosdoener, een andere keer is het de stroomvoorziening, en dan weer iets anders. Maar met deze zaken leg je de enige goede basis om je set echt aan de praat te krijgen. Wil je de set vervolgens op een (veel) muzikaler niveau brengen dan ga je de resonanties verder aanpakken. Niet door allerlei dempende materialen in te zetten, want daarmee gaan veel kleine belangrijke details in de muziekinformatie verloren die serieus afbreuk doen aan de muzikaliteit en werkelijkheidsweergave. Dit geldt trouwens in nog sterkere mate voor de ruimte-akoestiek. Op het gebied van akoestiek heb ik de afgelopen twee jaar veel ervaring opgedaan. Daar wil ik in een later verslag nog eens graag op terugkomen. Een ding staat vast, akoestiek is een bijzonder complexe materie. Met de huidige inzichten gruwel ik van de gedachte om een luisterruimte akoestisch te behandelen met dempingsmaterialen.


Foto: Luisterruimte bij Daluso

Om de resonanties en akoestiek te behandelen heeft Harmonix bijzondere accessoires die dus ook  bijzondere dingen doen. Je moet alleen goed weten hoe, waar, wanneer en waarmee je het kunt toepassen. Maar dat geldt voor alles. Wat je zeker niet moet doen is Harmonix-accessoires gebruiken in combinatie met dempende accessoires. Klankmatig werkt dit contraproductief. Veel mensen staan nogal wat sceptisch en terughoudend tegenover dergelijke accessoires. Om daarvoor op wat oude spreekwoorden terug te vallen ‘onbekend maakt onbemind’ en‘wat een boer niet kent dat eet hij niet’ . Harmonix is nog voor veel mensen een schijnbaar‘te vreemde eend in de bijt’. Jammer, want het doet buitengewoon goed zijn werk in het creëren van die zó gewenste werkelijkheidsweergave.

Wat ook het grote voordeel van deze aanpak is? Door samen met de klant aan zijn set te werken leert hij deze veel beter kennen. Hij zal eventuele toekomstige aanpassingen in de set dan ook met meer kennis van zaken, verantwoord en consequent kunnen doorvoeren.  Daarbij kan hij altijd rekenen op onze verdere ondersteuning. Dat verdient de klant, en dat verdient het resultaat”.

Proof of the cake is the eating...

Ed schetst een duidelijk beeld van zijn aanpak en de resultaten die hij boekt bij veel klanten. Toch is het altijd goed om zelf een beeld te vormen van zijn werkwijze. Vandaar dat we een afspraak maken bij een kennis van me die verbeteringen wenst in zijn muziekweergave. Onze gastheer Koen is in het bezit van een mooie Marantz-set en een paar bijzondere ESS AMT 1D luidsprekers. Bij de AMT’s wordt het midden-hoog vanaf 800 Hz verzorgd door zogenaamde Heil air-motion transformers. Dankzij een gevouwen folie zijn deze dipool-units in de hoog/middenweergave bijzonder open, luchtig en snel.

Het eerste wat mij opvalt bij het horen van de eerste tonen is het mooie midden en hoog. Wat een compliment voor deze luidsprekers! Toch blijkt al heel snel dat het geluidsbeeld niet loskomt van de speakers. Na een tijdje acclimatiseren en luisteren controleert Ed eerst de fasegedragingen. Een grote houten kast, waarin ook de set is ondergebracht, heeft een enorme impact op de weergave, Deze staat tussen de speakers opgesteld in een asymmetrische hoekopstelling. Na het eerste voicen van de speakers komt het geluid al wat meer los van de luidsprekers Daarbij treedt er veel minder compressie op. De geluidsdruk lijkt makkelijker ‘weg te kunnen’ waardoor er ook meer rust in de muziekweergave ontstaat. Het geluidsbeeld is daarbij wel breed, maar nog ondiep. De kast die niet verplaatst kan worden is de oorzaak.  Jammer!


Foto: set van gastheer Koen

Met een pole-checker toont Ed aan dat enkele stroomstekkers in de verkeerde fase in het stroomblok zijn geprikt. Nadat de stekkers in de juiste fase zitten is direct sprake van een betere plaatsing, meer diepte en openheid in het geluidsbeeld. Koen veert enthousiast op. Maar verder valt vanwege de krappe situatie hier niet veel meer corrigeren, relatief kleine handelingen hebben al gezorgd voor een duidelijk hoorbare verbetering. Maar de set laat horen dat er nog veel winst te behalen is.

Tuning en akoestiek
Ed pakt vervolgens de koppeling van de luidsprekers met de vloer aan. De luidsprekers staan nu op AZE HAS 2 dempers. Deze worden vervangen door een set Harmonix TU-202Mk2. De verandering die dat teweegbrengt heeft een heel ander karakter dan de voorgaande aanpassingen. We draaien de vocale muziek die we eerder al hoorden. Het eerste dat me opvalt is de weergave van de mannelijke zangstem. Deze klinkt nu veel natuurlijker. Ook de weergave in zijn geheel klinkt een stuk losser. Makkelijker, natuurlijker, vanzelfsprekender zijn zomaar enkele trefwoorden die ik op mijn kladblok noteer. Het laag is minder overdadig aanwezig en lijkt zich, vergeleken met de voorafgaande situatie, veel losser en vrijelijk in de kamer te bewegen. Enig revoicen van de speakers levert nog geen verdere verbeteringen en daarom blijven ze op dezelfde plaats staan.


Foto: Combak - Harmonix TU-202MK2

Vanwege plaatsgebrek komen onder de Marantz apparatuur geen Harmonix-voetjes. Jammer, want hier valt volgens Ed veel te verbeteren. Daarom richten we onze aandacht op andere zaken. Een groot obstakel voor de set is en blijft die kast tussen de speakers. Hierdoor kunnen de luidsprekers niet vrij stralen. Dit gaat vooral ten koste van de diepteafbeelding. Ook is er nogal wat compressie in het laag waar te nemen. Aan deze kastsituatie kunnen we helaas niets veranderen.  De hinderlijke invloed ervan valt volgens Ed echter wel te verbeteren. 

Hiertoe brengt hij drie stuks  Harmonix RFA-7800 Room Tuning Discs aan op de kast. Hoe ze werken is me een groot raadsel, maar dát ze werken is overduidelijk hoorbaar. De compressie in het laag is een heel stuk minder dan voorheen. Het overdadige laag lijkt voor een deel “verdwenen” en laat in werkelijkheid nu veel meer controle zien dan voorheen, en alle instrumenten laten meer van zich spreken. De weergave begint hierdoor veel meer te ademen, alles klinkt veel losser, vanzelfsprekender, tonaal meer in balans. Het geluidsbeeld krijgt meer bühne en meer diepte. De stemweergave lijkt in eerste instantie minder body te hebben gekregen. Echter nu pas valt op dat een kleuring die deze ‘body’ veroorzaakte weg is. Zangstemmen klinken veel luchtiger en natuurlijker, en staan losser tussen de luidsprekers. 

Tuning en Akoestiek - vervolg

Nu worden twee discs van de kast gehaald. Ze worden op een door Ed zorgvuldig bepaalde plaats op de wand aangebracht achter de luidsprekers, links en rechts van de kast. Dit zorgt voor een verdere evolutie in dezelfde richting: de verbeteringen die dit oplevert hebben hetzelfde karakter, maar nog veel beter hoorbaar dan in de vorige situatie. Ed plaatst nu twee extra discs op de achterwand, maar dan een stuk hoger. Alweer is een verdere verbetering met hetzelfde karakter hoorbaar. Opmerkelijk is de laagweergave. De compressie van het laag lijkt nu vrijwel helemaal verdwenen te zijn, en dat met slechts vijf van deze discs. Zelfs op heel andere plekken in de woonkamer lijkt het alsof de overdadigheid in het laag is ‘verdwenen’. Koen zit sprakeloos te kijken en te luisteren in zijn stoel, en kijkt me enkele keren verbaasd en blij aan.

Het is heel vreemd, zelfs bijna absurd, om te ervaren dat zulke verbeteringen het resultaat zijn van vijf van deze kleine dingen, niet veel groter dan een knoop. In eerste instantie geloven de oren de ogen niet. Toch is het absoluut de moeite waard om deze perceptie los te laten en zelf te ervaren welke grote verbeteringen het gevolg hiervan zijn. Ook Koen, zelf muzikant en klanktherapeut, was erg onder de indruk wat die middag bij hem allemaal gebeurde. De room tuning discs zijn voor hem, maar ook voor mij, een absolute openbaring. Volgens hem komt er dus nog een vervolg.


Foto: Combak - Harmonix RFA-7800

Tot slot
Inmiddels zijn we een aantal leerzame uren verder. Het is tijd om mijn verslag af te ronden. Daluso - What’s in it for me ?!  Dat was het thema van deze Hi-Visit. Het is mij in ieder geval duidelijk dat een juiste aanpak, die een optimaal samenspel tussen de set en zijn directe omgeving tot stand brengt, leidt tot bijzondere muzikale ervaringen en een werkelijkheidsweergave.

What’s in it for me ?! Tja, waar moeten we het nu nog over hebben?! Met Daluso, ik zeg met Ed, liggen eindelijk de mogelijkheden binnen handbereik om je set dat te laten doen wat hij moet doen. Het is nu gewoon zaak om je te laten verrassen. Succes ermee!