Rel Q150E: Compact laag

Op een beurs heeft een fabrikant van luidsprekers eens uitgelegd dat mensen die zeer slechtziende of blind zijn, kunnen voelen aan de luchtverplaatsing in een ruimte, hoe groot een ruimte ongeveer is. Hoewel wij zienden dat niet direct op die manier registreren, immers wij kunnen de ruimte zien, merken we het wel. Onze huiskamer zullen we dus nooit verwarren met een concertzaal of een discotheek. Zelfs niet met de ogen dicht. Maar zoals met veel dingen kunnen we onze hersenen foppen en onszelf de indruk geven dat een ruimte veel groter is dan in werkelijkheid. Dat doen we door op lage frequenties lucht te verplaatsen. En wat is daar een ideaal instrument voor? Juist een subwoofer. Gebouwd voor deze toepassing. REL weet dat al jaren en levert een keur aan sub’s, waaronder de hier beschreven Q150E die net nieuw is.

Een blok laag

De Q150E die voor Fl. 1999,- kan worden gekocht, meet 29 cm in het vierkant als we het frontdoek en de regelaars niet meemeten. In dat kastje heeft een 20 cm woofer een plek gevonden en een 150 Watt versterker. De woofer is ongelofelijk stijf en valt nauwelijks in te drukken. Als je hem uit de kast haalt is hij ineens veel beweeglijker. De ruimte achter de woofer is ongeveer 15 liter. De woofer zelf is van Audax en heeft een magneet die een hijskraan op een autosloperij niet zou misstaan. De versterker zit in de kast in hetzelfde compartiment als de woofer. Een ringkern trafo zorgt voor de stroomvoorziening. De kast zelf is gemaakt van 30 mm dik MDF en de achterzijde wordt gevormd door een aluminium plaat die de aansluitingen bevat en tevens als koellichaam werkt.

De aansluiting op high level (parallel aan de speakers) maak je met een Speakon connector. Een 10 meter lange kabel wordt daarvoor bijgeleverd. Deze aansluiting geniet volgens Rel en volgens importeur Tannoy absoluut de voorkeur en voldoet het beste in elke normale opstelling. Op line niveau zijn twee aansluitingen gemaakt, op 0 dB en op +12 dB, zodat elke (surround)voorversterker kan worden gebruikt. Een vijf meter lange interconnect behoort ook tot de standaard levering. Helaas mist een tweede aansluiting voor stereo. Geen probleem voor 5.1 of 7.1 installaties, maar op twee kanaal stereo kun je dus signaal gaan missen vanuit de linkerzijde (een sub wordt altijd ter rechterzijde geplaatst en op het rechter kanaal aangesloten als er slechts een aansluiting is). Maar alleen als je net als ik niet uit de voeten kunt met de Speakon aansluiting en niet over een surround set beschikt. Mijn in bridge geschakelde monoblokken zijn voor de meesten onder ons gelukkig geen usance. Een los snoer voor de 220 Volt maakt het aantal aansluitingen compleet.

Regelaars op de achterzijde zijn van boven naar onder:
· Low level regeling van de signaalsterkte
· High level regeling van de signaalsterkte
· Roll off regelbaar tussen 106 en 26 Hz
· Mode selector met keuze line of high in en phase schakelaar –180 graden
· Contour schakelaar met keuze tussen Depth en Slam

De niveau regelaars spreken voor zich, de keuze van de roll off frequentie ook, de andere twee verdienen enige toelichting. De mode selector kan op 0 graden en op 180 graden worden ingesteld. Dat is om een optimale aanpassing te krijgen aan de kamer en de hoofdluidsprekers. De meest gebruikelijke stand is die waarmee de meeste bas wordt verkregen. In sommige gevallen (mijn kamer) is een fase draaiing van 180 graden de oplossing om van vervelende staande golven af te komen. Dat gaat dan niet koste van de hoeveelheid bas en de diepte, maar voorkomt boemen. De depth en slam schakelaar laat u kiezen uit een zover mogelijk doorlopend laag voor muziekweergave (depth) en een opgepepte bas voor speciale effecten in av installaties (slam). Veel mensen zullen een instelling kiezen en de Q150E daarop laten staan. Zelf ben ik ook niet zo’n “wandelaar” die als de tv aangaat, de sub eveneens gaat verzetten. Een afstandsbediening zou ideaal zijn, zelfs voor een sub.

Rel Q150E: Compact laag

Gebruik en geluk

Omdat de sub geen aansluiting kent voor stereo signaal op line niveau heb ik hem eerst op de rechterkant van de Sphinx voorversterker aangesloten. Aansluiten aan de eindversterkers, Monarchy Audio SM-70 gaat niet, omdat die als monoblokken in bridge werken (al weet een dealer daar wellicht wel een slimme oplossing voor). Gelukkig had ik op dat moment een Jadis Orchestra Reference in huis en daar kon de Q150E wel worden aangesloten op de speaker uitgang. Met de Jadis is het meeste geluisterd. Eigenlijk zou je bij een stereo installatie het liefste twee van deze kleine sub’s toepassen. Dat komt ook zeker het geluid ten goede, maar de prijs houdt u wellicht tegen. Een aardig upgrade pad. Mijn ervaring is dat twee kleine sub’s veelal een bevredigender resultaat geven dan een enkele grote sub. Aan de andere kant kun je ook kiezen voor een veel grotere sub als de Stadium III of de Stentor III, die elk van een ander kaliber zijn (en een andere prijs). REL levert een zeer uitgebreide (Engelse) handleiding hoe een sub in te instellen en die handleiding staat ook op de site van REL, dus die ga ik niet helemaal met u doornemen. Wel is het aardig om te vertellen dat mijn hoofdluidsprekers 2 meter uit elkaar staan en dat de sub op 1,75 meter afstand schuin rechts van de rechter luidspreker staat. Al met al ruim 3,5 meter van de linker speaker af. Dat is in mijn ruimte de ideale plek, qua woongenot en qua geluid. Omdat mijn roll off frequentie altijd laag wordt gekozen, hoor je dat absoluut niet. Zelfs geoefende luisteraars merken niet dat de sub zich niet tussen de hoofdluidsprekers bevindt. De bijgeleverde spikes vormen tenslotte een solide koppeling met de betonnen vloer van mijn flat.

Down down deeper and down

REL heeft een reputatie hoog te houden met subwoofers. Menig muziekliefhebber heeft er een staan en menige studio maakt gebruik van de grote REL systemen. De Q150E stelt dan ook niet teleur. Natuurlijk is het leuk om cd’s te draaien met diepe en/of overweldigende bas, zoals Holly Cole en Patricia Barber, maar het gros van de muziek vraagt om een subtielere ondersteuning in het laag. De REL is goed en gemakkelijk in te regelen en aan te passen aan de hoofdinstallatie. Ondanks dat kost het toch altijd nog heel wat tijd om de sub “onhoorbaar” zijn werk te laten doen. Ik wacht nog steeds op een sub waar met een afstandbediening e.e.a. ingeregeld kan worden. Nu moet je telkens opstaan, luisteren, opstaan luisteren etc. Mijn familie heeft helaas niet het geduld om een uurtje naast een sub te gaan zitten en als afstandsbediening te fungeren.

Zoals eerder beschreven is de Q150E het meeste gebruikt op een Jadis buizenversterker. Dat vormde een prima combinatie, wat de Jadis miste aan “klappen” in het laag vulde de REL perfect aan. Bass drum en geplukte contrabas zijn wat “soft” op de Jadis en wat mij betreft hoort daar vaart en kracht in te zitten. Mijn Sphinx/Monarchy Audio combinatie heeft die power in het laag wel, maar mist dan weer subtiliteit, het is ook altijd wat. Misschien dat het door de afmeting van de REL komt, maar het toevoegen van luchtverplaatsing vind ik magertjes met deze subwoofer. Het is meer een toevoeging aan het laag, dan een vergroting van de ruimte en het creëren van lucht om de instrumenten. Daar is mijn eigen Cinema Sub II van Speaker & Co beter in. Maar wat de REL produceert is wel lekker droog en het laag flubbert niet.

Rel Q150E: Compact laag

Op de stand Slam is de sub regelmatig in gebruik geweest bij films op de tv. Daar mogen bij aardverschuivingen en dinosaurus stappen de lage tonen heerlijk door de kamer denderen. In een goede av installatie is een sub werkelijk onmisbaar. En zelfs bij mij, tv aangesloten op een stereo versterker, geeft het kijken naar een film met geluid via de hifi speakers met een sub al een zeer bevredigend resultaat. Voor muziek (op tv of cd) preferen mijn kinderen altijd de Slam stand, mijn vrouw en ik schakelen dan snel terug naar de stand Depth om te kunnen genieten. Maar ja, mijn kinderen groeien op met disco en car hifi, dus neem het ze eens kwalijk.

Op een gegeven moment had ik drie subwoofers in huis, de REL, het Bass Station van Blueroom en de Speaker & Co. Dan zie je hoe verschillende fabrikanten elk een eigen oplossing zoeken. De REL is een klein gesloten systeem, gevolg lage vervorming maar beperkt in “lucht verplaatsen”. Blueroom een bass reflex, daar veel lucht verplaatsing maar minder controle en minder diep dan de REL. En Speaker & Co met een bandpass oplossing, een compromis naar beide kanten, lage vervorming en veel controle, flinke luchtverplaatsing al zijn de laagste frequenties niet haalbaar. Qua versterker levert REL wellicht de mooiste van de drie met het ingebouwde Active Bass Control, waardoor een kleine woofer toch diep kan gaan zonder vervelende pieken in de frequentie karakterestiek. En de Q150E biedt als enige de keuze tussen Depth en Slam.

Compact en ingepakt

Zoals bijna alles wat hier binnenkomt, gaat op enig moment ook de REL weer in de doos om door de importeur te worden opgehaald. Soms valt zo’n afscheid zwaar, soms valt het mee. Met het vertrek van de Jadis verloor ook de REL een reden om te blijven, immers deze REL en de combinatie van mijn set is niet de meest ideale. De REL is voor mij beter inzetbaar in een av installatie dan in een stereo setup. Dat neemt echter niet weg dat door wie zoekt naar een compacte subwoofer, deze Q150E niet voorbij gelopen moet worden. REL is en blijft een belangrijke speler in dit marktsegment en weet als geen ander hoe een optimale bas gehaald kan worden uit een bescheiden afmeting. En dat is dan gelijk de kracht van deze sub, compactheid, degelijke afwerking, een betrouwbare fabrikant en importeur, lange levensduur en “top of the bill” een fraai droog laag ter aanvulling van monitor speakers.