JMLab SW900 subwoofer

Een aanvulling van formaat...

Eerder zijn van mijn hand artikelen verschenen (oa de subcultuur van de bas ) op deze site die het belang aangeven van het gebruik van een subwoofer tijdens muziekweergave thuis. Ik ben een groot voorstander van goede subwoofers als die met zorg worden aangepast aan de ruimte waarin zij werken en de combinatie met de hoofdluidsprekers klopt. Ik ben een fel tegenstander van boembas praktijken, die in hoge mate afbreuk doen aan de muziekbeleving en mij met ergernis naar de oren doen grijpen om de decibellen te stoppen. Bonkende huiskamers en bonkende auto’s staan niet op mijn verlanglijstje. De JMLab SW900 subwoofer staat dat wel. Dit is het verslag van een zetje laag, extra lucht en extra emotie. Het verhaal van een set speakers met een sub, die samen meer zijn dan drie kasten.

In den beginne

Het heeft niet lang geduurd voor ik na mijn bezoek aan de JMLab fabriek in St. Etienne op uitgebreide wijze mocht kennismaken met de vernieuwde Electra lijn. Voor ik het wist stond er rond oktober een paar Electra 926 luidsprekers zijn best te doen in de luisterruimte annex huiskamer (die laatste funktie is nogal eens ondergeschikt). Daar bleef het niet bij, want als verstokt liefhebber van het Focal geluid en achter de vodden gezeten door redacteurs die vonden dat ik eindelijk eens van de zelfbouw af moest stappen, was ik snel te verleiden tot de aanschaf van een paar 926’s. Sedert december 2001 staan ze in volle glorie hun werk te doen. Het zijn redelijk forse systemen waarbij gelukkig de benodigde luchtinhoud wordt gehaald uit de diepte van de kast en niet de breedte. In elke speaker tref je een middentoner aan, een tweeter en twee parallel werkende woofers in een basreflex behuizing. De Electra 926 (en ook de 906) zijn door ondergetekende uitgebreid beschreven in HVT nummer 12 van 2001 en ik nodig u van harte uit het daar nog eens na te lezen. Ondanks dat epistel, extra tekst over de lage tonen weergave van de 926, omdat een subwoofer nu eenmaal in de laagste regionen van het frequentiespectrum zijn niet eenvoudige werk doet.

JMLab SW900 subwoofer

De vier woofers die tezamen alle laag zouden moeten kunnen weergeven doen op bescheiden en rustige wijze hun werk. In mijn akoestisch gezien lastige kamer weten ze toch het laag binnen de perken te houden. Als verklaring kan ik daar voor vinden, dat JMLab er alles aan heeft gedaan om het laag in de pas te houden met de midden en hoogweergave. Er is niet gekozen voor een extra push maar voor kwaliteit. De ondersteuning van de basreflexpoort is bescheiden en eerder om een goed rendement te handhaven, dan om indruk te maken op toekomstige kopers. Wie de 926 ziet staan verwacht meer geweld en minder subtiliteit. In bepaalde opzichten lijkt de 926 op een monitor, we hebben het dan over spreiding, 3D beeld en detaillering. In andere opzichten is het een volwassen speaker die van hoog tot laag een flinke huiskamer kan vullen met geluid. Waarom dan toch een subwoofer? Is dat nu wel nodig als er al twee woofers aan elke zijde beschikbaar zijn? Het antwoord is, in mijn ogen en in mijn kamer, een volmondig "ja!".

Sjouwen

Ik woon drie hoog en elke importeur is altijd weer blij als alles boven staat. Zeven korte trappen zijn moordend voor het gesjouw met luidsprekers en zware eindversterkers. Maar het kan niet anders, de SW900 met zijn 44 kilogram moest en zou de trap op. Eenmaal boven sta je dan eerst tegen elkaar aan te hijgen en is uitpakken iets wat je nog uitstelt. Na het vertrek van Leo Heijmans aan de slag.
Mijn eigen subwoofer ging van zijn plaats en de met zijn 49 x 43 x 61,5 cm (HxBxD) nog een slag grotere kast mocht er staan. Met spikes eronder komt de sub nog eens twee centimeter hoger boven de vloerbedekking uit. De afwerking is gelijk aan de Electra 926, in deze uitvoering zwart met anigre zijpanelen (Classic). Andere uitvoeringen zijn grijs met zwarte panelen (Technic) of grijs met palissander (Signature). Anigre heeft wel iets weg van beukenhout, is alleen donkerder van kleur. De afwerking is in alle gevallen een perfect stuk meubelmakers werk, zonder krasje of spatje. Standaard worden de Electra vloerstaanders voorzien van rubber doppen en zijn spikes meegeleverd. Zowel voor de 926 als de SW900 gebruik ik spikes. De sub staat tegen een zijmuur, ca. 2 meter rechts en 1 meter voor de rechter speaker. Daardoor ca. 4 meter verwijdert van de linker speaker. Een opstelling die niet helemaal ideaal is, maar in mijn kamer een goed resultaat geeft.

De SW900 is voorzien van een 33 cm woofer met een magneet met een doorsnede van 17 cm. Het type plaatje vermeldt 13W8751. De “W” staat voor “Double V”, de V van verre (=glas) wat de aanduiding is voor het conusmateriaal. De Conus wordt gevormd door uiterst dunne glasvezel, aangebracht aan beide zijden van de conus, te combineren met een schuimstof. Door verhitting smelt de zo ontstane sandwich samen. Het resultaat is een uiterst stijve conus van minimaal gewicht waardoor minder kleuring ontstaat. Door het lichte conusmateriaal zijn snelle speakers te fabriceren. Het eindresultaat is een verbetering ten opzichte van het veelvuldig (ook door Focal/JMLab) gebruikte kevlar. Zowel de Electra als de Utopia reeks is in alle gevallen gemaakt met de W conus. Niet onbelangrijk detail, het conus materiaal van de subwoofer is dus volledig gelijk aan dat van de hoofdluidsprekers. Een goede integratie mag worden verwacht. De kast bestaat uit spaanplaat, gecombineerd met gefineerd MDF en inwendig voorzien van een brace. Ter ondersteuning van de woofer zijn twee reflexpoorten aangebracht, elk met een diameter van 7 cm en een lengte van 21 cm. Om er zeker van te zijn dat elke ondergrond geschikt is, heeft JMLab onder de SW900 een plaat anigre bevestigd op enige afstand van de speaker en de poorten. Onder die plaat gaan de spikes.

JMLab SW900 subwoofer

De subwoofer heeft een ingebouwde 250 Watt versterker in een afgescheiden en gesloten compartiment. Op de versterker tref je de volgende regelaars en schakelaars aan:
- Netschakelaar
- Schakelaar voor automatisch inschakelen van de subwoofer versterker
- Bass boost van +3 dB bij 35 Hz voor home cinema toepassing
- Volumeregeling
- Fase instelling continue regelbaar van 0 tot 180 graden
- Kantelpunt filter continue instelbaar tussen 40 en 120 Hz

Overige technische gegevens zijn:
- Frequentiebereik (+/- 3 dB) 25 – 180 Hz
- -6 dB punt bij 20 Hz
- Filter werking 18 dB/oct
- Stereo input op line niveau via de filters
- Mono line input voor home cinema buiten de filters om
- Ingangsimpedantie 30k

Vervelend is bij de SW900 dat er geen aansluiting mogelijk is parallel aan de luidspreker uitgangen van de versterker. Alleen via line kunt u de sub aansluiten. Een versterker met een pre-out is een must. Een ander vervelend aspect, dat eerder te maken heeft met randapparatuur dan met de sub zelf, is dat de SW900 zulke lage frequenties kan weergeven dat bijgeluiden van de platenspeler direct hoorbaar zijn. De korte afstand tussen mijn element en de plaat, is er de oorzaak van dat bij hobbels het elementhuis de plaat soms raakt. En dat laat zich direct in een dof gestommel vertalen. Ook resonanties van de platenspeler en de muurbeugel zijn hoorbaar te maken.

Duizend bommen en granaten

Vier woofers en een subwoofer vragen natuurlijk om eens flink te keer te gaan bij films. Edoch ik ben wellicht de laatste Nederlander zonder dvd speler en kan alleen van films genieten als ze op de tv worden uitgezonden. In mijn woonplaats heb je wel een soort etalage kanaal om je lekker te maken en te verleiden tot een abonnement. Daar worden steeds de hevigste scènes uitgezonden en met een simpele interconnect is de tv verbonden met de stereo set. De bassboost ingeschakeld, het volume open en wachten op leuke stukjes. Het duurt niet lang voor het geweld losbarst. De kopjes en glazen rammelen in de kasten. Met een enorme druk golft het laag door de kamer. Ik geloof dat ik in staat ben onze buren te voorzien van een echt aardbevingsgevoel, ze hoeven alleen maar de tv aan te zetten met normaal geluid, zorg ik voor de bassen. Overigens strakke bassen en met detail, geen slap gerommel. Op indrukwekkende wijze maak ik zo mijn eigen home theater op twee luidsprekers en een enkele subwoofer. Geen center en geen achterspeakers, wel een beleving van de film die verder gaat dan zonder de sub. Helaas kijken de buren regelmatig naar een ander net dan ik en mag het niet altijd op dit niveau.

Terug naar de essentie van de aanschaf van een subwoofer. Hij staat er voor muziekweergave en zal daar 95% van de tijd mee bezig zijn, niet met films waar de bommen en granaten in de huiskamer ontploffen. Het heeft mij weinig tijd/moeite gekost om de sub op de juiste wijze aan te passen aan de Electra 926. Hier spreekt een stuk ervaring met sub’s een rol maar eveneens de uitgekiende instelmogelijkheden. Je hoort feilloos het resultaat van het opdraaien van de scheidingsfrequentie, het veranderen van de fase en het subtiel opdraaien van het volume. De integratie met de hoofdspeakers is enorm goed. Ik kan niet beoordelen in hoeverre de SW900 aansluit bij de twee grotere broers van de 926, de 936 en de 946, maar uitgaande van dit resultaat verwacht ik geen problemen. Hier speelt toch een belangrijke rol dat het conus materiaal van alle woofers gelijk is, dat een fabrikant zo de kans heeft e.e.a. exact op elkaar af te stemmen en dat de klankkleur overeenkomt. Het is mij in ieder geval niet gelukt om onderscheid te horen tussen woofers en subwoofer of zelfs maar de plaats van de sub op het gehoor vast te stellen. De lage kantelfrequentie van 40 Hz is daar uiteraard ook debet aan. Een mooi stuk vinyl op de draaitafel van Stanley Clarke. Zijn vaardigheden op de snaren zijn verbazingwekkend en heel goed te volgen. Daar waar hij uithaalt en de snaar met geweld laat trillen, zwelt het laag met hoge snelheid aan om langzaam weg te sterven. Zelf had ik niet in de gaten hoe hoog het volume was opgedraaid, mijn omgeving wel. Dochterlief klaagde dat de spiegel in de gang rammelde. Mijn bovenburen vertelden later dat de vloer trilde. Ik zat heerlijk te genieten van een bas die strak en klonk en heerlijk diep ging.

Al eerder heb ik geprobeerd uit te leggen dat een subwoofer zorgt voor luchtverplaatsing in de luisterruimte. Hoe dieper de sub kan gaan en hoe groter de woofer, des te meer wordt de indruk gewekt dat de ruimte groter is dan met en meetlint vast te stellen. Die verplaatsing van lucht geeft de indruk dat je bij de opname aanwezig bent. Grondtonen zijn natuurlijker en geschuifel van voeten of stampen op de vloer is veel indrukwekkender aanwezig. Wie nooit een groot systeem of een goede sub zijn werk heeft horen doen, is en blijft onbekend met dit fenomeen. Er gebeurt meer. Een huis staat pas goed als het fundament goed is. Zonder een goed fundament krijgt u mij de bovenverdieping niet op. En zo is het ook met geluid. Een correcte en diepe basweergave heeft invloed op het totale frequentie bereik. Hoe beter het laag, hoe mooier de bekkens. Ineens komt er rijkdom in het geluid. Ook bij stemmen hoor je dat goed. Diana Krall kan met meer lucht meer expressie in haar stem leggen en staat losser, gedefinieerder in de kamer. De natuurlijke klankkleur van de menselijke stem komt naar voren, elk spoor van nasale klanken verdwijnt. Dat beperkt zich niet tot Krall, iedere stem en ieder instrument profiteert van de verbetering in het fundament. Het totale luidspreker systeem wordt groter, speelt makkelijker en je brengt een groter 3D beeld aan. Instrumenten en stemmen op zich zijn duidelijker van elkaar te onderscheiden. Het volgen van een instrument in een orkest is eenvoudiger. Het uit elkaar trekken van een achtergrond koor vindt op natuurlijke wijze plaats door vergroting van het stereobeeld. Luister eens naar Ode To Billy Joe van Patricia Barber met en zonder sub en laat mij eens weten wat het vingergeknip voor u aan ruimte wint. Luister naar Laura Fygi op Introducing en neem zelf waar hoe haar mond zich beweegt ten opzichte van de microfoon. Merk hoe op de cd Medusa van Annie Lennox de belletjes klinken in A Whiter Shade Of Pale. Nooit heb ik ze eerder zo gehoord dan op deze luidsprekercombinatie. Tenslotte de pompende bas geluiden op Hope van Hugh/Stimela Masekela. Dat benaderde de 24(!!!) Woofers die ik hoorde bij een bezoek aan Ad van Medevoort.

Voordat u de verkeerde conclusie gaat trekken dat ik alleen naar muziek luister die overdadig is voorzien van bas, een geruststelling, ik luister ook naar barok muziek, waar het klavecimbel mijn favoriete instrument is. Viool, fluit, piano ik geniet ervan met volle teugen. Oude opnames van Juliette Greco, ik kan tot tranen toe worden bewogen. Daar geen overdadige bas, geen daverend geweld, maar wel de subwoofer steeds aan. Om het natuurlijke beeld te blijven benaderen en lucht door de ruimte te verplaatsen. Mijns inziens de juiste invulling van een subwoofer binnen de normale muziekbeleving. Ook zo’n leuk voorbeeld, de Unplugged cd van Eric Clapton. Met een correcte portie laag nader je het podium. In plaats van een vaag gebonk te horen, kun je de plankier bijna aanraken door de opname heen. Live opnames zijn uitgelezen stukken voor subwoofers. Het gevoel van de zaal kan een stukje nader worden gebracht. Zo ook met Keith Jarret op The Koln Concert. Daar stampt hij regelmatig met zijn voet op het podium. Met een kleine speaker neemt u het niet eens als stampen waar. Een opname fout lijkt het dan. Voor studio-opnamen geldt dat nuances beter naar voren komen als het dichter of verder van de microfoon af staan. Of daar waar zang overgaat in spreken. U kent dat wel, Juliette heeft daar nogal eens de neiging toe, zingen en spreken is bij haar een miniem verschil. Zou het daarom zijn dat je het gevoel hebt haar aan te kunnen raken?

JMLab SW900 subwoofer

Een goed begin, het halve werk

Een subwoofer is niet zaligmakend. Zonder een installatie die uitgebalanceerd is, zonder een set luidsprekers die de taak aankunnen, zult u ook met een sub geen goed resultaat bereiken. Met een goede set alleen wel. Had ik nooit kennis genomen van de mogelijkheden van subwoofers in de woonomgeving, dan zou ik er niet aan begonnen zijn. Vooral niet met in het achterhoofd de reeds aanwezige vier woofers van de Electra 926. Als bevoorrecht mens weet ik wel dat een sub een positief effect kan hebben. In de afgelopen maanden hebben meerdere sub`s hun kunnen laten zien bij mij thuis. Nooit was ik zo onder de indruk als van de Electra SW900. Niet bij muziek en niet bij mijn bescheiden film beleving. Toegegeven het is de grootste sta-in-de-weg van allemaal, maar tevens de sub die het allerdiepste gaat, het meest subtiel ingesteld kan worden en het beste de kracht in het laag naar voren brengt. Nare bijeffecten als een traag en vet geluid heb ik geen last van. De integratie met de hoofdspeakers is optimaal. Daarbij in overweging nemende dat mijn vrouw erg gecharmeerd is van de afwerking van de woofer in combinatie met de 926’s en het aanwezige meubilair in de huiskamer, snapt u al waar het heen gaat. Juist, de 44 kilogram wegende SW900 hoeft wat mij betreft de zeven trappen nooit meer af.

Prijzen

JMLab Electra SW900 subwoofer: 1500,- euro
JMLab Electra 926: 3200,- euro per paar