Focal Diablo Utopia

Niemand heeft in de gaten dat de eerste set Diablo Utopia luidsprekers de grens Belgie-Nederland passeert. Achter in de auto van de Nederlandse importeur, verpakt in vier forse dozen. Het zijn de luidsprekers zelf en hun bijbehorende stands.

Focal heeft de Utopia lijn geheel vernieuwd en levert als eerste de modellen Diablo, Scala en Grande Utopia. Voorlopig alleen in het antraciet. Ik ben de eerst gekozen persoon in Nederland die het kleinste model aan de tand mag voelen. Ze zijn gloednieuw, nog verpakt in al hun plastic beschermlagen. Een moment van spanning, hoe zien ze er naakt uit en hoe zullen ze omgaan met muziek? De stands schroef ik onder de luidsprekers, de stekkers erin, versterker aan, bronnen aan, opwarmen en dan: oren open.

Buizen

In de eerste opstelling werk ik met een set Snapper mono buizenversterkers van Manley Labs aan een H.A.T. lijnversterker en H.A.T. phonoversterker, om zowel met een Lua cd speler als een Transrotor/SME/Phase Tech platenspeler muziek te draaien. De buizen set is mijn eigen referentie en ken ik erg goed. Destijds in Frankrijk koppelde men de Grande Utopia aan transistor versterkers, recent in Brussel bij New Music was eveneens geen buis te bekennen. Het maakt me extra benieuwd hoe deze kleine telg zal reageren op 100 Watt buisvermogen.

Na enig schuiven en experimenteren zet ik de Diablo’s ruim twee meter uit elkaar. Op 2,5 meter van de luisterpositie. Met hun rug 50 cm. van de achtermuur. Ze hebben de volle ruimte tot de zijwanden, daarmee relatief weinig reflecties van die kanten. De eerste dagen doe ik niets anders dan plaat na plaat, cd na cd uit de kast halen. Gefascineerd door wat ik hoor. Geboeid, in de muziek getrokken. Tot ik mij eindelijk los kan maken van de opgeroepen emotie, om te luisteren op een manier waarmee ik u deelgenoot kan maken van mijn ervaringen.

Te beginnen met een favoriet in de barok, mijn geliefde Vivaldi met De Vier Jaargetijden, gespeeld door Janine Jansen. Maar hoe beschrijf je schoonheid? Hoe vertel ik u dat vanaf de eerste noot mijn gedachten niet meer uit gaan naar technisch kunnen, maar muziek de overhand neemt? De solo viool van Jansen danst in de lucht. Een orgel draagt de muziek. Elk moment dat het gehele ensemble invalt stroomt kracht de kamer in. Details liggen voor het oprapen. De intiemste geluiden zijn perfect hoorbaar. Het snuiven van Janine is onderdeel van haar spel en concentratie. Bij vlagen is de muziek ijl, sluipend stil als een beest op jacht naar zijn prooi. Het volgende moment schiet ik rechtop als het volledige geweld losbarst. De zomer laat zich gelden. Stormen, regen, onweer, het land en alles wat daar op leeft wordt gegeseld. Wild als een bliksemschicht schieten de vioolklanken door de ruimte. In de muziek klinkt de paniek, het oergeweld, de toorn die op mens en dier neerdaalt. Het is de “Diablo” ten voeten uit.

Meer Luisteren

Happend naar adem ga ik naar een volgend werk, dit keer van Pablo de Sarasate, gespeeld door Giovanni Angeleri. Angeleri speelt hier een stuk dat nog vele malen subtieler is dan wat Jansen daarnet bracht. Zijn viool is vele malen ijler in de lucht van de kapel waar hij dit speelde. Op de achtergrond zacht een tamboerijn, nog veel verder weg onmiskenbaar een triangel. Elk instrument heeft een natuurlijke plaats gekregen. Het is heel moeilijk om aan te wijzen waarom het zo immens goed klinkt. Het is een samenspel van ruimte, instrument, musicus, de muziek zelf en de creatie die de Diablo Utopia van die som der delen herschept. Heel natuurlijk, vrij en ongedwongen. Dynamisch met een hoofdletter “D”. Breed als het breed behoort te zijn. Miniem op momenten dat Angeleri slechts het kleinste nootje uit de snaar wringt. Het is levendig, het maakt blij, springt en beweegt. Deze luidspreker zet geen statische prestatie neer, hij leeft met de muziek. Verdwijnt zelf daarbij uit beeld, als een onzichtbare bron.

De Diablo smeekt als het ware om een stem, daarmee blijf ik in de klassieke hoek hangen en speel als eerste werken uitgevoerd door Maria Cecilia Bartoli. Het was de duivel die Eva verleidde met de appel in het paradijs. Het is de Diablo die mij verleidt te proeven van hetgeen Bartoli mij aanreikt. Haar stem heeft exact de juiste afmeting. Geen enorm hoofd, een mens staat voor mij. De stem heeft heel veel kracht, waarin elke nuance als onder een vergrootglas vandaan komt. Heel zuiver en puur. Waarbij techniek het middel is en niet het doel. Al snel leggen mensen de link tussen detaillering en hifi geluid. Dat moet in dit geval absoluut worden vermeden. De details en de verfijning zijn onderdeel van de muziek, een onmisbaar part, maar het blijft uitsluitend muziek die weerklinkt. Geen hifigeluid.

Terwijl Bartoli doorzingt is het moment aangebroken om in te gaan op hoe en waarom deze luidspreker waarschijnlijk zo uitzonderlijk presteert. Het heeft mijns inziens het meeste te maken met de Focal tweeter, die met de geïnverteerde Beryllium dome een volgende generatie is ingegaan. De tweeter, die gelijk is aan alle tweeters in de nieuwe Utopia reeks, ziet achter de dome een ruimte die hem vrij laat ademen. Focal noemt dat principe “Infinite Acoustic Loading”. De luchtweerstand die het membraan ondervindt aan de voorzijde is daarmee exact gelijk aan de achterkant. Het magneetsysteem is geoptimaliseerd, waardoor een hogere veldsterkte is bereikt. De resonantiefrequentie is omlaag gebracht, het bruikbare frequentiebereik loopt van 1000 Hz tot 40 kHz.

Leuk al die verbeteringen, maar wat heb je eraan. Welnu, ik kan niet anders zeggen dan dat deze tweeter in mijn opinie elke andere tweeter voorbij gaat in prestatie. Ongeacht prijs en merk. Ik ken geen tweeter die zo weet te presteren. Terwijl ik zo’n 40 jaar bezig ben met muziek. De fijnheid doet denken aan de beste Decca Ribbons van weleer. De transparantie aan een elektrostaat. Wie denkt nog enige scherpte te kunnen horen, omdat het een tweeter is met een metalen dome, zal van een koude kermis thuiskomen. De tweeter is zachter dan een softdome en tegelijk veel gedetailleerder. De integratie met de woofer is uitzonderlijk goed. Het geheel werkt continu als een puntbron. Geen spoor van overgang, niet in klank, niet in frequentieverloop. Dat samenspel tussen tweeter en woofer via het filter, in een akoestisch geoptimaliseerde behuizing, brengt voor de luisteraar: ruimte, doorzichtigheid, details, verstaanbaarheid, lucht en projectie. Op een laag volume, tot aan een volume dat veel te heftig is om vrienden met de buren te kunnen blijven.

Nog Meer Luisteren

Ik kan nog een poosje doorgaan met de lofzang, of terugkeren naar de muziek. Laten we dat laatste maar doen met Diana Krall. Ik draaide haar A Case Of You al eerder deze week en de tranen schoten in mijn ogen. Een brok kwam in de keel. Ze zong het nummer live in Parijs voor duizenden mensen. Terwijl ze continu de indruk weet te wekken via de Diablo, dat ze het zingt voor één persoon: haar geliefde. Het heeft een intensiteit die grenst aan pure liefde. Vol emotie, drama en nuances. De vleugel heeft een natuurlijke kracht, die tot nu toe alleen de Diablo in mijn huis heeft weten neer te zetten. Ondanks dat het een monitor is en daarmee beperkt in de lage tonen. Het wordt zeker geen klein instrument, in tegendeel, hij is groots en wijd. De dynamiek in het nummer maakt het beluisteren tot een spannend moment. Krall kruipt in je, neemt bezit van de ziel. De vleugel zit in het duivelse complot en doet de rest. Hopeloos verloren durf je het volume niet meer aan te raken. Laat staan dat je het in je hoofd zou halen om de cd uit de lade te trekken.

Keer op keer raakt het geheel me op een manier die ik lang niet voor mogelijk hield, door een dame die van puurheid is afgegleden naar commercie. Het is de Diablo Utopia die de waarheid weet bloot te leggen. De Oosterburen zouden roepen: “fabelhaft, supergeil, absolute Spitzenklasse, überragend”. De volgende en laatste track op de cd heeft als titel: Just The Way You Are. Hoe toepasselijk, ik wil de Diablo: “Just the way he is”. Het nummer is bovendien de juiste afsluiting van de cd, waarmee de ban van A Case Of You wordt verbroken. Dat moet ook, het is te intens om weg te kunnen lopen. Moet ik nog beschrijven hoe geweldig de band weet samen te spelen met “La Krall”? Nee hè, dat voelt u al aan. Maak het orkest groter en de Diablo groeit mee. Ineens lijkt hij niet meer op de monitor die hij fysiek is. Hij vult een beeld dat zich uitstrekt naar voren, achteren omhoog, omlaag en naar de beide zijkanten. Laat ik het zo stellen, Krall is op de Diablo niet afgegleden naar de commercie, ze is juist gegroeid, tot een artieste van wereldformaat. Je hebt alleen even de juiste luidspreker nodig om dat te beseffen.

Merkt u trouwens hoe weinig ik zeur over hoog, midden, laag enzovoort. De eenvoudige reden is dat ik niets te zeuren heb. Goed, het laag zou een streep strakker kunnen en iets meer definitie hebben. Of dieper door mogen lopen (fysiek kan dat niet). Ik verwacht die laatste punten van kritiek straks op te lossen met een superstrakke Pass Labs transistor versterker. Er is verder niets te zeuren, het is juist heel moeilijk om aan te tippen waar de Diablo scoort of punten laat liggen. Omdat hij mij continu in de muziek zuigt. Met klassiekers als Ella Fitzgerald, Juliette Gréco, Oscar Peterson. Met moderne pop van Katie Melua. Ik geef u de uitdaging: haal “Pictures” uit de speler als u speelt via Diablo Utopia. Het kostte mij heel veel energie om uit de stoel op te staan. De duivel hield me verstard op mijn plaats. Na track twee wilde ik stoppen en iets anders beluisteren, ik kwam uiteindelijk pas na de achtste track in beweging. Evenzo kost het me nu heel veel energie om de Manley en H.A.T. buizen weg te halen en een transistorcombinatie te gaan opwarmen. Zal dat net zo mooi zijn?

Aan de Transistor

Een nieuwe versterker is aangesloten. Een Pass Labs XA30.5 met een XP-10 voorversterker. Daarom maar gelijk een andere bron, mijn platenspeler die al uren voor niets rondjes draait. Twee maal 30 Watt klasse A uit transistoren nemen de plaats in van 2 x 100 Watt buizen. Dat geeft haast direct een heel andere presentatie. De weergave aan de uiterste kanten plakt wat meer aan de luidsprekers. Maar tussen de luidsprekers in gebeuren heel mooie dingen. Diepte is toegenomen. Er is tevens meer impact. Gemak is gebleven, details ook. Het is Natalie Cole die voor een big band haar zangkunsten vertoont. Haar Unforgettable is een mooi voorbeeld van The Great American Songbook, waar haar vader al uit kon zingen. Jazzy, swingend en meetrekkend in de muziek. Samen met Natalie Cole de “Route 66” op.

Het geheel is meer ingehouden dan met de buizen. Het laag is duidelijk strakker en meer in de hand gehouden. Hoewel u niet hoeft te denken dat het met buizen niet in orde zou zijn. Het is uitwisselen van eigenschappen. Strakker laag tegen minder ruimte-informatie. Beter in de hand gehouden weergave versus de aantrekkelijke wilde buizen. Prachtig hoe goed de Diablo Utopia zich als een kameleon aanpast aan de bron en de versterker. Een mooie neutrale weergever die eerder laat horen wat de set doet, dan dat hij zichzelf naar voren schuift. Transparant is hier op zijn plaats als trefwoord.

Vindt u het erg als ik Cole verruil voor Dave Grusin? De oude Sheffield opname doet het nog prima. De eerste track is rustig, met veel laag. Keyboard/piano met een zeer aanwezige bas, waarachter percussie en zachtjes drums. Het is eigenlijk de tweede track waar ik op wacht. Keep Your Eye On The Sparrow moet knallen. Gisteren luisterde ik naar dezelfde plaat via de buizen-setup. Nu is het via de Pass Labs strakker en zijn klappen korter en intenser. Maar het wilde is weg. Een tamboerijn staat precies zover buiten de linker weergever als eerder. De klank van de tamboerijn en het natrillen net zo. Het is een rustiger weergave die meer draagt op het laag. Voorkeur? Ja, voor de buizen, maar dat is strikt persoonlijk. Daar kun je de Pass, noch de Manley, noch de Focal`s op afrekenen. We spreken nog steeds over een weergave die vele malen de doorsnee overtreft.

Onlangs gehoord op de Grande Utopia’s EM met Pass Labs geweld, is Shelby Lynne met Just A Little Lovin’. Ik ga u niet wijsmaken dat het nu net zo goed klinkt. Dat kan niet eens, want het is een andere ruimte. Wat ik wel beluister is de kwaliteit van de tweeter en de woofer in de Diablo, die verrekte dicht tegen de indruk van de Grande aanhangen. Een zelfde soort kracht en openheid. In mijn huiskamer komt de Diablo nog behoorlijk laag ook. Knorrend in het laag. Het kan bovendien erg hard zonder dat het gaat storen of vervormen. Stem staat heel fraai naar voren opgenomen. Tegenover Natalie Cole eerder, die juist naar achter stond. Dat maakt de speaker er niet van, dat zit in de opname ingebakken. Je moet alleen een set vinden die het weergeeft.

Met mijn gebruikelijke afsluiter komt een einde aan een hele dag luisteren naar de Diablo Utopia en intussen de ervaringen opschrijven. Om mij heen liggen platen en cd’s. Sets die elkaar afwisselden. Met als constante factor de luidspreker. Minstens zo constant is Brothers In Arms van Dire Straits. Kom op Diablo, vertoon Your Latest Trick, overtuig me nog één maal voor ik aan het technische hoofdstuk ga beginnen. Neem me mee naar de Brothers In Arms die onder vuur liggen. Beetje vervelend is, dat de Diablo echt alles laat horen wat er op de plaat staat. De lp is oud en komt van de rommelmarkt. Normaal luister ik daar doorheen, de Diablo blijft er de aandacht mee vragen. Een zware behandeling die krassen heeft achtergelaten komt duidelijk naar voren. Toch is het de muziek die wint, daarom speelt de plaat een volgend stuk. Op mooie en rustige wijze, uitschieters alleen waar ze thuis horen. Breed neergezet, met diepte en hoogte afbeelding. Haast voorbeeldig en compleet. Het gaat vervelend worden als de Diablo het huis moet verlaten.

Prijs en Techniek

De Focal Diablo Utopia is net als zijn Utopia voorgangers geen goedkope luidspreker. Het systeem kost inclusief stands 9500 Euro. Daar komen een bron, een versterker en kabels bij. Wie investeert in een Utopia moet daar terdege rekening mee houden, de Utopia is niet ongenadig, laat wel alles horen wat u erin stopt. Zonder de advocaat van de Diablo te spelen is de prijs verklaarbaar. Ten eerste heeft het jaren aan research gekost om te komen tot het huidige resultaat. Focal leunt daarbij niet op anderen, ontwikkelt alles in eigen beheer. Kasten, units en filters. Wereldwijd zijn er maar weinig fabrikanten die zo werken. Die ontwikkelingskosten gaan deels in de Utopia lijn, deels in latere modellen in meer betaalbare prijsklassen. Bijkomend nadeel: de Utopia is volledig handwerk en de oplage is klein.

Als we kijken naar de luidspreker zelf, zien we dat de behuizing bestaat uit twee delen die met een “wig” met elkaar zijn verbonden. Het bovenste deel van de kast behoort aan de tweeter. De baffle van de woofer is daar in een hoek onder geplaatst. Die hoek zorgt dat het geluid uit de woofer en de tweeter exact op hetzelfde moment uw oren bereikt. Daar komt die mooie integratie tussen woofer en tweeter vandaan. Met het inbouwen van een hoek bent u niet klaar. Het toegepaste filter moet exact aansluiten op de units, anders doet faseverschuiving de puntbron teniet. Het filter bestaat uit uitstekende componenten, niet uit exotische onderdelen. De kast zelf is voorbeeldig. De uitvoering die ik kreeg is gespoten in Porsche Antraciet metallic lak. Dat moet een beetje uw smaak zijn, zelf vind ik het te opzichtig en te glimmend. Met een doekje beschermt u de woofer, met een gaasje de tweeter. De bijbehorende stand is vanaf de fabriek al gevuld. Het is een zware MDF voet, gespoten in de kleur van de luidspreker, daarop een aluminium kolom die eindigt in een topplaat. Die topplaat vormt met schroeven één geheel met de kast.

De basunits kennen we uit eerdere Utopia series. Gebleven is de “W”-conus die bestaat uit schuimstof en glasvezel. Gebleven is ook de Power Flower magneet. Geen grote zware magneet die alle kracht moet leveren, maar een opstelling met kleine, zeer krachtige magneten om de luchtspoel. Gebleven is de ondersteuning van de 16,5 cm woofer met een platte basreflexpoort. Doet me sterk denken aan een brievenbus en het wachten is op het moment dat een (klein)kind daar iets in schuift. De woofer is licht verbeterd ten opzichte van zijn voorgangers. De tweeter is sterk veranderd. De Infinite Acoustic Loading zorgt voor een heel open en ademende weergave. De magneten, die zijn samengesteld en lang naar achteren doorlopen, zijn buitengewoon krachtig. De Beryllium inverted dome is niet anders dan alle andere Be-domes van Focal.

Al met al een luidspreker die niet zomaar gemaakt is, het is een wezenlijke verbetering ten opzichte van eerdere Utopia modellen. De afwerking, de techniek, het exclusieve karakter, het zit allemaal in de prijs verwerkt. Zet ik de 9500 Euro af tegen mijn eigen Focal’s, de Electra 937Be van 6000 Euro per paar, dan vallen een paar dingen op:

Conclusie

De Grande Utopia EM van Focal is een meesterwerk. Zal alles daaronder bij vergelijking lijden aan een minderwaardigheidscomplex? Dat is ten dele waar. De Diablo heeft als woofer wat de Grande Utopia als middentoner heeft. De Diablo mist een 27 cm en een 40 cm woofer met EM techniek. In het laag zult u dus nooit het summum bereiken. Maar zodra we het gaan hebben over integratie, de hoge tonen, stemweergave, dynamisch bereik, snelheid en zuiverheid, dan heeft de Grande Utopia zijn sporen nagelaten aan dit duiveltje. De Diablo is een volwaardige Utopia, hij verdient het om in vele huiskamers, achter een mooie set, zijn jaren te slijten. Het is een luidspreker die op mij een diepe indruk heeft achtergelaten. Meer nog dan andere Utopia types, die soms veel groter waren, maar uit de vorige reeks kwamen.

Dat is met name te danken aan de werking van de tweeter, een echt meesterstuk. De weergave is ongekend vrij van hardheid of agressie. Zonder te verliezen aan impact, transparantie of puntigheid. Dat zijn eigenschappen die direct aan de Diablo toegekend mogen worden. Ik steek niet onder stoelen of banken dat ik een Focal-fan ben. Vanaf de kevlar dome tot aan deze derde generatie Beryllium draai ik met Focal. In de 15 jaar dat ik privé permanent Focal beluister, heb ik nimmer spijt gehad van een set. Niet elke Focal is even mooi, niet elk systeem werkt optimaal in mijn luisterruimte, andere merken hebben hun ijzersterke kanten die ik zeer kan waarderen. Jaarlijks beluister ik vele systemen, thuis en elders. Dat ik toch bij Focal blijf, wil iets zeggen over het merk, over mijn persoonlijke voorkeur voor muziekweergave, de prijs/prestatie verhouding, over het plezier dat ik dagelijks beleef aan muziek dankzij de luidsprekers. Het staat daarom haast als een paal boven water dat op enig moment mijn Electra 937Be’s gaan wijken voor de Diablo Utopia. De recensie was een duivels genoegen. Ik verkoop mijn ziel aan de hoogstbiedende voor een paar van deze jongens. Al wacht ik nog even tot ze in het rood leverbaar zijn.

Prijzen:

Focal Diablo Utopia:  4000 Euro per stuk
Focal Diablo Utopia stands:  750 Euro per stuk

Distributeur:
Heijmans Sound & Vision
Wetering 7
1261 ND Blaricum
Tel: 035-5247075
Fax: 035-5247319
E-mail: kantoor@heijmanssoundenvision.nl